કોડિયાં/ કોડિયાં-1957 (કૃતિ): Difference between revisions

Jump to navigation Jump to search

કોડિયાં/ કોડિયાં-1957 (કૃતિ) (view source)

Revision as of 09:36, 2 September 2021

16,269 bytes added ,  09:36, 2 September 2021
no edit summary
No edit summary
No edit summary
Line 5,312: Line 5,312:


26-1-’30</poem>
26-1-’30</poem>
<Poem>
'''<big>ખાલી ખપ્પર</big>'''
સાંભળ ધનુષ્યના ટંકાર:
ખડું ના કોઈ: કોના ભાર?
એક ઊભો છે માડીજાયો હજારને હંફાવે;
વજ્ર-કદમ ભરતો એ ચાલે: ધરતી ધણણ ધ્રુજાવે:
{{Space}} પ્રકટ્યો દવ આ કોણ શમાવે?
{{Space}} કોણ ઊઠીને આગે આવે?
{{Space}} શૂરા સાથે શાનું ફાવે?
ભારતનો મગદૂર સિપાઈ
શૂરાઓ સૌ ભેગા થાય:
ઊઠો, આ રણગીત ગવાય:
શૂરાઓનો સાદ પડે ને સૂતા બેઠા થાય:
દૂધમલ દીકરા દેખી માને કોઠે દીવા થાય;
{{Space}} ગંગાનાં રાતાં શાં નીર!
{{Space}} એક પડે ત્યાં બબ્બે વીર!
{{Space}} હિમડુંગર ગાજે ગંભીર!
{{Space}} મરવા થનથન થાય અધીર!
પ્રલયકાળના દિશદિશ વાતા સોળેસોળ સમીર!
માતાનું ખાલી ખપ્પર એ ઊણું ર્હે ન લગીર!
12-2-’29</poem>
<Poem>
'''<big>સત્યાગ્રહ</big>'''
સત્યાગ્રહ-સંગ્રામ જુદા છે,
સત્ય, પ્રેમ જેનાં હથિયાર;
જુઠ્ઠાને સાચો કરી સ્થાપે,
કોણ જીતે, ને કોની હાર?
પક્ષ બેઉ કરતો કલ્યાણ!
{{Space}} અદ્ભુત છે બાપુનું બાણ!
ગુલામ પડતો નથી એકલો,
પડતો જુલ્મી તેની સાથે;
ઉગારવા જુલ્મીને સારુ,
ઉગારવા પોતાની જાત —
{{Space}} સત્યાગ્રહનાં શરસંધાન!
{{Space}} અદ્ભુત છે બાપુનું બાણ!
શત્રુનેયે પ્રેમ કરીને,
ઇચ્છીને બન્નેનું હિત;
સત્ય તણો આગ્રહ ધરવાનો,
હિત એ જ છે સાચી જીત.
{{Space}} સર્વ પરે છે તેની આણ!
{{Space}} અદ્ભુત છે બાપુનું બાણ!
‘હરિનો મારગ છે શૂરાનો!’
પ્રીતમે એ ભાખેલું સાચ;
સત્યાગ્રહ સૈનિક શૂરાના,
માથું જાતાં મીઠી વાચ.
{{Space}} અસત્યના પિગળા’વા પ્હાણ!
{{Space}} અદ્ભુત છે બાપુનું બાણ!
12-8-’28</Poem>
<Poem>
'''<big>તારી સામે</big>'''
તારી સામે તાકી ચાલ્યો આવું
{{Space}} ત્યાં કાંટે ભરાયા પગ!
શૂળ ભોંકાશે માની હું મારાં
{{Space}} નીચાં ઢાળું જ્યાં દૃગ!
કાંટા હતા ત્યાં ફૂલ વેરાવ્યાં
{{Space}} પાંદડીમાં તુજ સ્પર્શ!
તારી સામે જોઈ ચાલ્યો આવું ત્યાં
{{Space}} ખાઈમાં મ્હારું વ્હેણ!
ભુક્કા ઊડી જશે માની હું મારાં
{{Space}} નીચાં ઢાળું જ્યાં નેન!
એક હથેળી તારી ભાળી મેં
{{Space}} ઝીલ્યો તેં તારો દાસ!
અંગે અંગે મુજ ચેતનદાયી
{{Space}} ધબકી રહ્યા તુજ શ્વાસ.
ઊંચે તારા આવાસ છે જાણી,
{{Space}} ઊંચે તાકીને ચલાય!
મત્ત બન્યો તુજ ગાનમાં હું તો
{{Space}} આ શું મુજને થાય?
સાગરમાં હું આવી ભરાયો
{{Space}} કેમ કરીને જીવાય?
હોડી ભાળી તુજ હાથની ત્યાં તો
{{Space}} પેલે પાર તરાય!
22-6-’29</poem>
<Poem>
'''<big>ભાઈબહેન</big>'''
રાજે ઊંચે ત્યાં શશી પૂણિર્માનો
ધરી શરીરે પટ ચંદ્રિકાનો;
ને તારકોની ફૂલમાળ પ્હેરી,
સમુદ્ર સામે મલકે રૂપેરી.
સફેદ નૌકા સરતી હતી ત્યાં,
નકી ન નૌકા વળશે, જશે ક્યાં?
નાવિકા, જન્મોત્સવના ઉમંગે
ચડ્યા હતા સર્વ સહિત રંગે.
નૌકા મહીં સ્હેલ કરે કુમાર,
સાથે હતા સૈનિક આઠ-બાર:
કુમાર ને બ્હેન હસે ઉમંગે,
બન્ને ચડ્યાં સ્નેહ મહીં તરંગે.
વીરા! થશે તું દિન એક રાજ,
કરીશ શું તે દિન બ્હેન કાજ?
હું તો મજાની પરણાવું રાણી,
ને ગીત ગાઉં ખૂબ રાગ તાણી.
ના,બ્હેન! તે દી પરણીશ હું ના,
તારા વિના સર્વ મહેલ સૂના;
હું ને તું બે, એક જ સાથ રે’શું,
ને એકબીજાં દિલ વાત કે’શું.
જોજે હું લાવું નભ શુક્ર-તાર,
તે હીરલાનો કરું એક હાર.
હું તો, વીરા! કંકુ કરું ઉષાનાં,
ને અશ્રુને નીર કરું નિશાનાં.
ત્યાં તો હવાના સુસવાટ આવ્યા,
મૃત્યુ તણું કારમું કે’ણ લાવ્યા;
નૌકા ડૂબે ને ઊછળે, ડૂબે છે,
સૌ ઉરમાંથી ધડકા છૂટે છે.
આકશથી મેઘની ધાર છૂટે,
ને નાગણી શી વીજળી ઝબૂકે;
શા મેઘના એ રણઢોલ વાગે,
તારા અને ચંદ્ર છુપાઈ ભાગે.
નાવિક ધ્રુજે, નહિ લાજ રે’શે,
રાજા કને તે શું જવાબ દેશે?
કુમાર ક્યાં છે? ઊપડ્યો અવાજ,
નાવિક પ્રાર્થે: પ્રભુ, લાજ રાખ!
કુમાર બેઠો હતો એક હોડી,
ને સાથ નાવિકની એક જોડી;
મારી મૂકો! એમ વદ્યો કુમાર,
ને હોય શું ત્યાં ક્ષણમાત્ર વાર?
ત્યાં તો હવા ચીરી અવાજ આવ્યો:
મ્હારા વીરાને, પ્રભુ, ઓ! બચાવો!
ને કાન ચીરી ઉર ઊતરે છે,
કુમારને બ્હેનનું સાંભરે છે.
થંભો! કહે હોડી ઊભી રખાવે,
સોચ્યા વિના તે જળ ઝંપલાવે;
આવે તરી હામથી બ્હેન પાસ,
નાવિક  ડૂબ્યા નીરમાં, નિરાશ.
તરી તરી રાજકુમાર થાક્યો,
સમુદ્રમાં ત્યાં સૂનકાર વ્યાપ્યો;
ને નાવનું નામનિશાન ન્હોતું,
આકશનું ચક્ષુ વિશાળ રોતું.
{{Space}} *
પ્રભાત ઊગ્યું, રવિ શું નિહાળે?
બ્હેની લઈ ભાઈ તરે નિહાળે;
ને બાથ ભીડી, વદી એક વેળા:
ઊંચે જશું આપણ બેઉ ભેળાં.
27-4-’27</Poem>
<Poem>
'''<big>બુદ્ધનું પુનરાગમન</big>'''
આવો, બુદ્ધ!
વદતી માતા વૃદ્ધ;
બહુ રહ્યા પરદેશ તમે એ માનું મારો વાંક.
આવો જો પાછા તો મળશે પાછું મારું નાક.
પચ્ચીસસો વર્ષો વીત્યાં આ આંખો ઊઘડતાં.
તેજ જીરવવા તારું શક્તિ આજે છે, બેટા!
ચણીશ મોટા સ્તૂપ;
નવા થાંભલા સ્તૂપ;
નવા થાંભલા આરસ-રૂપ;
જ્યાં જ્યાં તેં પગલાં પડ્યાં’તાં, ત્યાંત્યાં લખશું શિલાલેખ.
અબુધ હું, પણ વચમાં જોઈ-જાણી છે ગાંધીની ભેખ.
યહૂદીઓમાં કથા એક છે: પાછો રખડુ પુત્ર મળે,
માતાપિતા હરખાઈ ધિંગાં ઘેટાં મૂકે કાપ ગળે.
ઘર બેઠેલા ખાય નિસાસા, રખડુને મળતાં સ્વાગત;
પામરના આવા છે મત.
તમે નહીં ભાગ્યા’તા; માતા ભાગેડુ પાછી આવી;
ઘેટાંનો નહીં ભોગ કેમ કે ઘેટાંને હૃદયે લાવી
મૈત્રી, પ્રેમ, અહિંસા કેરાં આપે આપ્યાં’તાં દર્શન.
પણ માતા ભાગેડુને મન
શાન્તિ સ્થાપવા તમે પધારો,
પગે પડો.  જીતો કે હારો
કશી નથી તમને પરવા.
રખડુ મા, દીકરા ગરવા.
દેશવટો આપ્યો’તો દેશે.
સૂર્ય ઢાંકવા દલીલ વેષે
શંકર ચાલ્યા એક દિશાથી
ચાર ધામ તક ફરી વળ્યા.
સ્થળસ્થળ પળપળ એ ઊકળ્યા:
ગૌતમનું કહેવું છે સાચું;
પણ વેદવાક્યમાં સઘળું વાંચું.
બુદ્ધ તણું નહીં નવું નિશાન!
હિન્દ! લહે પોતાનું ભાન!
ધર્મ એક છે, નવા નામમાં ગળતું પરંપરાનું માન!
ચકમક બુદ્ધિતેજે આંજ્યું
બૌદ્ધોનું ઊંડેરું જ્ઞાન.
જન્મભૂમિ છોડીને ચાલ્યો ગૌતમનો વચગાળો ધર્મ;
અર્ધજગતને અપનાવીને,
દ્વેષ મહીં શાન્તિ લાવીને,
કરી રહ્યો નિષ્કામી કર્મ.
અંદરથી ઘરને તાળું, ને વીતી ગઈ પચ્ચીશ સદી.
આજે માતા ફરી વદી:
આવો પુત્ર ન પામી કદી.
તમે પૂછ્યોતો પ્રશ્ન પ્રથમ.
પ્રથમ તમે સમજાવ્યું માણસનું મન.
બ્રાહ્મણને પડકારી,
મુક્ત કરી ભારતની નારી,
વર્ણભેદને, પરંપરાને, આંખ વિનાની શ્રદ્ધાને,
માત્ર તર્કને માત કરીને તમે દીધાં ડહાપણનં દાન
પ્રથમ સર્વથી. સ્થાપ્યું જ્ઞાન
રૂઢિ હઠેલી. વૃષલબાળને આપ્યું માન.
ભેદભાવના કાદવમાં કો’ કમળ ખીલ્યું’તું!
કાદવ પાછો પથરાયો.
રૂઢિ તણો ચીલો ધાયો
રથ ગૌતમનો સપડા’વા
પચ્ચીશ સદીના પાદર સુધી.
કાળચક્ર છે ફરી ગયું, ભારતમાં જુદી ભાત.
જીરવવા તમ બોધ ભારતે તોડી નાખી નાત.
આજે ફરી થયો ઉજાસ!
થતાં બુદ્ધદેવના ભાસ!
24-5-’56</Poem>
<Poem>
'''<big>વિરાટદર્શન</big>'''
પીપળ આખી સ્થિર પડી, પણ
ફરકે એક જ પાન.
તાર એક પડદાનો ઝણકે,
સારંગી સૂમસામ.
ઊર્મિ ભણવી આવી અઘરી,
સ્હેલાં ચારે ધામ;
સ્હેલી પીપળ સર્વ વીંઝાતી;
સ્હેલું સારંગીનું ગાન.
ટોળું ઊમટે તોય સ્થૂળ એ,
એકલતા એમાં આકાન્ત.
સાંબેલાં વાદળથી વરસે,
નળનું પાણી શાન્ત.
આખી પીપળ સ્થૂળ ખડીને
ગૌતમ બેઠા ધ્યાન ધરી;
એક મગજનું તંતુ ફરક્યું,
એક જ પીપળપાન.
જોવે નાનું કૂંચી-કાણું
મઢવા ત્રિકાલજ્ઞાન.
14-10-’56</poem>
<Poem>
{{Color|Blue|[નીચેનાં 3 કાવ્યો 1934ની આવૃત્તિમાં છે પણ 1957ની આવૃત્તિમાં કવિએ સમાવેલાં નથી]}}
'''<big>ચાંદરણાં : 2</big>'''
એક અશ્રુ માશુકનું પડતાં,
{{Space}} ઉર દાવાનળ દર્શન કરું!
ફાટ ફાટ ઉર હલકી ઉઠતી,
{{Space}} વર્ષાનું દુ:ખ શેમાં સ્મરું?
{{Space}}{{Space}} પ્રલયનૃત્ય હૈયામાં શાં આ?
{{Space}}{{Space}} જ્વાલામુખ હૈયે ગભરુ?
27-9-’31</Poem>
<Poem>
'''<big>ચાંદરણાં : 8</big>'''
વાંચ્યું’તું મેં કોઈ પુરાણે,
{{Space}} નગનેયે આપી’તી પાંખ.
ફરી એકદા આપી પાંખો,
{{Space}} ઈશ્વર જો નિજ રાખે શાખ:
{{Space}}{{Space}} સ્થિત્યંતરમાં ઉચ્ચ છંદાશે!
{{Space}}{{Space}} ઊઠશે ચગદાયેલ સડાક!
27-6-’33</Poem>
<Poem>
'''<big>મંદિર</big>'''
કનકમૂર્તિમહીં દેવ દેખું નહિ;
દીપમાં ગરીબનાં દુ:ખ ધ્રૂજે!
ઘંટનાદો સૂણી ભક્તિ ના પ્રકટતી,
શંખમાં કોટિ નિશ્વાસ કૂજે! ધ્રુવ0
{{Space}} અંત્યજો  પગથિયે ભક્તિભીનાં રડે;
{{Space}} દેવનાં દ્વાર કાળાં વસતાં!
{{Space}} નિધનના નાથ, બેલી પિડીતોતણા;
{{Space}} ધનિકના પંજિરોમાં પૂરાતા! — કનકમૂર્તિ0
એ ન મંદિર રહ્યાં, કેદખાનાં થયાં,
જન-હૃદયના ન ધબકાર બોલે!
વેધી ઘુમ્મટ, ત્યજી દેહ રત્ને રચ્યા,
ઝૂંપડે, ઝૂંપડે દેવ ડોલે! — કનકમૂર્તિ0
19-2-’31</poem>
<Center>{{Color |Red|0 0 0}}</Center>
KhyatiJoshi
26,604

edits

Retrieved from "https://wiki.ekatrafoundation.org/wiki/Special:MobileDiff/14721"

Navigation menu