7,399
edits
અર્વાચીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/કલાપી/ગ્રામ્ય માતા: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
અર્વાચીન ગુજરાતી કાવ્યસંપદા/કલાપી/ગ્રામ્ય માતા (view source)
Revision as of 21:14, 4 September 2021
, 21:14, 4 September 2021no edit summary
No edit summary |
No edit summary |
||
| Line 59: | Line 59: | ||
<br> | <br> | ||
<center>◼ | <center>◼ | ||
<br> | <br> | ||
< | <div class="toccolours mw-collapsible" style="width:500px; overflow:auto;"> | ||
<div style="font-weight:bold;line-height:1.6;">આસ્વાદ - ઉદયન ઠક્કર</div> | |||
<div class="mw-collapsible-content"> | |||
{{Poem2Open}} | |||
શોષણ કરાય છે?{{Poem2Close}} | |||
<poem> | |||
‘રસહીન ધરા થૈ છે, દયાહીન થયો નૃપ; | |||
નહીં તો ના બને આવું;’ બોલી માતા ફરી રડી.</poem> | |||
{{Poem2Open}}કેમ ધરાનાં ધાવણ સુકાઈ ગયાં? રાજા દયાહીન થયો? અશ્વ ઉપર ચડીને આવેલો નર પોતે જ રાજા હતો. તે પસ્તાઈને બોલી ઊઠ્યો : | |||
<poem>‘એ હું જ છું નૃપ, મને કર માફ, બાઈ! | |||
એ હું જ છું નૃપ, મને કર માફ, ઈશ!’</poem> | |||
{{Poem2Open}રાજાના હૈયામાં કેવું વલોણું ફર્યું, કયા તર્કવિતર્કો પછી તેનું હૃદયપરિવર્તન થયું, એનું આલેખન કલાપી કરતા નથી. તેમને તો બસ વાચકને રસક્ષતિ ન થાય તેમ વેગપૂર્વક વાર્તા કહેવી છે. કથાકાવ્યની આ શક્તિ છે અને મર્યાદા પણ. રાજા કબૂલે છે : મિષ્ટ રસ પીતાં મેં વિચારેલું કે આવા માલેતુજારો પાસેથી વધુ કર કાં ન લેવો? પરંતુ બાઈ, તમારી પાસેથી મારે માત્ર આશીર્વાદ જોઈએ. માતા પ્યાલું ઉપાડીને ફરી શેલડી પાસે જાય છે, છૂરી વતી જરીક કાતળી કાપે છે.{{Poem2Close}} | |||
<poem>ત્યાં સેર છૂટી રસની ભરી પાત્ર દેવા, | |||
બ્હોળો વહે રસ અહો! છલકાવી પ્યાલું!</poem> | |||
{{Poem2Open}રસધાર છૂટે છે, માતાના હૈયામાંથી મમતાની, અને રાજાના હૈયામાંથી દયાની. લાભશંકર પુરોહિતે ‘ગ્રામ્ય માતા’ના વસ્તુ સંદર્ભની લગભગ સમાંતરે ચાલતી વાર્તા ‘જહાંગીરનામા’માંથી ટાંકી છે. બપોરની ગરમીના સમયે કોઈ બાદશાહ બગીચાના દરવાજે આવ્યો. એણે વૃદ્ધ બાગવાનને પૂછ્યું, દાડમ છે? બાગવાને પોતાની સુંદર દીકરીને દાડમના રસનો પ્યાલો લાવવાનું કહ્યું. બાદશાહ પીને સંતુષ્ટ થયા. પછી એમણે બાગવાનને પૂછ્યું: બગીચામાંથી દર વર્ષે કેટલી કમાણી થાય છે? દીવાનને શું ચૂકવો છો? બાદશાહે કરવેરો વધારવાનો મનોમન નિશ્ચય કર્યો. પછી એમણે કહ્યું, દાડમનો થોડો રસ હજી લાવો. પાંચ-છ દાડમ નિચોવવા છતાં રસ ન મળ્યો. બાગવાને ચોખવટ કરી કે પેદાશની અધિકતાનો આધાર બાદશાહની સાફ દાનત પર હોય છે. શું આપ પોતે જ બાદશાહ છો? બાદશાહે તરત નિર્ણય કર્યો કે કરવેરો વધારવો નથી. ત્યાર પછી પ્યાલો દાડમના રસથી છલકાઈ ગયો. બાદશાહે બાગવાનની પ્રશંસા કરી અને તેની પુત્રી સાથે શાદી કરી. | |||
કથાવસ્તુ મૌલિક હોય એ કાવ્ય માટે જરૂરી નથી, માવજત મૌલિક હોય એટલું પૂરતું છે. ઈ. સ. ૧૮૯૫માં રચાયેલું ‘ગ્રામ્ય માતા’ આપણી ભાષાનાં ઉત્તમ કાવ્યોમાંનું એક છે. | |||
{{Right|(‘આમંત્રણ’)}} | |||
{{Poem2Close}} | |||
<center>◼ | <center>◼ | ||