26,604
edits
સંજુ વાળાનાં કાવ્યો: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
→
KhyatiJoshi (talk | contribs) (→) |
KhyatiJoshi (talk | contribs) (→) |
||
| Line 746: | Line 746: | ||
કાળ! હે મોંઘા અતિથિ! તારો દરજ્જો જાણું છું. | કાળ! હે મોંઘા અતિથિ! તારો દરજ્જો જાણું છું. | ||
આવ સત્કારું તને હું, કાળી જાજમ પાથરી | આવ સત્કારું તને હું, કાળી જાજમ પાથરી | ||
</poem> | |||
== મૂર્તિ કોતરાવી == | |||
<poem> | |||
કારણ વગરના સુખની નિત-નિત નરી ખુશાલી | |||
મેં આ તરફથી ઝીલી ’ને આ તરફ ઉછાળી | |||
અંદરના ઊભરાની અંગત કરી ઉજાણી | |||
લંબાવી હાથ જાતે, જાતે જ દીધી તાળી | |||
બે પંક્તિઓની વચ્ચેના સ્થાયી ભાવ જેવું | |||
ધબકે છે ઝીણું ઝીણું કોઈ કસક અજાણી | |||
હું છેક એની સામે પહોંચ્યો હતો, પરંતુ– | |||
ભગવાને સ્હેજ અડક્યો ત્યાં થઈ ગયો બદામી | |||
ના કોઈ કૈં જ જીતે, હારે ન કોઈ કંઈપણ | |||
ભરપૂર જીવવાનું થઈને નર્યા જુગારી | |||
જ્યારે ’ને જેવું ઇચ્છો એ હાજરાહજૂર હો – | |||
મનમાં જ એવી સુંદર એક મૂર્તિ કોતરાવી | |||
છું એ જ હું; સફરજન પણ એનું એ હજુ છે | |||
તું પણ હજુય એવું નિરખે છે ધારી ધારી | |||
</poem> | |||
== જિવાડશે == | |||
<poem> | |||
કોઈને સુખ કોઈને ન્યોછાવરી જિવાડશે | |||
અમને કવિતા નામની સંજીવની જિવાડશે | |||
અણસમજ ભમરાની યજમાની કરી જિવાડશે | |||
જાત ઓઢાડી કમળદળ-પાંખડી જિવાડશે | |||
શું વધારે જોઈએ? એક કાળજી જિવાડશે | |||
લખ અછોવાનાં બરાબર લાગણી જિવાડશે | |||
હાથમાં હિંમત નથી ’ને પગ તો પાણીપાણી છે | |||
તો હવે શ્રદ્ધાની ટેકણલાકડી જિવાડશે | |||
સાચાં-ખોટાંના બધાયે ભેદ તો સાપેક્ષ છે | |||
શિર સલામત નહિ રહે તો પાઘડી જીવાડશે | |||
શું લખું? કયા શબ્દની આરાધના કેવી કરું? | |||
ક્યાં ખબર છે! કઈ રીતે બારાખડી જીવાડશે | |||
ચાલ, થોડી લીલી-સૂકી સાચવીને રાખીએ | |||
કૈં નહીં તો એ સ્મરણ, એ દાબડી જીવાડશે | |||
</poem> | |||
== ચત-બઠ == | |||
<poem> | |||
એમાં શું કરવી ચત-બઠ | |||
તું પણ શઠ ’ને હું પણ શઠ | |||
ગાંઠ વળી ગઈ છે નિંગઠ | |||
થાય નહિ પાંચમની છઠ | |||
છૂટક – છૂટક કે લાગઠ | |||
ફેરા ફરવાના અડસઠ | |||
ફતવા, ડંકા, તાબોટા | |||
સૌને સૌના નિજી મઠ | |||
તારા સિંહાસન સામે | |||
અમેય લે ઢાળ્યો બાજઠ | |||
તારે શું તડકો? શું ટાઢ? | |||
ઓ... રે! પૂતળી સુક્કીભઠ | |||
અહીંથી હવે ઊડો ગઝલ! | |||
બહુ જામી છે હકડેઠઠ | |||
અક્ષરનેય ભાંગ્યા, તોડ્યા | |||
બાળક જેવી લઈને હઠ | |||
અવળે હાથે પીધો અર્ઘ્ય | |||
અકોણાઈ ઊગી લાગઠ | |||
‘અહાલેક’ –ની સામે બીજો | |||
નાદ કોઈ માંડે ના બઠ | |||
તારે કારણ કે નરસિંહ! | |||
વૈષ્ણવજન આખું સોરઠ | |||
અકોણાઈ : અવળચંડાઈ | |||
</poem> | |||
== ગુણીજન == | |||
<poem> | |||
સહજ સાંભરે એક બાળા ગુણીજન, | |||
ગઝલ ગીતની પાઠશાળા ગુણીજન. | |||
પ્રણયની પઢી પાંચ માળા ગુણીજન, | |||
ખુલ્યાં બંધ દ્વારોનાં તાળાં ગુણીજન. | |||
નહીં છત મળે તો ગમે ત્યાં રહીશું, | |||
ભરો કિન્તુ અહીંથી ઉચાળા ગુણીજન. | |||
કદી પદ-પ્રભાતી કદી હાંક, ડણકાં | |||
ગજવતા રહે ગીરગાળા ગુણીજન | |||
પડ્યો બોલ ઝીલે, ઢળે ઢાળ માફક | |||
નીરખમાં ય નમણાં, નિરાળાં ગુણીજન | |||
ધવલ રાત્રી જાણે ધુમાડો ધુમાડો | |||
અને અંગ દિવસોનાં કાળાં ગુણીજન | |||
આ મત્લાથી મક્તા સુધી પહોંચતા તો | |||
રચાઈ જતી રાગમાળા ગુણીજન | |||
</poem> | |||
== રંગીન માછલી છે == | |||
<poem> | |||
ઝાંખા ઉજાસ વચ્ચે તેં જે કથા કહી છે | |||
સાંભળજે કાન દઈને એની જ આ કડી છે | |||
પંખી યુગલને વડલાની ડાળ સાંપડી છે | |||
’ને ક્રોંચવધની ઘટના જીવમાં ઝમી રહી છે | |||
પળને બનાવે પથ્થર, પથ્થરને પારદર્શક | |||
તાકી રહી છે કોને આ કોની આંગળી છે? | |||
નખ હોય તો કપાવું, દખ હોય તો નિવારું | |||
ભીતરને ભેદતી આ મારી જ પાંસળી છે | |||
કાજળ બનીને આવો કે જળ બની પધારો, | |||
પાંપણથી નમણી બીજી ક્યાં કોઈ પાલખી છે? | |||
ઇચ્છાના કાચઘરમાં એ કેદ થાય અંતે, | |||
માણસનું નામ બીજું રંગીન માછલી છે | |||
</poem> | |||
'''<big>છપ્પા-ગઝલ</big>''' | |||
== ભેદે ભાષાનું વર્તુળ! == | |||
<poem> | |||
સામે ચાલી માગ્યાં શૂળ, | |||
પહેર્યાં જાણીને પટકૂળ | |||
વ્હાલું જેને મુંબઈધામ, | |||
એને શું મથુરા-ગોકુળ? | |||
એ શું સ્વાદનો જાણે મર્મ? | |||
બહુ બોલકા ચાખે ગૂળ! | |||
નક્કી પામે એ નિર્વાણ | |||
ભેદે ભાષાનું વર્તુળ! | |||
ભીંતો હારી બેઠી હામ, | |||
અને ઈમલો પણ વ્યાકુળ | |||
ભાગી છૂટ્યાં થઈ એકજૂથ | |||
ઘરડી ઇમારતનાં મૂળ! | |||
તર્યા-ડૂબ્યાની મળે ના ભાળ | |||
અડસટ્ટે ઈકોતેર કુળ | |||
ઝાલીને માળાનો મે’ર | |||
નર્યા સૂક્ષ્મને કીધું સ્થૂળ!! | |||
</poem> | |||
ગૂળ = ગોળ; ઈમલો = કાટમાળ | |||
== બોલે ઝીણા મોર == | |||
<poem> | |||
રાધે તારા ડુંગરિયા પર બોલે ઝીણા મોર... | |||
કિન્તુ ના સમજાય અમે તો જન્મજાત નઠ્ઠોર | |||
બધું ઓગળ્યું પણ નથી ઓગળતો અડિયલ તોર | |||
આરપાર જો તું નીકળે તો રહીએ શું નક્કોર? | |||
ક્ષણિક આગિયા જેવું ઝબકો તો પણ ધનધન ભાગ્ય! | |||
એ રીતે પણ ભલે ચીરાતું અંધારું ઘનઘોર | |||
છો ને અકબંધ રહે સમજની પાર રહેલા વિશ્વ | |||
અથવા તેં શા કાજે આપી દૃષ્ટિ આ કમજોર? | |||
લઈ અજાણ્યા ઝબકારાને ઓળખવાનું બ્હાનું | |||
સમી સાંજથી બેઠા’તા ’ને પ્રગટી ચૂકી ભોર | |||
શા માટે આ કવિતામાં એક અર્થ... અર્થ...ની બૂમ | |||
કોને ના સમજાતાં જુદા ચીસ અને કલશોર! | |||
</poem> | |||
(પ્રથમ પંક્તિ-સંતકવયિત્રી મીરાંબાઈ) | |||
== મોતી કૈસા રંગા? == | |||
<poem> | |||
દેખ્યા હો તો કહી બતલાવો મોતી કૈસા રંગા? | |||
જાણે કોઈ સુજ્ઞ કવિજન યા કો’ ફકીર મલંગા | |||
મનમાં ને મનમાં જ રહે લયલીન મહા મનચંગા | |||
સ્વયં કાંકરી, સ્વયં જળમાં ઊઠતા સહજ તરંગા | |||
જ્યાં લાગે પોતાનું ત્યાં નાખીને રહેતા ડંગા | |||
મોજ પડે તો મુક્તકંઠથી ગાવે ભજન-અભંગા | |||
એ વ્યષ્ટિને એ જ સમષ્ટિ એ ‘આ’ને એ ‘તે’ જ | |||
એ આકાશી તખ્ત શોધવા ભમતા ભગ્ન પતંગા | |||
ધૂસર વહેતી તમસામાં એક દીપ-સ્મરણના ટેકે | |||
રોજ ઉતરીએ પાર લઈને કોરાકટ્ટ સૌ અંગા | |||
મનવાસી જન્મે મનમધ્યે જાત – રહિતા જાતક | |||
રંગ રૂપ આકાર વિનાયે અતિ સુન્દર સરવંગા | |||
</poem> | |||
(પ્રથમ પંક્તિ - ભક્તકવિ અરજણદાસ) | |||
સ્મરણ - શ્રી નરોત્તમ પલાણ સાહેબ | |||
== શું કરું? == | |||
<poem> | |||
પ્રપંચનો પહાડ પાર થાય તો પ્રગટ કરું | |||
ઝીણું અમસ્તું રેતકણ હું કોની સામે વટ કરું? | |||
ન રાખું કૈં જ ગુપ્ત, ન કશીય ચોખવટ કરું | |||
રહસ્ય એ જ ઘેન હો, તો ઘૂંટી-ઘૂંટી ઘટ કરું | |||
બહુ જ ગોળ ગોળ લાંબુલચ કથ્યા કરે છે તું | |||
કરું હું સાવ અરધી વાત, કિન્તુ ચોખ્ખીચટ કરું | |||
લે, ચાલ સાથે ચાલીએ મુકામ શોધીએ નવા | |||
નિભાવ સાથ તું, તો તારા સાથનું શકટ કરું | |||
અમેય થોડા ભીતરે અજંપ ધરબી રાખ્યા છે – | |||
ચડ્યો છે કાટ કેવો જોઉં, કે ઊલટપૂલટ કરું? | |||
હું એ જ કારણે રહું સ્મરણની હદથી દૂર... દૂર... | |||
છે ઠંડી ઠંડી આગ એ, વધારે શું નિકટ કરું? | |||
છે ભાવમય, તું શબ્દની સપાટીએ ના સાંપડે | |||
હો પથ્થરોનું શિલ્પ તો હું શું કરું? કપટ કરું? | |||
</poem> | |||
== પ્રમાણિત છે સાહેબ == | |||
<poem> | |||
લયથી ઉપર ગયા તે લયાન્વિત છે સાહેબ | |||
બાકી પ્રવાહમાં જ પ્રવાહિત છે સાહેબ | |||
વાણીની ચોથી વશથી વિભૂષિત છે સાહેબ | |||
સમજાય તો સરળ રીતે સાબિત છે સાહેબ | |||
બારાખડીની બહાર જે મંડિત છે સાહેબ | |||
તે સૌ સ્વરોમાં તું જ સમાહિત છે સાહેબ | |||
કોણે નદીનાં વ્હેણ વહાવ્યાં કવન વિશે? | |||
’ને કોણ બુન્દ બુન્દુ તિરોહિત છે સાહેબ | |||
વૃક્ષોના કાનમાં જે પવન મંત્ર ફૂંકતો | |||
તેના વિશે અજ્ઞાત સૌ પંડિત છે સાહેબ | |||
અંગત હકીકતો જ અભિવ્યક્ત થઈ કિન્તુ | |||
તારા પ્રમાણથી ય પ્રમાણિત છે સાહેબ | |||
સઘળી સમજનો છેવટે નિષ્કર્ષ એ મળ્યો | |||
છું ક્યાંક હું, તો ક્યાંક તું ચર્ચિત છે સાહેબ | |||
</poem> | </poem> | ||