વસ્તુસંખ્યાકોશ/વસ્તુસંખ્યા: Difference between revisions

જાતિવાચક, ગુણવાચક, ક્રિયાવાચક, સંજ્ઞાવાચક.

શ્રુતિકટુ, સંસ્કાર, હુત, અપ્રયુક્ત, અસમર્થક, નિહિતાર્થ નિરર્થક, અશ્લીલ, અનુચિતાર્થ, અવાચક, ગ્રામ્ય, અપ્રતીત, સંદિગ્ધ, નેયાર્થ, કિલષ્ટ, અવિસૃષ્ટ–વિધેયાંશ, વિરુદ્ધમતિકૃત.

જીવ, ધાતુ, મૂલ, (વસ્તુરત્નકોશ).

(૫). (જૈનમત).

આશ્રવ, સંવર, નિર્જરા, બંધ, મોક્ષ.  

જીવાસ્તિકાય, પુદ્ગલાસ્તિકાય, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય.

(૬)

દ્રવ્ય, ગુણ, કર્મ, સામાન્ય, વિશેષ, સમવાય.

(૭)

દ્રવ્ય, ગુણ, સામાન્ય, વિશેષ, સમવાય, અભાવ, કર્મ.

(૭).

જીવ, અજીવ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જરા, બંધ, મેાક્ષ. (જૈનમત).

(૧૬).

પ્રમાણ, પ્રમેય, સંશય, પ્રયેાજન, દૃષ્ટાંત, સિદ્ધાંત, અવયવ, તર્ક, નિર્ણય, વાદ, જલ્પ, વિતંડા, હેત્વાભાસ, છલ, જાતિ, નિગ્રહસ્થાન.

પદાર્થ વિદ્યા (૭).

શિલ્પ, જલ, વાત, દર્શન, નાદ, વિદ્યુલ્લતા, ચુંબકત્વ.

પરકીયા (૧૪).

ઉદ્બુદ્ધા, ઉદ્ભાષિતા, ગુપ્તા, વિદગ્ધા, લક્ષિતા, કુલટા, અનુશયાના, મુદિતા, દૃષ્ટિજ્યેષ્ઠા, અસાધ્યા, સાન્ધ્યા, કામવતી, અનુરાગિણી, પ્રેમઅશક્તા.

સત્, ચિત્, આનંદ.

(૩)

સર્વજ્ઞ, સર્વશક્તિમાન, સર્વવ્યાપી.

અમ્બ, અંબરીષ, શ્યામલ, સબલ, રૌદ્ર, મહારૌદ્ર, કાલ, મહાકાલ, અસિપત્ર, ધનુષ, કુંભ, વાલુક, વૈતરણી, ખરસ્વર, મહાઘોષ.

અરિહંત, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સાધુ.

સત્ય, જ્ઞાન, આનંદ, શક્તિ.

પ્રતિજ્ઞા, હેતુ, ઉદાહરણ, ઉપનયન, નિગમન.

પ્રસિદ્ધસ્થાપન, દર્શન, સંભાષણ, માધુર્ય, આતિથ્યકરણ, વાંછિતોપચાર પ્રયોજન.

અલક્ષિત, લક્ષિત, માનસિક, વાચિક, કાર્મિક, (વ. ૨. કો.)

(૧૦)

કાવ્યમાં સર્ગ, કોષમાં વર્ગ, અલંકારમાં પરિચ્છેદ, કથામાં ઉદ્ઘાત, પુરાણમાં અધ્યાય, નાટકમાં અંક, તંત્રમાં પટલ, બ્રાહ્મણમાં કાંડ, સંગીતમાં પ્રકરણ, ભાષ્યમાં અધ્યાય-પાદ.

ભૌતિક, માનસિક, દૈવી.

(૫)

કુગ્રામવાસ, કુલહીનસેવા, કુટુંબકલેશ, કુમિત્ર, કુભાર્યા.

લંબાઈ, પહોળાઈ, જાડાઈ.

ક્ષુધા, પિપાસા, શીત, ઉષ્ણ, દંશમશક, અચેલ, અરતિ, સ્ત્રી ચર્યા, નૈષેધકી, શય્યા, આક્રોશ, વધ, યાવન, અલાભ, રોગ, તૃણસ્પર્શ, જલ, સત્કાર પુરસ્કાર, પ્રજ્ઞા, અજ્ઞાન, દર્શન.

નાડીપરીક્ષા, મળપરીક્ષા, મૂત્રપરીક્ષા, નેત્રપરીક્ષા, જિહ્વા-પરીક્ષા, સ્પર્શપરીક્ષા, રૂપપરીક્ષા, શબ્દપરીક્ષા. (વૈદક).

સ્મૃતિ, પ્રત્યભિજ્ઞા, તર્ક, અનુમાન, આગમ.

સુમેરૂ, હિમાચલ, ઇંદ્રકિલ, કૈલાસ, ઉદયગિરિ, અસ્તગિરિ, મંદરાચલ.

(૭). (જૈનમત).

ચુલ્લહિમવાન, મહાહિમવાન, નિષધ, નીલવાન, રુકમી, શિખરી, મંદર.

(૭)

મહેન્દ્ર, મલય, સહ્ય, શક્તિમાન, વિંધ્ય, ગંધમાદન. પરિયાત્ર.

(૮)

સુમેરુ, ઉદયાચલ, અસ્તાચલ, સુવેલશૃંગાર, મહાનીલાદ્રિ, ગંધમાદન, વિંધ્યાચલ, હિમાલય.  

(૮)

હિમાલય, પરિયાત્ર, ઋષ્યવાન, વિંધ્યાચલ, સહ્યાદ્રિ, મલય, મહેન્દ્રાચલ, શક્તિમાન.

(૮)

નીલ, નિષધ, વિંધ્ય, મલય, માલ્યવાન, ગંધમાદન, હેમકૂટ, હિમાલય.

(૧૮)

હેમકૂટ, પારિયાત્ર, હિમાલય, ગંધમાદન, ચિત્રકૂટ, ઉદય, માલ્યવાન, નિષધ, લોકાલોક, વિંધ્ય, સપ્તપુટ, રેવતક, સહ્ય, અસ્ત, શ્રીવિવર્ત, નીલ, મલય, ત્રિકટ.

આંબો, ઊમરો, વડ, પીપળો, પ્લક્ષ.

(૫)

આંબો, જાંબુ, કોઠું, બીલી, બીજોરી.

(૫)

ફણસ, આંબો, પીપળો, વડ, બોરસલ્લી.

(૫)

ખાખરો, ઊમરો, પીપળો, અઘોડો, વડ.

(૫)

વડ, પીપળો, બીલી, ઊમરો, અશોક.

સુંદરીના સ્પર્શથી પ્રિયંગુલતા, પાનની પિચકારીથી મૌલસરી, પગના આઘાતથી અશોક, દૃષ્ટિપાતથી તિલક, આલિંગનથી કૃષક, મૃદુ વર્તાવથી મંદર, હાસ્યથી પટુ, ફૂંકથી ચંપો, ગાનથી આંબો, નૃત્યથી કચનાર. (કવિની કલ્પના).

અંગપલ્લવી, કરપલ્લવી, નેત્રપલ્લવી, શબ્દપલ્લવી વાજિંત્ર-પલ્લવી, ચાતુર્યપલ્લવી, ભાષાપલ્લવી.

યજ્ઞ, દાન, તપ. (જુઓ: પાવન કર્મો).

પુષ્કર, કુરુક્ષેત્ર, ધર્મારણ્ય, પ્રભાસ, પ્રયાગ, નૈમિષારણ્ય, અર્બુદારણ્ય. (જુઓ: તીર્થ).

ગંગા, જમના, સિંધુ, સરસ્વતી, ગોદાવરી, નર્મદા, કાવેરી, સરયૂ, ક્ષિપ્રા.

તુલસી, દર્ભ, દૂર્વા.  

(૩)  

તુલસી, બીલી, ધાત્રી.

વાસુદેવ, દિડીગાણ, ગૌંધળ, ડફગાવું, બહિરા, જોગી, બાળસંતોષ, બૈરાગી, ડાકુલતાજોશી, આંધળા, પેંગા, મુંગા, કૈકાડી, હિજડો, મંડો, કાપડી, વૈદ્ય, ચાટ, ભાટ, ભાંડ, ભરાડી, નાનક, ઠાકર, વાધ્યા, મદારી, બહુરૂપી, ભૂત્યા, ચિત્રકથી, દરવેશ, તુંબડીવાલા, વારાંગના, પુરાણિક, ગવઈ જ્યોતિષ, માનભાવ, બ્રાહ્મણ (દર્શનપ્રકાશ).

બ્રહ્મઘાત, સ્ત્રીઘાત, બાલઘાત, ગેઘાત, રાજઘાત.

અતલ, વિતલ, સુતલ, તલાતલ, મહાતલ, રસાતલ, પાતાલ, (વિષ્ણુપુરાણ.),

(૮).

પાતાલ, તલ, અતલ, વિતલ, વિધિપાતાલ, મહાતલ, શર્કરાભૂમિ, વિજયા.

વિશ્વ, તેજસ, પ્રાજ્ઞ, તુરીય, (આન્માના પાદ.)  

(૪)

વિરાટ, હિરણ્યગર્ભ, ઈશ્વર, સાક્ષી, (બ્રહ્માના).  

(૪)

વિદ્યાપાદ, ક્રિયા પાદ, ગપાઠ, ચર્ચાપાદ. (શૈવદર્શન)

મન, વચન, કાયા,  

(૩)

માનસિકપાપ-પરદ્રવ્યેચ્છા, અન્યનું બૂરું ઈચ્છવું, મિથ્યા-આડંબર,  

વાચિક પાપ – કઠોરવાણી, અસત્ય, નિંદા. કાયિક પા૫-ચોરી, હિંસા, પરસ્ત્રીગમન.  

(૫).

ખાંડણી, પીસણી (ઘંટી), ચૂલી, જલકુંભ, માર્જની (સાવરણી) પાપસ્થાન (૧૮)  

પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મૈથુન, પરિગ્રહ, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, રાગ, દ્વેષ, કલહ, અભ્યાખ્યાન, પૈશુન્ય, પરપરિવાદ, રતિ અરતિ, માયા, મિથ્યાત્વદર્શનશલ્ય.

પારમિતા (૧૦).  

શીલ, નૈષ્કર્મ્ય, પ્રજ્ઞા, વીર્ય, શાંતિ, સત્ય, અધિષ્ઠાન, મૈત્રી, ઉપેક્ષા, દાન. (બોધિસત્ત્વની)

કદમી, શહેનશાહી.

તપ, દાન, યજ્ઞ. (જુઓ પવિત્ર)

નંદ, સુનંદ, જય, વિજય, બુધ, પ્રબલ, ભદ્ર, સુભદ્ર, પ્રચંડ, ચંડ, શીલ, સુશીલ, વિનિત, કુમુદ, કુમુદ્રાક્ષ, સુસેન, વિશ્વકસેન, કમલાક્ષ. (વ. વૃં. દી.)

(૭)

વરુણપાશ, મોહપાશ, માયાપાશ, નાગપાશ, બ્રાહ્મપાશ, કાળપાશ, કર્મપાશ.

(૭). ઘૃણા, શંકા, ભય, લજ્જા, જુગુપ્સા, શીલ, જાતિ (કુલાર્ણ વતંત્ર).