રચનાવલી/૧૯૪: Difference between revisions

{{Poem2Open}}

ગુજરાતની મોટામાં મોટી યુનિવર્સિટી – ગુજરાત યુનિવર્સિટી અમદાવાદમાં ભાગ્યે જ સાહસ કરે છે,પણ એ ગુજરાત યુનિવર્સિટીની સામે આવેલું વિઝ્યુઅલ આર્ટ સેન્ટર ચિત્રકલા પ્રદર્શન, ચલચિત્ર સમારોહ, કવિ મિલનો અને ગોષ્ઠિઓથી માંડીને પ્રાયોગિક બિનધંધાદારી નાટકોની ભજવણી સુધીનાં સાહસોથી ધબકતું રહે છે. એના પ્રાણરૂપ સુભાષ શાહ છે. સુભાષ શાહના લેખન-દિગ્દર્શન હેઠળ તાજેતરમાં ગ્રીક નાટકકાર સોફક્લિસનું નાટક ‘સમ્રાટ ઈડિપસ’ ભજવાયું, ગુજરાતના પાટનગર અમદાવાદની વાણિજ્યશૂરી પ્રજા વચ્ચે આવા નાટકને હાથ અડકાડવો એ પણ હિંમત માગે છે, તો અહીં તો તાલીમ ન પામેલા ઉત્સાહી બિનધંધાદારી નટ-નટીઓ દ્વારા આ નાટક સૂઝપૂર્વક રજૂ થયું. અમિત વ્યાસે શરીરના અપૂર્વ સૌષ્ઠવથી નાયક ઇડિપસની પ્રતિમા ખડી કરી, નૈમિશ નાણાવટીએ સહજ અભિનયથી ક્રેઓનના પાત્રનું આકર્ષણ સર્જ્યું, તો તરુણા દીક્ષિતે પ્રતાપી રાણી જોકેસ્ટાની વેદનાને જવાબદારીપૂર્વક ઉભારી. આ ત્રણે અદાકારો અમીટ છાપ છોડી ગયા. રંગમંચ પર નહીવત્ સામગ્રી સાથે સંવાદો અને વિષયના મર્મ ઉદ્ઘાટનથી આ નાટક દિલ જીતી લે છે. નાટકમાં વચ્ચે વચ્ચે થતો સામૂહિક મર્મરધ્વનિ ગુંજારવ-જન્મતા કરુણને અને વિકસતા કરણને પોષે છે. આ નાટકના અહીં તો વધુ શૉ થવા જોઈએ, ગુજરાતના અન્ય નગરોમાં પણ એ પહોંચવું જોઈએ.  

‘સમ્રાટ ઇડિયસ’નું નાટ્યવસ્તુ આવું છે : ઇડિપસ થીબ્ઝના રાજા લાઇઅસ અને એની રાણી જોકેસ્ટાનો પુત્ર છે પણ અન્ય રાજ્યમાં ઊછરીને મોટો થયેલો ઇડિપસ અજાણતા પિતાની હત્યા કરે છે અને દુર્ભાગ્યવશ પોતાની માતાને જ પરણી બેસે છે. માતા દ્વારા એને સંતાનો થાય છે પણ સમય જતાં રાજ્યમાં મહામારી અને ભૂખમરો ઊતરતાં એના કારણની શોધ ઇડિપસને એના પોતાના રહસ્ય તરફ લઈ જાય છે. જોકેસ્ટાને ખબર પડે છે કે પોતાનો પતિ ઇડિપસ પોતાનો પુત્ર છે એ સાથે એ ગળે ફાંસો દઈ લટકી પડે છે, જ્યારે ઇડિપસ પશ્ચાત્તાપમાં પોતાની આંખો ફોડી દેશવટે ચાલ્યો જાય છે.  

અગમ્યગમન કે સપિંડ સંભોગથી ઉત્પન્ન થતી સ્થિતિમાંથી જન્મતો આ નાટકનો કરુણ અકલ્પ્ય છે. નાયક ગમે તેટલું ઇચ્છે તો પણ એ એના દુર્દેવને દૂર કરી શકે તેમ નથી. આ અપરિવર્તનીય કરુણ છે.  આનો કોઈ ઈલાજ નથી. આ યૌનવિષય કે હત્યાનું નાટક નથી. પણ મનુષ્યજ્ઞાનની સીમિતતા અને અસહ્ય યાતના વચ્ચે ટકવાની એની ક્ષમતાનું નાટક છે. પ્રચ્છન્ન રહેતા અગમ્ય અને રહસ્યમય પરિબળો મનુષ્યના ભાગ્યને ઘડે છે. મનુષ્ય ગમે એટલો સારો હોય કે એનો હેતુ ગમે એટલો સારો હોય પણ કુદરતી નિયમનો ભંગ થતાં એને સજા મળે છે. એની યાતના પણ એને વેઠવી પડે છે. મનુષ્ય લાખ ઇચ્છવા છતાં એ વિરાટ નિયતિનું મહોરું બનીને રહી જાય છે. મનુષ્ય હોવાની મનુષ્યને સંવેદનતંત્ર હોવાની અને એ સંવેદનતંત્રને કારણે નીપજતી અપાર વેદના વેઠવાની દુર્નિવાર અભિશાપદશા મનુષ્યને મળેલી છે. એ એનું દુર્દેવ પણ છે અને એ એનું બલ પણ છે. કદાચ વેદના જ મનુષ્યના મનુષ્યત્વનો સાચો પરિચય છે. ગ્રીક નાટકોનો કરુણ મનુષ્ય સંવેદનશીલ તંત્રનો અને છેવટે મનુષ્યના મનુષ્યત્વનો પરિચય આપે છે.