નવલકથાપરિચયકોશ/જળ મને વાગ્યા કરે: Difference between revisions

આદિત્ય હૉસ્પિટલના રૂમ નંબર ૨૨માં નવ મહિનાથી દાખલ છે, સારવાર લઈ રહ્યો છે. એની સારવાર નર્સ લિન્ડા કરે છે.  આદિત્ય લિન્ડા તરફ આકર્ષણ અનુભવે છે ને ઇચ્છે છે કે, જીવનનું છેલ્લું ચિત્ર નર્સ લિન્ડાનું બનાવે. આદિત્ય-આભા-ચિરંતન અને કમલા મિત્રો હતા. એમાંથી આદિત્યનાં લગ્ન આભા સાથે થયાં. બધાને હતું કે હવે ચિરંતન કમલા સાથે લગ્ન કરી લેશે પરંતુ કમલાને ચિરંતને તરછોડી દીધી હતી.

આદિત્યની ઇચ્છા છે કે આભા ચિરંતન સાથે રહે. આભા એક વાર બેભાન થઈ જાય છે. ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ આભાને હવાફેરની જરૂર હતી એટલે આભા અને ચિરંતન દેવકાના દરિયે જાય એવી યોજના આદિત્યએ કરી છે. એ બન્ને છ દિવસ દેવકાના દરિયે સાથે રહ્યાં, પછી આભા મુંબઈ અને ચિરંતન અમદાવાદ પરત ફરે છે.

આદિત્યની બીમારી એના પિતાજીને લકવો થયો હતો, એ વંશપરંપરાગત હોવાની શક્યતાનો તંતુ નવલકથામાં મુકાયો છે. તો પહેલા થારોટોસિકકમાયોપોથી, ન્યુરોપેથી, પેરેલિસિસ એમ ક્રમશઃ આગળ વધતો રોગ છેવટે આદિત્યની આત્મહત્યામાં પરિણામે છે. એ પહેલાં આદિત્ય છેલ્લું ચિત્ર નર્સ લિન્ડાનું કરે છે. લિન્ડાના યુનિફોર્મના ગજવામાં એ વીંટી મૂકી દે છે. વીંટી હાથમાં લઈ લિન્ડા બોલી ઊઠે છે, ‘આ શું કરો છો મિસ્ટર મહેતા!’ આદિત્ય ફિક્કું માંદલું સ્મિત ફરકાવતા કહે છે, ‘આંગળીઓ સુકાઈ ગઈ છે ને મોટી પડે છે... પછી ક્યાંય સુધી સતત બુદ્ધિ ઊભી રહે છે, નવ મહિનામાં પહેલી વાર દર્દીની આંખમાં બાઝેલું જળ સમુદ્રના મોજાની માફક એની દૃષ્ટિ સામે અફડાય છે.’ (પૃ. ૧૦૬) એ કથાતંતુ સંકુલ સંબંધનો એક વળ છે. સારવાર કરતાં ડૉક્ટર નાથ આદિત્યને હૉસ્પિટલના સ્થાપક એવા ડૉક્ટર ટૉમસને બતાવવા માટે બધી તૈયારીઓ કરે છે, પરંતુ એ પહેલાં જ આદિત્ય આત્મહત્યા કરે છે. આથી ડૉક્ટર નાથ અને નર્સ લિન્ડા આઘાત અનુભવે છે. તો આભા, ચિંતન અને કમલા અપરાધભાવ અનુભવે છે. નવલકથા જાણે બે ભાગમાં વહેંચાઈ જાય છે. આદિત્યના મૃત્યુ સુધીનો એક ભાગ ૧થી ૧૫ પ્રકરણ સુધી અને આદિત્યના મૃત્યુ પછી ૧૬થી ૨૨ પ્રકરણ સુધીનો બીજો ભાગ. જેમાં આદિત્ય વગરના આભા, ચિરંતન કમલાના સંબંધોને સાચવવાની મથામણનું નિરૂપણ થયેલું છે. આદિત્યના અવસાન પછી આભાના જીવનમાં શૂન્ય અવકાશ સર્જાય છે કમલા અને આભા લાંબા સમયે મળે છે, સાથે રહે છે અને એ વીતેલા કાળને યાદ કરે છે. કમલા અને ચિરંતનના સંબંધોથી કથા આગળ વધે છે. પહેલાં ચિરંતન અને કમલાના સંબંધને ના કહી હતી. હવે કમલા ચિરંતનને નકારે છે. આમ, આદિત્યના મૃત્યુ પછી માનવસંબંધ કહો કે સ્ત્રી-પુરુષના સંબંધોની સંકુલતાને ચૈતસિક સ્તરે અહીંયાં આલેખાયા છે. લોથલ પ્રકરણમાં ચિંતન નવા નાટકના લોકસંગીત માટે એક વૃદ્ધ કલાકારને મળવા નિમિત્તે લોથલ જાય છે, ત્યારે પ્રતિસાહચર્યમાં એણે કરેલા પાવાગઢની પિકનિક યાદ આવે છે. આ પિકનિકમાં આદિત્ય પણ હતો, આજે આદિત્ય નથી, ૫ વર્ષ પહેલાં હતો. તેને થાય છે કે, ૫૦૦૦ વર્ષ પહેલાંની ક્ષણ ૫ વર્ષ પહેલાંની ક્ષણ બે માસૂમ. (પૃ. ૧૨૭)

શ્રી રઘુવીર ચૌધરીએ આ નવલકથા વિશે સમીક્ષા કરતાં કરેલું આ નિરીક્ષણ – “કલાકારનું અંતરવિશ્વ એની સર્જનપ્રક્રિયા મિલન-વિરહની એની સૂક્ષ્મ સમજણ પરેશ લીલયા વ્યક્ત કરી શકે છે. પૃ. ૯૪થી ૯૭ વચ્ચે ચિરંતનને આભાએ લખેલા પત્રમાં આ સંબંધોનું હાર્દ વ્યક્ત થયું છે, આદિત્યમાં એક પુરુષની સાથોસાથ સુકુમાર શિશુ પણ વસે છે. તારી પાસેથી મને કશું પામ્યાનો સંતોષ છે, તો આદિત્યને મેં કશુંક આપ્યાનો સંતોષ છે. ટ્રેજેડી જીવનની સમજ કેળવે છે. મરણેચ્છા એટલે વિસર્જિત થવાની તૈયારી, ‘જળ મને વાગ્યા કરે’ આવી કોઈ ગંભીર સંવેદના જગવી જાય છે. કૂતુહલપ્રેરક વસ્તુસંકલના વિના જ.’ (પૃ. ૪૫૯, ગુજરાતી નવલકથા)

હૉસ્પિટલ પરિવેશ, દરિયાનાં વર્ણનો, નવલકથામાં આવતા કવિતાના સંદર્ભો, સર્જનપ્રક્રિયાની વાત અને સંવેદનસભર પાત્રાલેખન તેમજ સંવાદોથી આ નવલકથા નોંધપાત્ર બની છે.