|
|
| (12 intermediate revisions by 2 users not shown) |
| Line 1: |
Line 1: |
| {{BookCover | | {{BookCover |
| |cover_image = File:2_jpg | | |cover_image = File:9_Sanju_Vala_Kavya_Title.jpg |
| |title = સંજુ વાળાનાં કાવ્યો<br> | | |title = સંજુ વાળાનાં કાવ્યો<br> |
| |editor = મિલિન્દ ગઢવી<br> | | |editor = મિલિન્દ ગઢવી<br> |
| }} | | }} |
| | | <br> |
| | | {{Box |
| | | |title = પ્રારંભિક |
| | |content = |
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]] |
| * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/સંપાદક-પરિચય|સંપાદક-પરિચય]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/ભાષાને ભેદતી નિગૂઢ ભાવ પરાયણતા|ભાષાને ભેદતી નિગૂઢ ભાવ પરાયણતા]] |
| '''ગીતઃ'''
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/સર્જક-પરિચય|સર્જક-પરિચય]] |
| '''‘રાગાધીનમ’'''
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]] |
| | | }} |
| == અણીએ ઊભા ==
| | <br> |
| | | {{Box |
| <poem> | | |title = અનુક્રમ |
| ઝીણું જો ને!
| | |content = |
| જો, જડવાની અણીએ ઊભાં!
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/અણીએ ઊભા|અણીએ ઊભા]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/અનભે ગતિ|અનભે ગતિ]] |
| મણ આખામાં કયા કણ સાચા, પડશે કેમ પતીજ?
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/નિમ્નસ્તર વાત|નિમ્નસ્તર વાત]] |
| બીજ વચાળે ક્યાં છુપાયાં બોલો હે ઉદ્ભીજ!
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/કંઈ|કંઈ]] |
| ઓરું જો ને!
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/ઘરમાં|ઘરમાં]] |
| જો, અડવાની અણીએ ઊભાં!
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/આપણે|આપણે]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/તું નહીં તો|તું નહીં તો]] |
| થડ વિનાની ઝૂરે ડાળી, ડાળ વિનાનું પાન;
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/આજીજી|આજીજી]] |
| મરમ જાણવા મરમી બેઠાં ધરી વૃક્ષનું ધ્યાન!
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/આંબલો|આંબલો]] |
| ઊંચું જો ને!
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/પડછાયા ઓઢીએ|પડછાયા ઓઢીએ]] |
| જો, ઊડવાની અણીએ ઊભાં!
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/અડધાં કમાડ|અડધાં કમાડ]] |
| </poem>
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/ઘાસની સળી|ઘાસની સળી]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/મરણોન્મુખ|મરણોન્મુખ]] |
| == અનભે ગતિ ==
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/હજુ|હજુ]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/એક ઝાલું ત્યાં|એક ઝાલું ત્યાં]] |
| <poem>
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/પ્રથમ વરસાદ|પ્રથમ વરસાદ]] |
| પાંખમાં પવન આંખમાં લીધું આભલું મથોમથ
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/છેલબટાઉ કુંજમનનું ગીત|છેલબટાઉ કુંજમનનું ગીત]] |
| પંખી ઊડ્યાં અનભે ઝીણું ચાંચમાં ઝાલી તથ.
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/મિલમજૂરોનું સહગાન|મિલમજૂરોનું સહગાન]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/સખીરી-૭|સખીરી-૭]] |
| :::પહેલું જ્યાં આકાશ વળોટ્યું
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/મિરાત...|મિરાત...]] |
| ::::ખરવા લાગ્યો ભાર,
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/સંકેલી લીધા|સંકેલી લીધા]] |
| :::પિચ્છ ખર્યાં ને કલગી ખરી
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/કવિ!|કવિ!]] |
| :::ઓગળ્યા રે આકાર.
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/સાધો!|સાધો!]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/....મ્હેણું !|....મ્હેણું !]] |
| ત્યાં જ લગોલગ આવવા લાગ્યો સાત ઘોડા’ળો રથ
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/જી|જી]] |
| પંખી ઊડ્યાં અનભે ઝીણું ચાંચમાં ઝાલી તથ.
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/ઘા|ઘા]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/સૂરદાસ|સૂરદાસ]] |
| :::કેટલી વખત? ભેદવાં હજુ
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/એક અ-નિયંત્રિત ગઝલ|એક અ-નિયંત્રિત ગઝલ]] |
| ::::કેટલાં દિગ્દિગંત?
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/વણજારા...રે|વણજારા...રે]] |
| :::પૂછીએ તો પડઘાઈને પાછો
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/પરિત્રાણ મૂકી|પરિત્રાણ મૂકી]] |
| ::::ક્યાંય ઠેલાતો અંત.
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/ક્યાંથી લાવીએ? –|ક્યાંથી લાવીએ? –]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/નક્કર ખાતરી|નક્કર ખાતરી]] |
| ભીંસતી ઠાંસોઠાંસ આ ખુલ્લાશ થઈ ઇતિ ને અથ,
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/મૂર્તિ કોતરાવી|મૂર્તિ કોતરાવી]] |
| પંખી ઊડ્યાં અનભે ઝીણું ચાંચમાં ઝાલી તથ.
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/જિવાડશે|જિવાડશે]] |
| </poem>
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/ચત-બઠ|ચત-બઠ]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/ગુણીજન|ગુણીજન]] |
| == નિમ્નસ્તર વાત ==
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/ભેદે ભાષાનું વર્તુળ!|ભેદે ભાષાનું વર્તુળ!]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/બોલે ઝીણા મોર|બોલે ઝીણા મોર]] |
| <poem>
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/મોતી કૈસા રંગા?|મોતી કૈસા રંગા?]] |
| :::::વાત આમ નિમ્નસ્તર, સમાચારલક્ષી
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/શું કરું?|શું કરું?]] |
| ::સામેના ઘરનંબર સત્તરનાં અંધારે રોજ નવું ઊતરતું પક્ષી
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/પ્રમાણિત છે સાહેબ|પ્રમાણિત છે સાહેબ]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/સાધુ છે સાહેબ|સાધુ છે સાહેબ]] |
| :::આખ્ખી સોસાયટીને અત્તરના ફાયામાં ફેરવી દે એવા કૈં ઠાઠ,
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/વારી વારી... જઈશું !|વારી વારી... જઈશું !]] |
| ::બાજુના ફળિયામાં દેસાઈ દંપતીની આંખો થઈ રહી જાતી આઠ
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/કવિ|કવિ]] |
| :શેઈમ શેઈમ બબડીને ઘરમાં પુરાઈ જતા પાડોશી ભદ્રકાન્ત બક્ષી
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/એવાય દિવસો આવશે|એવાય દિવસો આવશે]] |
| :::::વાત આમ નિમ્નસ્તર, સમાચારલક્ષી
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/લે લાગી છે|લે લાગી છે]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/લ્હાવો લે છે|લ્હાવો લે છે]] |
| :::પક્ષી પણ એવાં ચબરાક, બધી ઝળાંહળાં છોડીને અંધારાં તાકે,
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/રાજા!|રાજા!]] |
| :કેમ જાણે એને સહુ જાણ હોય : કઈ ડાળે ઋતુ વિના ય ફળ પાકે.
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/તને રાણી!|તને રાણી!]] |
| ::::ઉપરાન્ત સમજે કે, જાત કેમ છુટ્ટી મુકાય કેમ રહેવાની રક્ષી
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/સમજાતાં નથી|સમજાતાં નથી]] |
| :::::વાત આમ નિમ્નસ્તર, સમાચારલક્ષી
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/છરી|છરી]] |
| </poem>
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/કબ્રસ્તાનમાં આંબલી|કબ્રસ્તાનમાં આંબલી]] |
| | | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/ખનન|ખનન]] |
| == કંઈ ==
| | * [[સંજુ વાળાનાં કાવ્યો/દોહા-૧|દોહા-૧]] |
| | | }} |
| <poem>
| |
| :::જાણ્યું એવું જડ્યું નહીં કંઈ.
| |
| બહુ ઝંઝેડ્યાં ઝાડ પરંતુ પડ્યું નહીં કંઈ.
| |
| | |
| વનમાં ઝાઝા વાંસ, વાયરા શિષ ધુણાવી વાતા,
| |
| લળક ઢળક સહુ ડાળ, ઘાસને ચડે હિલોળા રાતા,
| |
| બધું બરાબર કિન્તુ સ્વરમાં ચડ્યું નહીં કંઈ.
| |
| ::::: જાણ્યું એવું જડ્યું નહીં કંઈ.
| |
| | |
| શુષ્ક સરોવર, સાંજ; નહીં કોઈ ગલ, હંસો રઢિયાળા,
| |
| રડવાનું એક સુખ લેવા ત્યાં પહોંચ્યા સંજુ વાળા,
| |
| આંખ, હૃદય ને કર જોડ્યા પણ રડ્યું નહી કંઈ,
| |
| ::::: જાણ્યું એવું જડ્યું નહીં કંઈ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ઘરમાં ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| બેવડ વળીને કોઈ ખૂણામાં ઊંધમૂંધ સૂતું હો અંધારું :
| |
| ::::ઘરમાં તો એવું પણ હોય.
| |
| તું ધારે ચકલીની લોહીઝાણ ચાંચ વિશે, કાચ વિશે હું ધારું :
| |
| ::::ઘરમાં તો એવું પણ હોય.
| |
| | |
| મોભાદાર પહેરવેશ પહેરીને બેઠેલા દીવાનું સ્થાન હોય નક્કી,
| |
| અજવાળું ઓરડામાં આમતેમ ફર્યા કરે જાણે કોઈ વૃદ્ધા હોય જક્કી.
| |
| સૌ સૌને પોતાનાં ગીત હોય તેમ છતાં ગણગણવું સૌનું સહિયારુ :
| |
| | |
| ::::ઘરમાં તો એવું પણ હોય
| |
| ::બેવડ વળીને કોઈ ખૂણામાં ઊંધમૂંધ સૂતું હો અંધારું :
| |
| ::::ઘરમાં તો એવું પણ હોય.
| |
| | |
| ચપટીભર ઘટના ને ખોબોએક સપનાં લઈ વહી જાશે પાંચસાત દાયકા,
| |
| સગપણના સરવાળા દંતકથા કહેવાશે, વાંધા પડે તો ઊડે વાયકા.
| |
| તું કહેતી સામેની બારી તે આપણું આકાશ છે, હું કહેતો વારુઃ
| |
| | |
| ::::ઘરમાં તો એવું પણ હોય
| |
| ::બેવડ વળીને કોઈ ખૂણામાં ઊંધમૂંધ સૂતું હો અંધારું :
| |
| ::::ઘરમાં તો એવું પણ હોય.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == આપણે ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| એક ઊંચી દીવાલ અને આપણે
| |
| ઓ બાજુ નિરાંતે ઢોળાતા છાંયડા
| |
| આ બાજુ લ્હાય લ્હાય ડંખ્યા રે સાપણે....
| |
| | |
| ટેકરીની ટોચ પરે બાંધ્યા મુકામ એમાં રોજ રોજ કારમા દુકાળ,
| |
| ટીપું હયાતીને સાચવવી કેમ, અહીં ખીણ બાજુ ખેંચે છે ઢાળ
| |
| સધિયારો આપો તો શિખર પર પહોંચીએ
| |
| પંપાળો, તો જઈને વસીએ રે પાંપણે...
| |
| એક ઊંચી દીવાલ અને આપણે
| |
| | |
| થડને વળગેલ કોઈ વેલીની જેમ અમે વીંટાયા પોતાની જાતને
| |
| પાંગરવું પીમળવું ખરવું ખોવાઈ જવું અર્પણ આ લીલી ઠકરાતને
| |
| એવા ઉથાપો કે જન્માન્તર ઊખડે
| |
| થાપો, તો છેક કોઈ તળિયાની થાપણે...
| |
| એક ઊંચી દીવાલ અને આપણે
| |
| </poem>
| |
| | |
| == તું નહીં તો ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તું નહીં તો શું? તું નહીં તો શું? | |
| એવા સવાલ સાંજ પડતાં સુધીમાં તો થઈ જાતા વૈશાખી લૂ.
| |
| | |
| માથા પર સણસણતા તોરભર્યા રઘવાટે
| |
| {{Space}}નીકળું હું છાંયડાની શોધમાં.
| |
| પાનીમાં ખૂંપેલી રસ્તાની કાંકરીઓ
| |
| {{Space}}કહેતી કે જીવતર અવરોધમાં.
| |
| | |
| સુક્કું કોઈ ઝાડ ખર્યાં પાંદડાંમાં ખખડીને પાછા વળવાનું મને કહેતું.
| |
| તું નહીં તો શું? તું નહીં તો શું?
| |
| | |
| છાતી તો ઠીક છેક જીવ સુધી પહોંચીને
| |
| {{Space}}ભીંસે આ પહાડોનો ડૂમો.
| |
| સાંભળશે કોણ મારા કંઠમાં ને કંઠમાં જ
| |
| {{Space}}સામટી સુક્કાઈ જતી બૂમો
| |
| આંગળી વઢાય એને ભૂલી શકાય પણ ભૂલ્યો ભુલાય નહીં તું
| |
| </poem>
| |
| | |
| == આજીજી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| :::::અરજ વિનવણી આજીજી
| |
| શું કરીએ, કઈ રીતે રહેશો રાજી જી?
| |
| | |
| તમે કહો તે ઓઢું, પહેરું, તમે કહો તે સાચું,
| |
| મધ-કાજળને લઢી, સુરમો આંખે આંજી નાચું.
| |
| :::::તમ કાજે લ્યો વસંત વેડું તાજી જી,
| |
| ::::શું કરીએ, કઈ રીતે રહેશો રાજી જી?
| |
| | |
| ઝાકળનાં પાથરણે પાડું સુગંધની ખાજલિયું,
| |
| વ્હાલપથી નીતરતી રસબસ બંધાવું છાજલિયું.
| |
| :::::હરખે હરખે હારું રે ભવબાજી જી,
| |
| :::::શું કરીએ, કઈ રીતે રહેશો રાજી?
| |
| </poem>
| |
| | |
| == આંબલો ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| | |
| ::ઉંબરા મોઝાર મ્હોર્યો આંબલો
| |
| છાતીની મોઝાર મ્હોરી શાખ રે ...
| |
| | |
| અવળા તે હાથની આડશ્યું કરીને કાંઈ
| |
| :::: સવળે પેટાવ્યા દીવા ગોખમાં
| |
| નમતાં નેવાંથી ઢળી જાય અંજવાસ
| |
| ::::: એને કેમ ભર્યો જાય ફૂટી બોખમાં?
| |
| | |
| ફળિયું ધીખે ‘ને ધીખે ઓરડો
| |
| એને આકરો ધીખે છે વૈશાખ રે...
| |
| છાતીની મોઝાર મ્હોરી શાખ છે...
| |
| | |
| હોય જો કપાસ એને ખાંતેખાંતે કાંતીએ
| |
| ::::: ને કમખો વણીને કાંઈ પહેરીએ.
| |
| માથાબૂડ આપદાનાં ઝળૂબ્યાં રે ઝાડ
| |
| ::::: ઝીણા નખ થકી કેટલાંક વહેરીએ
| |
| | |
| મોભ રે મૂકીને ઊડ્યો મોરલો
| |
| ભેળી ઊડી હાલી બેઉં આંખ રે...
| |
| છાતીની મોઝાર મ્હોરી શાખ રે....
| |
| </poem>
| |
| | |
| == પડછાયા ઓઢીએ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ::લીલી લીંબુડી ઝીણી પાંદડી રે
| |
| ::પાંદડીના પડછાયા ઓઢીએ.
| |
| સખીરી, અમે પાંદડીના પડછાયા ઓઢીએ.
| |
| ::સાળુ ખેંચીને કહે વગડાઉ હાથ
| |
| ::સ્હેજ પડખામાં આવીને પોઢીએ.
| |
| સખીરી, કહે પડખામાં આવીને પોઢીએ.
| |
| | |
| ::પડતર પરસાળમાં ઊગે અસુખ
| |
| ::સાવ ખુલ્લું તડાક મારું છાપરું.
| |
| હળવી બોલાશ કોઈ સાંભળે, ન સાંભળે
| |
| ::ત્યાં, ચૌટે વેરાઈ જતી આબરૂ
| |
| ::સૌંસરવી રાત ઝીલું અંધારાં
| |
| ::તોય રહું ખાલીની ખાલી પરોઢિયે.
| |
| ::સખીરી રહું ખાલીની ખાલી પરોઢિયે.
| |
| | |
| ::ઓચિંતા ઉભારે ચડતાં ખેંચાણ
| |
| ::જાય વીખરાતી ચારેકોર જાત,
| |
| ::એક એક અંગતતા એકઠી કરું
| |
| ::ને વળી માંડું હું ઓટલે ખેરાત.
| |
| અખ્ખાયે ગામના ઉતાર જેવા રસ્તાઓ
| |
| ::::ડોકાતા છેક મારી ડોઢીએ.
| |
| સખીરી, રહે ડોકાતા છેક મારી ડોઢીએ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == અડધાં કમાડ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| :::::અડધાં કમાડ અમે વાખ્યાં
| |
| ઉંબરથી મોભ લગી અડવડતાં અંધારાં
| |
| ::::: ઝાઝાં ઢોળ્યાં ને થોડાં ચાખ્યાં...
| |
| | |
| :::તાંબાની તાસકમાં ઠાર્યો કંસાર
| |
| :::રાત ઠારી કેમેય નથી ઠરતી,
| |
| :::આઠે પહોર જેના ઊડતી વરાળ
| |
| :::એવી હું કહેતાં ધગધગતી ધરતી.
| |
| | |
| કારણમાં એવાયે દિવસો પણ હોય
| |
| ::: જેને સોણલે સાજણ નથી રાખ્યા..
| |
| ::::: અડધાં કમાડ અમે વાખ્યાં
| |
| | |
| :::હું રે ચબૂતરાની ઝીણેરી જાર્ય
| |
| :::કોઈ પારેવું આવે નહિ ચણવા
| |
| :::મુઠ્ઠીયે હોઉં અને માણુયે હોઉં
| |
| :::કોણ બેઠું છે દાણાઓ ગણવા.
| |
| | |
| સવળાં બોલાવીએ તો અવળાં સમજાય
| |
| ::: એવાં કવળાં તે વેણ કોણે દાખ્યાં?
| |
| ::::: અડધાં કમાડ અમે વાખ્યાં
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ઘાસની સળી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ::::ઉતાવળી ઉંબર પર આવી ઊભી રહી
| |
| સખીરી, કોઈ પવનના સુસવાટામાં
| |
| ::::::: ફંગોળાતી સુક્કા ઘાસની સળી.
| |
| | |
| મન સાબુનું ફીણ અમસ્તું મુઠ્ઠી ભરતાં પાણી થઈ રહી જાતું,
| |
| અમે જનમથી અંધમતિ કે, પરપોટાને માની બેઠા ધાતુ
| |
| :::: સખીરી, પજવે અપરંપાર મને
| |
| ::::::: ફળિયામાં ફળતી દાડમડી.
| |
| ::::::: ઉતાવળી ઉંબર પર આવી ઊભી રહી.
| |
| | |
| ડહોળાતા દિવસોને વળગી પડું ઘડીમાં ટશિયે ટશિયે તૂટું,
| |
| કહો, કહો જી કેમ કરીને લોહીવગી આ લેણદેણથી છૂટું?
| |
| :::: સખીરી, આંસુથી ઉજાળ્યા માજમ ઓરડા
| |
| ::::::: ઓસિરયું ઉજાળતાં ના આવડી
| |
| ::::::: ઉતાવળી ઉંબર પર આવી ઊભી રહી
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મરણોન્મુખ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કાને બહેરાશ અને આંખોમાં હરે ફરે મોતિયો
| |
| ઓલવાતાં અંગોને જાળવવા ઝૂઝે રે
| |
| :::: ઝાકળના ખેતરે રખોપિયો...
| |
| | |
| ચોપનમા વરસે છેક ગોઠવાતા ઘરઘરણે
| |
| :::: કુંડળીમાં પાડ્યું તેં વાંકડું
| |
| વાત-વાતે નડતાં કમૂરતાં ને પંચક તે
| |
| :::: ગાડે ઘલાય નહીં લાકડું
| |
| કહ્યામાં રહ્યા નહીં એક્કે ઇશારા
| |
| :::: ‘ને હોઠ પર થીજી સિસોટિયો...
| |
| કાને બહેરાશ અને આંખોમાં હરે ફરે મોતિયો...
| |
| | |
| મુઠ્ઠી તણખલાંની કાયાને ચરી જાય
| |
| :::: વગડાઉં લ્હેરખીનું ટોળું,
| |
| આથમતી વેળાએ ઝાંખુ ઝબૂકે તું
| |
| :::: ફૂટેલા ભાગ્યનું કચોળું.
| |
| | |
| અડધેરું વય વહ્યું પાણીને મૂલ
| |
| :::: અને અડધાનું ગવડાવે જિયો.. જિયો..
| |
| કાને બહેરાશ અને આંખોમાં હરે ફરે મોતિયો...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == હજુ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હજુ પ્રભાતી સ્વર ઊઘડતા તુલસીક્યારો સીંચી | |
| હજુ મને એ લય ગણગણવો ગમતો આંખો મીંચી
| |
| | |
| હજુ પવનમાં ભેજ વહે છે, હજુ ઢાળ છે લીલા,
| |
| હજુ ઋતુઓ વળાંક લઈને છેડે કંઠ સૂરીલા.
| |
| હજુ કોઈ માળામાં પ્રગટે પહેલવહેલું ચીં..ચીં..
| |
| હજુ મને એ લય ગણગણવો ગમતો આંખો મીંચી
| |
| | |
| હજુ ક્યાંક આથમતી વેળે બેસી બે-ત્રણ વૃદ્ધા
| |
| હજુ વિગતના સ્વાદ ચગળતી ખખડધજ સમૃદ્ધા
| |
| હજુ વયસ્કા પુત્રી ઉત્તર વાળે નજરે નીચી
| |
| હજુ મને એ લય ગણગણવો ગમતો આંખો મીંચી.
| |
| | |
| હજુ નદીના કાંઠે કોઈ કૂબામાં ગાતી મુનિયા.
| |
| હજુ ય ચાંદામામા કહીને મા દેખાડે દુનિયા.
| |
| હજુ ય નવતર રંગ પકડવા તું પકડે છે પીંછી
| |
| હજુ મને એ લય ગણગણવો ગમતો આંખો મીંચી
| |
| </poem>
| |
| | |
| == એક ઝાલું ત્યાં ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| એક ઝાલું ત્યાં તેર વછૂટે...... | |
| અણધાર્યું કોઈ ગીત વીંધીને
| |
| :::: લોહી વીંધીને જાય ઘસાતું પગ અંગૂઠે
| |
| | |
| :::: રાસબરીના નીતર્યા છાંયે
| |
| :::: બેસતાં લાધે જાંબલી અભિજ્ઞાન
| |
| :::: જ્ઞાન કબૂતર—જ્ઞાન કવિતા
| |
| :::: જ્ઞાન ચોર્યાસી માળનું હો મકાન
| |
| જ્ઞાન પડીકું ખૂલશે પછી
| |
| :::: જાંબલી ટશર ફૂટશે રે કાંઈ કાનની બૂટે
| |
| | |
| :::: ઘૂંટડો ભરી શું ય પીધું કે
| |
| :::: રાગરાગિણી થઈને લીલી નદીઓ વહે
| |
| :::: રાગ લપેટું – રાગ વછોડું
| |
| :::: ઝાટકી ઝીણો વળ ચઢાવું, સદીઓ વહે
| |
| કેટલી ઝીણું ઝીંક! ઝિલ્લારે
| |
| :::: આંખ સલામત રહી જતી ને દેખવું ફૂટે
| |
| </poem>
| |
| | |
| == પ્રથમ વરસાદ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સખિયન ! મેઘાડમ્બર
| |
| સખિયન ! રે નિલામ્બર
| |
| | |
| સખિયન ! ફાટ ફાટ ગોરમ્ભો તૂટે
| |
| સખિયન ! અંતઃકરણથી ધોધ વછૂટે
| |
| સખિયન ! થડકારા ઝિલાય વખમ્ભર
| |
| | |
| સખિયન ! ધણણણ ધણણણ ગર્જત બાજત ઢોલ મૃદંગો
| |
| સખિયન ! હડૂડૂડૂ હડૂડૂડૂ લેવત હય ગજરાજ અઠિંગો
| |
| સખિયન ! અરવ અંકોડે ઝળક ઝળક ઝળકાતાં ઝુમ્મર
| |
| | |
| સખિયન ! કંઠ કૂંપળવત્ ઝિલમિલ છેડત મધ્ધિમ સ્વરમાં રાગ કેદારો
| |
| સખિયન ! તળાવ તિરાડો હરખદૂડી ધિનધિન નાચત હઈ ઓવારો
| |
| સખિયન ! મુઠ્ઠીભર મન પર પથરાતી (લ્હેર લ્હેર લહેરાતી) મર્મર
| |
| </poem>
| |
| | |
| == છેલબટાઉ કુંજમનનું ગીત ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| {{Space}}કુંજડીની આંખોમાં ફૂટી રે પાંખો કે
| |
| ::::::::ઝીણું ઝબ્બાક કાંઈક જોયુંં...
| |
| {{Space}}જોયું રે... જોયું રે... એવું તે જોયું કે
| |
| ::::::::આખ્ખુંયે આભ એણે ખોયું...
| |
| ::::::::ઝીણું ઝબ્બાક કાંઈક જોયું...
| |
| | |
| સાવ ઉજ્જડ ડાંગરનાં ખેતરમાં ખડકાતા પિચ્છાંનો ગઢ
| |
| ::::::::હે...ઈ પિચ્છાંનો ખડકાતો ગઢ
| |
| ગેરુડી માટીમાં બર્ફિલી પાંખોના ફગફગતા સઢ
| |
| ::::::::હે...ઈ ફગફગતા પાંખોના સઢ
| |
| :::::માંડ માંડ ઉકલતા ચીંથરાંના ચાડિયામાં
| |
| ::::::::::છેલ્લબટાઉ કુંજમન મોહ્યું...
| |
| ::::::::::ઝીણું ઝબ્બાક કાંઈક જોયું...
| |
| | |
| છોળ છોળ છલકાતો શેઢાના મહુડાનો ખટમીઠ્ઠો કેફ
| |
| ::::::::::હે...ઈ ખટમીઠ્ઠો મહુડાનો કેફ
| |
| ટહુકાના હેલ્લારે ઊછળતો આવી ચડે પાદરમાં છેક
| |
| ::::::::::હે...ઈ પાદરમાં આવી ચડે છેક
| |
| :::::::લૂંબ—ઝૂંબ કેફખોર મહુડાનાં પાન ચાખી
| |
| ::::::::::ઉડાડી કલરવની છોળ્યું...
| |
| ::::::::::ઝીણું ઝબ્બાક કાંઈક જોયું...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મિલમજૂરોનું સહગાન ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હો... રે હેતાળ હાથ ઓળઘોળ વાણામાં
| |
| :::: તાણામાં સાટકા–સબાકા....ઓ...હો...રે
| |
| કાંજીમાં રેબઝેબ નીતરવું ગૂંથીને
| |
| :::: બંધાવ્યા મલમલના તાકા...ઓ....હો...રે
| |
| હો...૨ે ખટ્ટાક ખટ્...ખટ્ટક ખટ્ટાક ખટ્...ખટ્ટક ખટ્ટાક ખટ્..હો...રે
| |
| | |
| ::: જીવતર ઝરડાતું રે સાંચાના તાલમાં
| |
| ::: વાંચીએ તો વંચાતા વામણા...જર્રાક જટ્
| |
| ::: ઉકેલો જેમ, એમ ગૂંચવાતું જાય જાણે
| |
| ::: કાચા સૂતરના હો તાંતણા...તડાક તટ્
| |
| ::: રેશમિયા ધુમ્મસમાં કેમ કરી ઢંકાશે
| |
| ::::::: ઉઘાડે છોગના ઈલાકા..ઓ...હો...રે
| |
| ::: હો...રે...હો તાણામાં સાટકા...સબાકા...ઓ...હો...૨ે
| |
| હો...૨ે ખટ્ટાક ખટ્...ખટ્ટક ખટ્ટાક ખટ્...ખટ્ટક ખટ્ટાક ખટ્..હો...રે
| |
| | |
| ::: ટપકી પડે રે ઝાંખ સોંસરવું દેખવું
| |
| ::: ‘ને તાર સાથે સંધાતી સૂરતા...સટ્ટાક સટ્
| |
| ::: વ્હીસલમાં કેદ રહે ઝાંખું પરોઢિયું ’ને
| |
| ::: ભણકારે આંચકા વછૂટતા...ફટ્ટાક ફટ્
| |
| ::: રજમાં રજોટાઈ રહેવું વેંઢારીને
| |
| ::::::: જીવમાં પડ્યા છે હવે આંકા...ઓ...હો..રે
| |
| ::: હો...રે...હો તાણામાં સાટકા–સબાકા...ઓ...હો...રે
| |
| હો...૨ે ખટ્ટાક ખટ્...ખટ્ટક ખટ્ટાક ખટ્...ખટ્ટક ખટ્ટાક ખટ્..હો...રે
| |
| </poem>
| |
| | |
| == સખીરી-૭ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ::::આપું ઋત દિશા ’ને નક્ષત્રોનાં નામ.......
| |
| સખીરી, તમે અમારા કલમજાયા શબ્દ અડોઅડ પથરાયેલું ધામ | |
| | |
| :::: મેં કહ્યું : તું આરસ અથવા
| |
| ઝીણી જળવત્ ઘટનાઓની છબી
| |
| :::: તેં પવનમાં આળેખીને
| |
| ચીંધી પળવત ઘટનાઓની છબી
| |
| સખીરી, ભૂરા—તૂરા—આછેરા ઝબકારા વચ્ચે અનુભવેલું ગામ
| |
| | |
| :::: ચાર પ્રહરનું જળ ડ્હોળીને
| |
| નીલમિણ શી આંખ બની ગઈ કોડી
| |
| :::: અલ્લપ ઝલ્લપ અણસારાવત્
| |
| તેજ લકીરે અધમણ મૂર્છા તોડી
| |
| સખીરી, ચેતનવંતી તમે પંક્તિ અમે કૌંસમાં આવી ઊભા આમ
| |
| ::આપું ઋત દિશાને નક્ષત્રોનાં નામ.......
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મિરાત... ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| વૃક્ષની મિરાત એના છાંયડા હો...જી....રે...
| |
| :::મનની મિરાત મનસૂબા રે...
| |
| આંખની મિરાત ઊંડાં દેખવાં હો...જી...રે...
| |
| ::તે વિના તો ખાલીખમ કૂબા રે...
| |
| :મનની મિરાત મનસૂબા રે...
| |
| | |
| રાઈના દાણેથી રંગ કથ્થાઈ ઊડે તે
| |
| :કોઈ કામિનીમાં દૃષ્ટિ થઈને ઠરે
| |
| એમાં સ્હેજ પીળાંનો સ્વભાવ ભળે
| |
| તોએ વળી અડાબીડ અંધકાર ચરે
| |
| અહો! રૂડાંરૂપ! રૂડી રમણા હો...જી...રે...
| |
| ::એકમાં અનેકના અજૂબા રે...
| |
| ::મનની મિરાત મનસૂબા રે...
| |
| | |
| ::આભને મેદાન રમે ખોબોએક તેજ
| |
| ::એનું વહાલ આખી અવનિમાં ઊગે
| |
| અદેહી આસવ કોઈ ઝીલે, કોઈ ઘૂંટ ભરી
| |
| :::પીવે, કોઈ ટીપેટીપે ચૂગે
| |
| કોઈ ઊંચા હાથ કરી ચીખતા હો...જી... રે...
| |
| ::આકંઠ મેં તો ડૂબા-ડૂબા રે...
| |
| ::મનની મિરાત મનસૂબા રે...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == સંકેલી લીધા ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| જળ જીવાડયાં, પરપોટા સંકેલી લીધા
| |
| :::નર્યાં સાચની પડખે બેઠા
| |
| :::ને ફોટા સંકેલી લીધા
| |
| | |
| આંખોમાંથી કરડાકી નિતારી લીધી
| |
| ::કર્યો મૂછનો રુવાબ નીચો
| |
| ભદ્દી ભડકાબોળ વિફરતી વૃતિ માથે
| |
| ::ધરપતનો ફેરવીએ પીંછો
| |
| સ્મિતવતીના સ્મિતે એવું મોહ્યા કે
| |
| ::સૌ હાંકોટા સંકેલી લીધા
| |
| જળ જીવાડ્યાં પરપોટા સંકેલી લીધા
| |
| | |
| ક્લિનશેવથી સૌમ્યરંગ ચીપકાવ્યા ચહેરે
| |
| ::ભાલે તાણ્યાં કુમકુમ તિલ્લક
| |
| વાત વિગતે બહુ વિવેકી, વાણી જાણે
| |
| ::મધરાતે ગાતું હો પીળક
| |
| લય લ્હેરખડી વહો હવે લ્યો! લીટા...
| |
| ::લચકા....લિસોટા સંકેલી લીધા
| |
| જળ જીવાડ્યાં પરપોટા સંકેલી લીધા
| |
| </poem>
| |
| | |
| '''<big>બીજ ગીતો</big>'''
| |
| | |
| == કવિ! ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કવિ! | |
| તમે થિરકતા લયમાં ઝીલી અજવાળાની છવિ
| |
| | |
| કાગળ જેનું સ્થાપન એને અક્ષર સ્વયં દીવો
| |
| અનુભૂતિનું ભાથું બાંધી લાવે, એ મરજીવો
| |
| એના તાપે જાય આથમી કૃતક કોટિક રવિ
| |
| હોય થિરકતા લયમાં ઝીલી અજવાળાની છવિ
| |
| | |
| નર્યા તેલનું ટીપું નહિ પણ સૂતર બળતું સાથે
| |
| પડે પરખ એ પ્રમાણ દેવા ચડે ગંધના પાથે
| |
| વિકલ્પ તારી સામે ઊભો હવન થવું કે હવિ?
| |
| ભલે થિરકતા લયમાં ઝીલી અજવાળાની છવિ?
| |
| | |
| અજવાળાં આરાધે એને કઈ ખોટ શું તમા?
| |
| શું અદકેરું એનાથી જ્યાં આભૂષણ હો ક્ષમા?
| |
| બસ એજ સધિયારો જેનું હૃદય રહેતું દ્રવિ
| |
| અરે થિરકતા લયમાં ઝીલી અજવાળાની છવિ
| |
| </poem>
| |
| | |
| == સાધો! ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સાધો! | |
| ખેસખલીતા લપછપ છોડી અજવાળાં આરાધો!
| |
| ચાર પરોવી ચોકી બાંધી આપોઆપ સમાણી ચાર
| |
| નવમી નિજમાં બીજ સ્વરૂપા દસમી તું દાખ્યાથી બ્હાર
| |
| કસ્તુરી પેટાવી કેડા આળેખો.. ને વાંધો
| |
| સાધો, અજવાળાં આરાધો!
| |
| | |
| હું-માંથી હડસેલ્યો હું-ને તું માંથી-કાંઈ તાણ્યો હ્રસ્વ ઉ
| |
| એકમના થઈ આસન વાળ્યાં જેમ જ્યોતમાં પલટાયા રૂ
| |
| ભાવ કર્યો ત્યાં ભળ્યા ધુમાડે સંચિત સૌ અપરાધો
| |
| સાધો અજવાળાં આરાધો!
| |
| | |
| ઝળમળતા અંજવાસે બેઠા રવિ-ભાણ નિજારી શૂરા
| |
| તાર મેળવી જીવણ બોલ્યા સંભાળો ધખના’ળી ધૂરા
| |
| રસ વાણીમાં તમને લાધ્યો, એવો સૌને લાધો
| |
| સાધો, અજવાળાં આરાધો!
| |
| </poem>
| |
| | |
| '''<big>વ્હાલાપંચક</big>'''
| |
| | |
| == ....મ્હેણું ! ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ::::વ્હાલે, માર્યું જબરું મ્હેણું!
| |
| મને કહે : તું ખમતીધર હું તારા પગની રેણું
| |
| | |
| :ચંદ્રકિરણની લૂમ કહી ઉજમાળી અરધી કાળપ
| |
| અરધી રહી તે નઝરટીલડી થઈ ચોંટી ગઈ ચપ
| |
| :પામી કાંચનયોગ હરખતું હું માટીનું ગ્હેણું
| |
| ::::વ્હાલે, માર્યું જબરું મ્હેણું!
| |
| | |
| અદેખાઈથી બળી-ઝળીને થઈ સખીઓ અધમૂઈ
| |
| :સમૂહમાંથી જ્યારે ચૂંટી મને કહીને જૂઈ
| |
| જીવતરની ચુંદડીએ ટાંક્યું રતન મહા લાખેણું
| |
| ::::વ્હાલે, માર્યું જબરું મ્હેણું
| |
| </poem>
| |
| | |
| == જી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કડવી કાચી લીંબોળી,
| |
| તીખાશ રાઈના દાણે જી!
| |
| મધનું ટીપું મળે જીભને
| |
| એમ મને તું જાણે જી!
| |
| | |
| ઝાકળવરણા દિ’ ઊગતા
| |
| ને મહેકવરણી રાતો જી!
| |
| હડી કાઢવા હોઠ વચાળે
| |
| હરફ વિહવળ થાતો જી!
| |
| આલિંગે તે અનહદપદનાં
| |
| મૂલ અમૂલા નાણે જી
| |
| મધનું ટીપું મળે જીભને
| |
| એમ મને તું જાણે જી!
| |
| | |
| ફૂલકજર કાયામાં મબલખ
| |
| મ્હોર્યા મોઘમ મરવા જી
| |
| મચી મહેકની હેલીમાં કાંઈ
| |
| આભ ઊતરતા તરવા જી!
| |
| અમે જ અમને ઉકેલવાને
| |
| દોડ્યા પગ અડવાણે જી
| |
| કડવી કાચી લીંબોળી,
| |
| તીખાશ રાઈના દાણે જી!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ઘા ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| :::બહુ ગમતા આ ઘા!
| |
| ::તમે કહ્યું : કાજળમાં અગણિત
| |
| ::રંગ ભાળ અથવા તો ઊઠી જા
| |
| બાવાજી, અમને બહુ ગમતા આ ઘા!
| |
| | |
| હતું નઝરથી નજીક એને વનવગડે જઈ શોધ્યું
| |
| નાહકનું નતમસ્તક થઈને અધકચરાને પોષ્યું
| |
| ::કયા કારણસર નર્યા બતાલા
| |
| ::સામે હો કરવાનું તા થૈ તા
| |
| બાવાજી, અમને બહુ ગમતાં આ ઘા!
| |
| | |
| ભળી કુતૂહલ ભેળી ભ્રમણાના ભાળે કે ચોખ્ખું
| |
| :જ્ઞાનગૂંચના આટે-પાટેતળ ઉલેચ્યાં, લોચ્યું
| |
| ::ઊંડળમાં લીધા અડસટ્ટા
| |
| ::જેમ ફૂંકાતા વેરાનોમાં વા
| |
| બાવાજી, અમને બહુ ગમતા આ ઘા!
| |
| | |
| નીંદરનાં સૌ પડળ ખોલવા કરી વિનવણી એવી
| |
| નરી ફૂંકથી કરી ઇશારો વાત કરી નહીં જેવી
| |
| ::શું કરવું, ક્યાં જઇ નાખવી?
| |
| ::અડાબીડમાં સમજણ નામે ઘા
| |
| બાવાજી, અમને બહુ ગમતા આ ઘા!
| |
| </poem>
| |
| | |
| '''<big>શબ્દચિત્ર</big>'''
| |
| == સૂરદાસ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| {{Space}}શું ખોલું? શું મુંદુ નેણાં?
| |
| પલકવાર નવ અળગો જાણું નિશદિન વાજત હિરદે વેણા!
| |
| | |
| {{Space}}કનક-જવાહીર લગીર ન ચાહું
| |
| {{Space}}મનસા મુકિત વિષય નિરીચ્છ
| |
| {{Space}}બહુ બડભાગી મળે મુકૂટમાં,
| |
| {{Space}}સ્થાન જરા થઈ રહેવા પિચ્છ
| |
| હુંને હરિવર, મિત પરસ્પર, એક બીજાં પર ઝરીએ ઝેણાં!
| |
| પલકવાર નવ અળગો જાણું નિશદિન વાજત હિરદે વેણા!
| |
| | |
| {{Space}}હરિ ચરણોની રજ હું મુઠ્ઠી
| |
| {{Space}}વલ્લભ પરસ ભયો હિતકારી
| |
| {{Space}}સૂર : કહાં પાઉં, ક્યા ગાઉં?
| |
| {{Space}}જનમ જનમ જાઉં બલિહારી
| |
| | |
| રઢ લાગી એક નામ સુમિરન, ભેદ નહિ કોઈ દિન વા રેણાં!
| |
| પલકવાર નવ અણગો જાણું નિશદિન વાજત હિરદે વેણા!
| |
| </poem>
| |
| | |
| '''<big>ગઝલ</big>'''
| |
| | |
| સવા ગજ ઊંચું છળે છે તો એમાં શું અચંબો છે?
| |
| કવિના શબ્દનાં પરમાણવાળું ગાડું છે સાહેબ
| |
| | |
| == એક અ-નિયંત્રિત ગઝલ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ::ઓગળે દૃશ્યો બધાં ધુમ્મસ બની
| |
| :શ્વાસ મધ્યેની તિરાડો વિસ્તરો હજી...
| |
| | |
| :::::ક્યાં હશે તું? ત્યાં? અહીં?
| |
| ચોતરફ ઘૂમી–ઘૂમી–ઘૂમી નજર પાછી વળી
| |
| | |
| ::આ અચાનક શિલ્પના ઉચ્ચાર
| |
| ::::-થી દ્રવી ભાષા નવી
| |
| | |
| :::કે તરસને લશ્કરી પડાવ
| |
| જળ વિહોણી ફક્ત એક જ વાતથી ઊઠ્યો છળી
| |
| | |
| સાવ ખુલ્લે હાથ આવ્યો, નીકળ્યો ભરપૂર
| |
| :::કોણ જાણે આપ-લે શેની કરી
| |
| | |
| :::શું ખબર? ઘટના હશે—અફવા હશે!
| |
| સૌ કહે છે : છેડતી સુગંધની પણ થઈ હતી
| |
| </poem>
| |
| | |
| == વણજારા...રે ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ઉપડ્યા લઈને ક્ષિતિજની પાર એવા સ્થળ વિશેની શોધ ઓ વણજારા....રે
| |
| ક્હેણરી બચકી ઉપર લાદી નવસ્ત્રી વ્યંજનાવત્ પોઠ ઓ વણજારા...રે
| |
| | |
| રાવટી સાથે ઉખેડયાં ઋણની મુઠ્ઠી ભરી મેં છાતીએ ચાંપી લીધી
| |
| તું ખીલે વળગી રહેલી ધૂળ લઈને જીવમાં સંગોપ વણજારા...રે
| |
| | |
| તરકટી તંબૂરથી વરસી પડેલું ભાન સવ્વાલાખનું પહેરી અને
| |
| દૂ...રના એંધાણમાં આવેશમય ગળતું હતું આ કોણ? આ વણજારા...રે
| |
| | |
| કઈ દિશાનું આજ ખુલ્યું બારણું કે આ મતિભ્રમ દેશમાં ભૂલાં પડ્યાં
| |
| જો; જરા પાછું વળીને સામટા વેરાય અણઘડ કોડ ઓ વણજારા...રે
| |
| | |
| પિંડીએ શતશત જનમનો થાક લવકે કેટલાં જોજન રહ્યાં બાકી હજી...
| |
| ના, ચરણ બેબાકળાં તત્કાળ પોકારી ઊઠે વિદ્રોહ ઓ વણજારા...રે
| |
| </poem>
| |
| | |
| == પરિત્રાણ મૂકી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સોળવલ્લી ચૂપકીદીની અમસ્તી આણ મૂકી
| |
| હોઠ ઉપર આસમાની રંગની રસલ્હાણ મૂકી
| |
| | |
| અબઘડી એ નિસર્યા આવાગમનની જાણ મૂકી
| |
| ખુશ્બૂઓ રમણે ચડી હો એવું કચ્ચરઘાણ મૂકી
| |
| | |
| છો હીરા-માણેકનું હો, કિન્તુ એ બાજાર હૈ ના?
| |
| મૂલ્ય અંકાતાં અહીં સૌ સામે પલ્લે પહાણ મૂકી
| |
| | |
| કૈં યુગોથી આ તુસાદી અશ્વ હણહણતા નથી, ને–
| |
| કૈં યુગોથી વિનવું છું નિત નવાં જોગાણ મૂકી
| |
| | |
| તેં તઝ્ઝુલમાં જરા પરફ્યુમની મસ્તી ઉડાડી
| |
| તો તરન્નુમમાં અમે લોબાન જેવી ઘ્રાણ મૂકી
| |
| | |
| એવું તે શું વૃક્ષના આ છાંયડાઓ પાથરે છે?
| |
| કેમ ખેંચે છે મને બેસી જવા પરિત્રાણ મૂકી?
| |
| | |
| જલપરીઓની કથા જેવાં હતાં જે ભાવવિશ્વો–
| |
| એમાં ઉમેરણ કર્યું લ્યો! વ્યાપ ’ને ઊંડાણ મૂકી
| |
| | |
| ચંદ્રનું સત ઓગળ્યું, જળ ચાંદી-ચાંદી થઈ ઊઠ્યાં, તો–
| |
| મેં ય મરજીવાઓ પાછળ ઝંપલાવ્યું વહાણ મૂકી
| |
| </poem>
| |
| | |
| <small>જોગાણ = અશ્વોને તાકાત વધારવા ખવરાવાતા અનાજ-કઠોળ.</small>
| |
| | |
| == ક્યાંથી લાવીએ? – ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તાપસને તપનું હોય એવું ભાન ક્યાંથી લાવીએ?
| |
| ગપછપની વચ્ચે ગૂઢતા કે જ્ઞાન ક્યાંથી લાવીએ?
| |
| | |
| ભીતરથી આરંભાઈ ’ને પહોંચાડે પાછાં ભીતરે
| |
| અનહદ, અલૌકિક, આગવું પ્રસ્થાન ક્યાંથી લાવીએ?
| |
| | |
| પોતે જ આવીએ, ’ને પોતે આવકારીએ વળી –
| |
| હરરોજ ઘરના ઉંબરે મહેમાન ક્યાંથી લાવીએ?
| |
| | |
| સંવેદનાઓ સઘળી થઈ ગઈ છે ઠરીને ઠીકરું
| |
| ત્સુનામી જેવું લોહીમાં તોફાન ક્યાંથી લાવીએ?
| |
| | |
| ના, કોઈપણ રંગો મને એની પ્રતીતિ દઈ શક્યા
| |
| એ મુખડું રમણીય ભીનેવાન ક્યાંથી લાવીએ?
| |
| | |
| ખીલા તો શું? એકેય સાચું વેણ સહેવાતું નથી
| |
| સમતા જ આભૂષણ બને એ કાન ક્યાંથી લાવીએ?
| |
| | |
| પરભાતિયાં તો આપણે પણ આજ લગ ગાયાં કર્યા
| |
| કિન્તુ એ નમણાં નામનું સંધાન ક્યાંથી લાવીએ?
| |
| </poem>
| |
| | |
| == નક્કર ખાતરી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આંખ છે, ક્યારેક ભીની થાય ચૂવે પણ ખરી
| |
| હા, પરંતુ જીવતાં હોવાની નક્કર ખાતરી
| |
| | |
| જીવની પડખોપડખ જે બેસવા લાયક ઠરી
| |
| વ્યક્તિ એવી કેમ એકાએક આવી સાંભરી?
| |
| | |
| જે ૨.પા.ના ગીતસંગ્રહમાં મૂકી’તી કાપલી
| |
| પાનું ખોલીને સવારે જોયું તો થઈ ગઈ પરી
| |
| | |
| રાત તો હમણાં જ પૂરી થઈ જશે એ બીકમાં
| |
| મન અવાચક ’ને પ્રતીક્ષા થઈ બિચારી બ્હાવરી
| |
| | |
| તું જૂનાં સૌ કાટલાં લઈ એ જ રસ્તા માપ્યા કર
| |
| હું તો ક્યાંનો ક્યાંય નીકળી જઈશ ચીલો ચાતરી
| |
| | |
| ડાઘ પહેરણ પર જે લાગ્યા’તા છુપાવી ના શક્યા
| |
| કેવા કેવા ઘાટે જઈ અજમાવ્યા નુસખા આખરી
| |
| | |
| કાળ! હે મોંઘા અતિથિ! તારો દરજ્જો જાણું છું.
| |
| આવ સત્કારું તને હું, કાળી જાજમ પાથરી
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મૂર્તિ કોતરાવી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કારણ વગરના સુખની નિત-નિત નરી ખુશાલી
| |
| મેં આ તરફથી ઝીલી ’ને આ તરફ ઉછાળી
| |
| | |
| અંદરના ઊભરાની અંગત કરી ઉજાણી
| |
| લંબાવી હાથ જાતે, જાતે જ દીધી તાળી
| |
| | |
| બે પંક્તિઓની વચ્ચેના સ્થાયી ભાવ જેવું
| |
| ધબકે છે ઝીણું ઝીણું કોઈ કસક અજાણી
| |
| | |
| હું છેક એની સામે પહોંચ્યો હતો, પરંતુ–
| |
| ભગવાને સ્હેજ અડક્યો ત્યાં થઈ ગયો બદામી
| |
| | |
| ના કોઈ કૈં જ જીતે, હારે ન કોઈ કંઈપણ
| |
| ભરપૂર જીવવાનું થઈને નર્યા જુગારી
| |
| | |
| જ્યારે ’ને જેવું ઇચ્છો એ હાજરાહજૂર હો –
| |
| મનમાં જ એવી સુંદર એક મૂર્તિ કોતરાવી
| |
| | |
| છું એ જ હું; સફરજન પણ એનું એ હજુ છે
| |
| તું પણ હજુય એવું નિરખે છે ધારી ધારી
| |
| </poem>
| |
| | |
| == જિવાડશે ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કોઈને સુખ કોઈને ન્યોછાવરી જિવાડશે
| |
| અમને કવિતા નામની સંજીવની જિવાડશે
| |
| | |
| અણસમજ ભમરાની યજમાની કરી જિવાડશે
| |
| જાત ઓઢાડી કમળદળ-પાંખડી જિવાડશે
| |
| | |
| શું વધારે જોઈએ? એક કાળજી જિવાડશે
| |
| લખ અછોવાનાં બરાબર લાગણી જિવાડશે
| |
| | |
| હાથમાં હિંમત નથી ’ને પગ તો પાણીપાણી છે
| |
| તો હવે શ્રદ્ધાની ટેકણલાકડી જિવાડશે
| |
| | |
| સાચાં-ખોટાંના બધાયે ભેદ તો સાપેક્ષ છે
| |
| શિર સલામત નહિ રહે તો પાઘડી જીવાડશે
| |
| | |
| શું લખું? કયા શબ્દની આરાધના કેવી કરું?
| |
| ક્યાં ખબર છે! કઈ રીતે બારાખડી જીવાડશે
| |
| | |
| ચાલ, થોડી લીલી-સૂકી સાચવીને રાખીએ
| |
| કૈં નહીં તો એ સ્મરણ, એ દાબડી જીવાડશે
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ચત-બઠ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| એમાં શું કરવી ચત-બઠ
| |
| તું પણ શઠ ’ને હું પણ શઠ
| |
| | |
| ગાંઠ વળી ગઈ છે નિંગઠ
| |
| થાય નહિ પાંચમની છઠ
| |
| | |
| છૂટક – છૂટક કે લાગઠ
| |
| ફેરા ફરવાના અડસઠ
| |
| | |
| ફતવા, ડંકા, તાબોટા
| |
| સૌને સૌના નિજી મઠ
| |
| | |
| તારા સિંહાસન સામે
| |
| અમેય લે ઢાળ્યો બાજઠ
| |
| | |
| તારે શું તડકો? શું ટાઢ?
| |
| ઓ... રે! પૂતળી સુક્કીભઠ
| |
| | |
| અહીંથી હવે ઊડો ગઝલ!
| |
| બહુ જામી છે હકડેઠઠ
| |
| | |
| અક્ષરનેય ભાંગ્યા, તોડ્યા
| |
| બાળક જેવી લઈને હઠ
| |
| | |
| અવળે હાથે પીધો અર્ઘ્ય
| |
| અકોણાઈ ઊગી લાગઠ
| |
| | |
| ‘અહાલેક’ –ની સામે બીજો
| |
| નાદ કોઈ માંડે ના બઠ
| |
| | |
| તારે કારણ કે નરસિંહ!
| |
| વૈષ્ણવજન આખું સોરઠ
| |
| | |
| અકોણાઈ : અવળચંડાઈ
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ગુણીજન ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સહજ સાંભરે એક બાળા ગુણીજન,
| |
| ગઝલ ગીતની પાઠશાળા ગુણીજન.
| |
| | |
| પ્રણયની પઢી પાંચ માળા ગુણીજન,
| |
| ખુલ્યાં બંધ દ્વારોનાં તાળાં ગુણીજન.
| |
| | |
| નહીં છત મળે તો ગમે ત્યાં રહીશું,
| |
| ભરો કિન્તુ અહીંથી ઉચાળા ગુણીજન.
| |
| | |
| કદી પદ-પ્રભાતી કદી હાંક, ડણકાં
| |
| ગજવતા રહે ગીરગાળા ગુણીજન
| |
| | |
| પડ્યો બોલ ઝીલે, ઢળે ઢાળ માફક
| |
| નીરખમાં ય નમણાં, નિરાળાં ગુણીજન
| |
| | |
| ધવલ રાત્રી જાણે ધુમાડો ધુમાડો
| |
| અને અંગ દિવસોનાં કાળાં ગુણીજન
| |
| | |
| આ મત્લાથી મક્તા સુધી પહોંચતા તો
| |
| રચાઈ જતી રાગમાળા ગુણીજન
| |
| </poem>
| |
| | |
| == રંગીન માછલી છે ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ઝાંખા ઉજાસ વચ્ચે તેં જે કથા કહી છે
| |
| સાંભળજે કાન દઈને એની જ આ કડી છે
| |
| | |
| પંખી યુગલને વડલાની ડાળ સાંપડી છે
| |
| ’ને ક્રોંચવધની ઘટના જીવમાં ઝમી રહી છે
| |
| | |
| પળને બનાવે પથ્થર, પથ્થરને પારદર્શક
| |
| તાકી રહી છે કોને આ કોની આંગળી છે?
| |
| | |
| નખ હોય તો કપાવું, દખ હોય તો નિવારું
| |
| ભીતરને ભેદતી આ મારી જ પાંસળી છે
| |
| | |
| કાજળ બનીને આવો કે જળ બની પધારો,
| |
| પાંપણથી નમણી બીજી ક્યાં કોઈ પાલખી છે?
| |
| | |
| ઇચ્છાના કાચઘરમાં એ કેદ થાય અંતે,
| |
| માણસનું નામ બીજું રંગીન માછલી છે
| |
| </poem>
| |
| | |
| '''<big>છપ્પા-ગઝલ</big>'''
| |
| == ભેદે ભાષાનું વર્તુળ! ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સામે ચાલી માગ્યાં શૂળ,
| |
| પહેર્યાં જાણીને પટકૂળ
| |
| | |
| વ્હાલું જેને મુંબઈધામ,
| |
| એને શું મથુરા-ગોકુળ?
| |
| | |
| એ શું સ્વાદનો જાણે મર્મ?
| |
| બહુ બોલકા ચાખે ગૂળ!
| |
| | |
| નક્કી પામે એ નિર્વાણ
| |
| ભેદે ભાષાનું વર્તુળ! | |
| | |
| ભીંતો હારી બેઠી હામ,
| |
| અને ઈમલો પણ વ્યાકુળ
| |
| | |
| ભાગી છૂટ્યાં થઈ એકજૂથ
| |
| ઘરડી ઇમારતનાં મૂળ!
| |
| | |
| તર્યા-ડૂબ્યાની મળે ના ભાળ
| |
| અડસટ્ટે ઈકોતેર કુળ
| |
| | |
| ઝાલીને માળાનો મે’ર
| |
| નર્યા સૂક્ષ્મને કીધું સ્થૂળ!!
| |
| </poem>
| |
| | |
| ગૂળ = ગોળ; ઈમલો = કાટમાળ
| |
| | |
| == બોલે ઝીણા મોર ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| રાધે તારા ડુંગરિયા પર બોલે ઝીણા મોર...
| |
| કિન્તુ ના સમજાય અમે તો જન્મજાત નઠ્ઠોર
| |
| | |
| બધું ઓગળ્યું પણ નથી ઓગળતો અડિયલ તોર
| |
| આરપાર જો તું નીકળે તો રહીએ શું નક્કોર?
| |
| | |
| ક્ષણિક આગિયા જેવું ઝબકો તો પણ ધનધન ભાગ્ય!
| |
| એ રીતે પણ ભલે ચીરાતું અંધારું ઘનઘોર
| |
| | |
| છો ને અકબંધ રહે સમજની પાર રહેલા વિશ્વ
| |
| અથવા તેં શા કાજે આપી દૃષ્ટિ આ કમજોર?
| |
| | |
| લઈ અજાણ્યા ઝબકારાને ઓળખવાનું બ્હાનું
| |
| સમી સાંજથી બેઠા’તા ’ને પ્રગટી ચૂકી ભોર
| |
| | |
| શા માટે આ કવિતામાં એક અર્થ... અર્થ...ની બૂમ
| |
| કોને ના સમજાતાં જુદા ચીસ અને કલશોર!
| |
| </poem>
| |
| | |
| (પ્રથમ પંક્તિ-સંતકવયિત્રી મીરાંબાઈ)
| |
| | |
| == મોતી કૈસા રંગા? ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| દેખ્યા હો તો કહી બતલાવો મોતી કૈસા રંગા?
| |
| જાણે કોઈ સુજ્ઞ કવિજન યા કો’ ફકીર મલંગા
| |
| | |
| મનમાં ને મનમાં જ રહે લયલીન મહા મનચંગા
| |
| સ્વયં કાંકરી, સ્વયં જળમાં ઊઠતા સહજ તરંગા
| |
| | |
| જ્યાં લાગે પોતાનું ત્યાં નાખીને રહેતા ડંગા
| |
| મોજ પડે તો મુક્તકંઠથી ગાવે ભજન-અભંગા
| |
| | |
| એ વ્યષ્ટિને એ જ સમષ્ટિ એ ‘આ’ને એ ‘તે’ જ
| |
| એ આકાશી તખ્ત શોધવા ભમતા ભગ્ન પતંગા
| |
| | |
| ધૂસર વહેતી તમસામાં એક દીપ-સ્મરણના ટેકે
| |
| રોજ ઉતરીએ પાર લઈને કોરાકટ્ટ સૌ અંગા
| |
| | |
| મનવાસી જન્મે મનમધ્યે જાત – રહિતા જાતક
| |
| રંગ રૂપ આકાર વિનાયે અતિ સુન્દર સરવંગા
| |
| </poem>
| |
| | |
| (પ્રથમ પંક્તિ - ભક્તકવિ અરજણદાસ)
| |
| સ્મરણ - શ્રી નરોત્તમ પલાણ સાહેબ
| |
| | |
| == શું કરું? ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| પ્રપંચનો પહાડ પાર થાય તો પ્રગટ કરું
| |
| ઝીણું અમસ્તું રેતકણ હું કોની સામે વટ કરું?
| |
| | |
| ન રાખું કૈં જ ગુપ્ત, ન કશીય ચોખવટ કરું
| |
| રહસ્ય એ જ ઘેન હો, તો ઘૂંટી-ઘૂંટી ઘટ કરું
| |
| | |
| બહુ જ ગોળ ગોળ લાંબુલચ કથ્યા કરે છે તું
| |
| કરું હું સાવ અરધી વાત, કિન્તુ ચોખ્ખીચટ કરું
| |
| | |
| લે, ચાલ સાથે ચાલીએ મુકામ શોધીએ નવા
| |
| નિભાવ સાથ તું, તો તારા સાથનું શકટ કરું
| |
| | |
| અમેય થોડા ભીતરે અજંપ ધરબી રાખ્યા છે –
| |
| ચડ્યો છે કાટ કેવો જોઉં, કે ઊલટપૂલટ કરું?
| |
| | |
| હું એ જ કારણે રહું સ્મરણની હદથી દૂર... દૂર...
| |
| છે ઠંડી ઠંડી આગ એ, વધારે શું નિકટ કરું?
| |
| | |
| છે ભાવમય, તું શબ્દની સપાટીએ ના સાંપડે
| |
| હો પથ્થરોનું શિલ્પ તો હું શું કરું? કપટ કરું?
| |
| </poem>
| |
| | |
| == પ્રમાણિત છે સાહેબ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| લયથી ઉપર ગયા તે લયાન્વિત છે સાહેબ
| |
| બાકી પ્રવાહમાં જ પ્રવાહિત છે સાહેબ
| |
| | |
| વાણીની ચોથી વશથી વિભૂષિત છે સાહેબ
| |
| સમજાય તો સરળ રીતે સાબિત છે સાહેબ
| |
| | |
| બારાખડીની બહાર જે મંડિત છે સાહેબ
| |
| તે સૌ સ્વરોમાં તું જ સમાહિત છે સાહેબ
| |
| | |
| કોણે નદીનાં વ્હેણ વહાવ્યાં કવન વિશે?
| |
| ’ને કોણ બુન્દ બુન્દુ તિરોહિત છે સાહેબ
| |
| | |
| વૃક્ષોના કાનમાં જે પવન મંત્ર ફૂંકતો
| |
| તેના વિશે અજ્ઞાત સૌ પંડિત છે સાહેબ
| |
| | |
| અંગત હકીકતો જ અભિવ્યક્ત થઈ કિન્તુ
| |
| તારા પ્રમાણથી ય પ્રમાણિત છે સાહેબ
| |
| | |
| સઘળી સમજનો છેવટે નિષ્કર્ષ એ મળ્યો
| |
| છું ક્યાંક હું, તો ક્યાંક તું ચર્ચિત છે સાહેબ
| |
| </poem>
| |
