|
|
(9 intermediate revisions by 2 users not shown) |
Line 1: |
Line 1: |
| | {{#seo: |
| | |title_mode= replace |
| | |title= યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો - Ekatra Wiki |
| | |keywords= ગુજરાતી કવિતા, યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો, યજ્ઞેશ દવે, સંજુ વાળા, અનુઆધુનિક ગુજરાતી સાહિત્ય |
| | |description=This is home page for this wiki |
| | |image= 5_Yagnesh_Dave_Kavya_Title.jpg |
| | |image_alt=Wiki Logo |
| | |site_name=Ekatra Wiki |
| | |locale=gu-IN |
| | |type=website |
| | |modified_time={{REVISIONYEAR}}-{{REVISIONMONTH}}-{{REVISIONDAY2}} |
| | }} |
| | |
| {{BookCover | | {{BookCover |
| |cover_image = File:5 Yagnesh Dave Kavya Title.jpg | | |cover_image = File:5_Yagnesh_Dave_Kavya_Title.jpg |
| |title = યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો<br> | | |title = યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો<br> |
| |editor = સંજુ વાળા<br> | | |editor = સંજુ વાળા<br> |
Line 7: |
Line 20: |
|
| |
|
|
| |
|
| | {{Box |
| | |title = પ્રારંભિક |
| | |content = |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]] |
| * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] | | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/સંપાદક-પરિચય|સંપાદક-પરિચય]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/સર્જક-પરિચય|સર્જક-પરિચય]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]] |
| | }} |
|
| |
|
|
| |
|
| | {{Box |
| | |title = અનુક્રમ |
| | |content = |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/માચુ પિચુનાં ખંડેરોમાં|માચુ પિચુનાં ખંડેરોમાં]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/મોતીસરીનું આ વન|મોતીસરીનું આ વન]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/વસ્તુઓ|વસ્તુઓ]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/‘અશ્વત્થામા’|‘અશ્વત્થામા’]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/મારી શેરી|મારી શેરી]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/પૃથ્વી|પૃથ્વી]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/અવરોહે આરોહણ|અવરોહે આરોહણ]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/ગંધમંજૂષા|ગંધમંજૂષા]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/વના જેતાની વાતું|વના જેતાની વાતું]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/મધર ઈવ - આદિમાતા|મધર ઈવ - આદિમાતા]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/લઘુકાવ્યો|લઘુકાવ્યો]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/પત્ર|પત્ર]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/આકાશ|આકાશ]] |
| | * [[યજ્ઞેશ દવેનાં કાવ્યો/ગુચ્છ કાવ્યો|ગુચ્છ કાવ્યો]] |
|
| |
|
| == માચુ પિચુનાં ખંડેરોમાં ==
| | }} |
| | |
| <poem>
| |
| એ ગહન ગંભીર ઉપત્યકાઓમાં
| |
| જ્યાં વાદળો સરકે છે પાછલા પ્રહરના સ્વપ્નની જેમ,
| |
| જ્યાં એ વાદળોની ધૂસર જવનિકા પાછળ
| |
| પૂરો થયો છે એક કરુણ ખેલ
| |
| ઉપર ઓગણપચાસ મરુતો
| |
| જ્યાં ઝાંયઝાંય કરતા ફૂંકાય છે ઝંઝાના વેગથી
| |
| ને
| |
| નીચે કશુંક રહ્યું છે
| |
| સ્થિર, નિષ્કંપ.
| |
| કેડીઓ ને રસ્તાઓ
| |
| જ્યાં ઝરણાં બનીને દોડતાં ખોવાઈ જાય છે
| |
| ઘનપલ્લવ વનરાજીની ગંભીર છાતીમાં
| |
| જ્યાં ઉર્વર ઉદ્ભિજ સૃષ્ટિ હળવા-હળવા હાથથી
| |
| રૂઝવે છે ઘવાયેલા પથ્થરોના ઘાવ.
| |
| જ્યાં મૃત્યુ કોઈ એકાકી ધનિક પ્રૌઢાની જેમ
| |
| રહ્યું છે તેનો અસબાબ સાચવતું
| |
| એ માચુ પિચુનાં ખંડેરોમાં આમ કોણ બેઠું છે
| |
| પોતાના જ બે હાથ વચ્ચે માથું ટેકવી
| |
| આટલુ બધું એકાકી?
| |
| કોનો પડછાયો ભળી જાય છે
| |
| હરતી-ફરતી ભૂતાવળોની સાથે?
| |
| કોણ ચડે છે ને ઊતરે છે આ, સોપાનશ્રેણીઓ પર?
| |
| અલપઝલપ આંખો દેખાડી કોણ છુપાઈ જાય છે
| |
| આ શિલાઓ પાછળ?
| |
| કોણ આ કર્ણમૂળ સુધી ઝૂકીને
| |
| આછા નિઃશ્વાસ સાથે કહી જાય છે કશુંક
| |
| સાવ જનાન્તિક?
| |
| ક્યાં ગયા એ શ્રમિકોની સુડોળ કાયા પર ચળકતા સૂર્યો?
| |
| ક્યાં ગઈ એ રક્તવર્ણી ચળકતી પીઠો?
| |
| એ બલિષ્ઠ સ્નાયુઓની સુરેખ ચાપો?
| |
| એ કુંતલકેશરાજિમાં ભૂલી પડેલી બે સફેદ કોડી જેવી આંખો?
| |
| | |
| ધરબાયેલા કંકાલો
| |
| ધૂળ ખંખેરી ઊભા થાય ભૂમિમાંથી.
| |
| ચાંદની રાતે
| |
| નરકંકાલો સાથે નારીકંકાલોની ક્રીડા
| |
| અફળાતા અસ્થિઓના બોદા અવાજો, ભયાવહ ચિત્કારો
| |
| એક જડબાના પોલાણમાં ફસડાઈ પડેલી બીજા જડબાની ડાબલી.
| |
| ક્યાં ગયાં એ કામુક સ્તનો?
| |
| એક સ્તનની પરિક્રમા કરતાં-કરતાં જ
| |
| થાકીને સૂઈ ગયેલી આંગળીઓ
| |
| અગ્નિના બાણ જેવા હોઠો
| |
| જંઘાના મૂળમાં બાઝેલાં પ્રસ્વેદનાં મોતીઓ.
| |
| સુવર્ણનાં કંકણથીય ઉજ્જ્વળ એ કમનીય હાથ,
| |
| કાનની બૂટમાં રતાશ બની ફરકી ગયેલો એ કંપ.
| |
| નરમ માંસની ઉષ્ણ ઘ્રાણ,
| |
| એકમેકની કામનાએ વણેલું એ નગ્નતાનું વસ્ત્ર
| |
| એક અસ્થિના પોલાણમાંથી
| |
| હૂહૂકાર કરી વિસ્તરતું જાય છે કશુંક
| |
| જ્યાં મરે છે બધું જ આ પૃથ્વી પરનું.
| |
| જ્યાં કોટાનકોટિ નિહારિકાઓ,
| |
| લક્ષલક્ષ નક્ષત્રો, તારાઓ મરે છે કોઈ જ અવાજ વગર.
| |
| જ્યાં મરે છે કાળ ધીમેધીમે
| |
| કોહવાતાં જતાં પાંદડાંની જેમ.
| |
| | |
| ઇન્કાના પથ્થરજડ્યા સર્પિલ રસ્તાઓ પરથી પડછાયો સંકોરી
| |
| કોઈ ઊતરી ગયું છે હળવે પગલે
| |
| એન્ડીઝની પેલી તરફ
| |
| પાસિફિકની પેલે પાર.
| |
| એક સમયે પૃથ્વીનાં હૂંફાળા ગર્ભાશય સમા આ ટીટીકાકા
| |
| સરોવરમાં
| |
| કારખાનાનાં ઓકેલાં પાણીથી
| |
| ટૂંપાઈ ગયો છે નીલ માછલીનો નરમ ગર્ભ.
| |
| પૂર્ણિમાની રાત્રે જળમાં રમવા ઊતરી આવેલ
| |
| આખા આકાશને વેતરતી ચાલે છે
| |
| સહેલાણી લૉન્ચોની ભખભખતી ચીસ.
| |
| કોઈ કાળે પૃથ્વીની નાભિસમ કુઝકો નગરીમાં
| |
| ઇન્ડિયનોની રક્તિમ નાભિ નીચે ધીમે ધીમે
| |
| ભળતું જાય છે રાખોડી લોહી.
| |
| શસ્ય ક્ષેત્રોનાં ધનધાન્યમાં
| |
| હવે નથી રહ્યો કોઈ દેવોનો કે રાજાનોય ભાગ
| |
| બધો ભાગ –
| |
| બધો ભાગ હવે મરણના મુખમાં.
| |
| સોનેરી કણસલાંઓની, ભરી ભરી ઊંબીઓની
| |
| પવન સાથે કાલીઘેલી વાતો હવે ભૂમિમાં.
| |
| સમર્થ નૃપતિઓય ચાલ્યા ગયા છે.
| |
| પૃથ્વીની હૂંફાળી શય્યા સેવવા.
| |
| ને,
| |
| એક જ લાકડીએ હાંકા કઢાયેલ દેવો છે
| |
| સાવ નિર્વાસિત – ચૂપ.
| |
| મધ્યાહ્નના નિશ્ચેષ્ટ પ્રહરમાં
| |
| મૃતનગર પર સૂર્ય પ્રજ્વળે છે
| |
| પ્રખર ક્રૂર બાજની જેમ
| |
| એક સાદ પાડું ને
| |
| હજાર-હજાર પડઘાઓ ગબડી પડે ખીણમાં.
| |
| | |
| લથડતા સમયને જ્યાં પસાર થતાં
| |
| પરસેવો વળે છે એ ખંડેરોમાંથી એક ટૂરિસ્ટ
| |
| દોડી જાય છે સડસડાટ
| |
| બધે મીંઢા મૌનનું મરણવર્તી સામ્રાજ્ય.
| |
| કાળ જેવું વિકરાળ સ્વરૂપ છે
| |
| તે સમય તો
| |
| પડ્યો રહ્યો છે શ્લથ, અલસ, નિદ્રાવશ
| |
| બે પથ્થરો વચ્ચે પડી રહેલી ગરોળીની મીંચાયેલી આંખમાં.
| |
| રઝળતી ખોપરીઓના પાત્રમાં દારૂ પીને છાકટા થાય છે સ્પેનયાર્ડો.
| |
| સો-સો મણ સોનાના ભાર નીચે દબાય છે પેરુ.
| |
| છેલ્લો ઇન્કા બેસી પડે સૂર્યનો અસ્ત જોઈને.
| |
| | |
| પણ કોણ જાણે ક્યાંથી
| |
| આ અળવીતરો પવન આવીને પાનું ફેરવી જાય છે
| |
| ને
| |
| એન્ડીઝનાં તુષારમંડિત શિખરો ૫૨થી
| |
| સાંજના વિલાતા જતા પ્રકાશમાં
| |
| ફરી-ફરીને પાછો ફરું છું
| |
| મારી જ તૂટેલી ખુરશીના ખોળામાં.
| |
| સાંજ ઢળી ચૂકી છે
| |
| ઝાંખા પ્રકાશમાં રેખા ચિત્ર જેવી
| |
| લીમડાની ચમરી હળવા પવનમાં જરાક કંપે છે
| |
| સાંધ્ય આકાશમાં આર્દ્રાનો ગુલાબી તારો
| |
| મારાં આંસુમાં ચળકે છે.
| |
| | |
| * <small>માચુ પિચુ – દક્ષિણ અમેરિકાના પેરુ દેશમાં આવેલું ઇન્કા સંસ્કૃતિનું મહત્ત્વનું પ્રાચીન સ્થળ</small>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મોતીસરીનું આ વન ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| દૂરદૂરથી ઊડેલો કલાન્ત પવન
| |
| તેનાં પીંછાં પસવારે રાયણના વૃક્ષ પર
| |
| ને
| |
| તેનાં પીંછાંમાંથી ખરે, હવામાં તરે તરે
| |
| તેના ભ્રમણદેશોની ગંધ.
| |
| કૂકડાની કામેચ્છા જેવો સૂર્ય – લાલ
| |
| આથમી જાય વનનાં વૃક્ષોમાં.
| |
| કલકલિયા ચાષની પાંખોનો રંગ નીલ–
| |
| જળનો કે આકાશનો?
| |
| ટિટોડીની પ્રગલ્ભ ચાલ,
| |
| વનમેનાની આંજીમાંજી આંખ,
| |
| હુદહુદના માથા પરનો કેસરી તાજ,
| |
| બધું જ ઘોળાતું ઘોળાતું ભળી જાય અંધકારમાં.
| |
| વૃક્ષો પણ હવે સંકેલી લે છાયાની માયા
| |
| ને
| |
| ધીમેધીમે ધૂસર થતું જાય
| |
| કબૂતરની લીલી ડોક જેવું ચળકતું
| |
| મોતીસરીનું આ વન.
| |
| પછી રહે
| |
| ધૂસર હવામાં ઝીણી-ઝીણી ઘંટડી જેવું
| |
| બંધાતું ધુમ્મસ,
| |
| દશરથિયાં, ચીબરી કે કોઈ રાત્રિપક્ષીનો રઝળતો અવાજ,
| |
| વટવાગોળની પાંખોનો અસ્પષ્ટ ફડફડાટ,
| |
| ને
| |
| કંસારીના ઝાંઝરનો રણકતો સૂર.
| |
| ગોરડ, બાવળ ને હરમાની વિકળ ગંધ
| |
| ઓગળતી-ઓગળતી ભળી જાય અંધકારમાં.
| |
| તળાવના તરલ અંધકારમાં
| |
| ઝબકોળાવા આવે
| |
| વનની, જળની રૂપસીઓ.
| |
| એકાએક પૂર્વજન્મની કરુણ સ્મૃતિ જેવો
| |
| બપૈયાનો આર્જવભર્યો ટહુકો
| |
| ઝાંખા ચન્દ્રની જેમ ઊગી શમી જાય અંધકારમાં.
| |
| નક્ષત્રોના ઝાંખા ઉજાસમાં
| |
| વનના ઉચ્છ્વાસ
| |
| ને
| |
| પૃથ્વીના આ ઝાંખા અંધકારનાય અંધકારમાં
| |
| સાવ ખુલ્લી આંખે
| |
| સ્વપ્ન જુવે
| |
| આ બે આંખ
| |
| | |
| <small>મોતીસરીનું વન એ જસદણ પાસે આવેલું પક્ષીઓ માટેનું નાનુંસરખું અભયારણ્ય છે.</small>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == વસ્તુઓ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| દાદાની લાકડી, ચશ્માં, જૂનું મકાન,
| |
| ખુરશી, પલંગ ને પ્રાઇમસ,
| |
| રેશમની સાડી, ટેરીનનું શર્ટ, સુક્કાં ફૂલો
| |
| ને અત્તરની શીશી :
| |
| વસ્તુઓ ધારણ કરે છે આપણને
| |
| સાંખ્યયોગના અદ્ભુત તાટસ્થ્યથી.
| |
| આપણી લાખલાખ માયા છતાં
| |
| વસ્તુઓ અળગી રહે છે સતત
| |
| આપણા ભાવથી,
| |
| આપણી માયાથી,
| |
| આપણી છાયાથી.
| |
| વસ્તુઓ ધુમાય છે, ધરબાય છે,
| |
| કટાય છે ને કજળે છે –
| |
| કોઈ આપણી પહેલાં, કોઈ આપણી પછી
| |
| કોઈ આપણી બહાર
| |
| તો કોઈ આપણી જાણ બહાર.
| |
| આપણી સામે જ કરમાતાં જતાં ફૂલથી ધીમે,
| |
| લીમડાની ડાળડાળ ને પત્રપત્ર પર સરકતા જતા
| |
| ચન્દ્રથીય ધીમે,
| |
| આપણાં માથાંમાંથી ખરતા જતા
| |
| વાળથીય ધીમે
| |
| સાવ ધીમે-ધીમે
| |
| વસ્તુઓ પામે છે કોઈ બાળકના હાથનો મસૃણ સ્પર્શ
| |
| કે
| |
| કોઈ બરછટ હાથનો રૂક્ષ તિરસ્કાર.
| |
| વસ્તુઓ ચહાય છે ઉપેક્ષાય છે આપણાથી.
| |
| કોઈ વિશુદ્ધ આત્માના શાશ્વત તત્ત્વની જેમ જ
| |
| વસ્તુઓ દેહ દેહાંતરિત
| |
| રૂપ રૂપાંતરિત થઈને આવે છે આપણી સમક્ષ.
| |
| અને આપણે તો જાણતા નથી
| |
| સાવ સીધી સાદી વસ્તુ-પારના
| |
| વસ્તુનું સત્ય.
| |
| | |
| ઉકરડે ઊભરાતી એક પણ વસ્તુ
| |
| ક્યારેય જોતી નથી નરકની ખીણ કે દુરાત્માઓનો દેશ.
| |
| કશુંક બીજું જ શુભ
| |
| તેનાં બારણાં ખોલીને આમંત્રે છે,
| |
| પ્રકાશની છૉળછૉળમાં સત્કારે છે, સંસ્કારે છે, સંમાર્જે છે.
| |
| આપણી અવશિષ્ટ, ઉચ્છિષ્ટ
| |
| આપણી તિરસ્કૃત એકએક વસ્તુ
| |
| સડી ગળી
| |
| તપી તવાઈ
| |
| કટાઈ કોહવાઈને
| |
| ફરી પામે છે
| |
| કલિંગરનાં પીળાં ફૂલનાં ઝાકળમાં રમતા સૂર્યનું રહસ્ય.
| |
| કોઈ ધીરોદત્ત, ક્ષમાશીલ રાજવીની જેમ
| |
| સંગ્રહસ્થાનમાં સામસામે હાથ મિલાવતાં
| |
| ઊભાં રહે છે રોમન આયુધો ને કાર્થેજિયન શસ્ત્રો
| |
| મોગલ શિરત્રાણની હૂંકમાં જ ઢબુરાઈ બેસે છે મરાઠાઓની ઢાલ
| |
| ચન્દ્રખનીજની નજીક જ નદીના પાંચીકાની જેમ
| |
| રમ્યા કરે છે
| |
| કોઈ લુપ્ત સંસ્કૃતિનાં મૃત્તિકાપાત્રો.
| |
| કાળકાળના આઘાતોને સહે છે વસ્તુઓ,
| |
| – કોઈ પ્રગલ્ભ નારીની જેમ.
| |
| ઝાંખું થઈ ગયેલું કિનખાબ પરનું જરીકામ,
| |
| લીલા ડાઘાથી શિળિયાટું તામ્રપત્ર,
| |
| સૂર્ય, પવન ને કાળે વાંચી-વાંચી ઘસી નાખેલા શિલાલેખો,
| |
| થરથરતા ઊભા જીર્ણશીર્ણ સ્થંભો,
| |
| પોતાનાં વિવર્ણ અંગોને શોધતી
| |
| ખંડિત મૂર્તિઓ;
| |
| ધુમાઈ-ધુમાઈને ઊડી ગયેલાં
| |
| અક્ષરોવાળી ધૂસર હસ્તપ્રત,
| |
| અક્ષુણ્ણ પૃથ્વી પર પહેલીવહેલી
| |
| રમવા આવેલી વનસ્પતિઓના અશ્મિઓ,
| |
| સુવર્ણ-રૌપ્ય મુદ્રાઓ, ધાતુપાત્રો, ધૂપદાનો,
| |
| મૌક્તિક માલાઓ,
| |
| હજારો વરસો પહેલાંના ઘઉંના દાણાઓ,
| |
| જાણે હમણાં જ
| |
| રમતાં રમતાં તૂટી ગયેલાં રમકડાંઓ,
| |
| શિલાલેખો, શિલ્પો, નગરનગરના નકશાઓ
| |
| પિરામિડ કે પૉમ્પી બની ધરબાય છે ઊંડે
| |
| સૂર્યચંદ્રથી દૂર,
| |
| નક્ષત્રતેજથી દૂર,
| |
| વનસ્પતિના બુભુક્ષુ મૂળથીય દૂર,
| |
| પૃથ્વીના ઉષ્ણ ગર્ભમાં
| |
| મમી બની તેના કાળનો અસબાબ થઈ રહેવા.
| |
| ખન્ ન્ ન્
| |
| ઉત્ખનનમાં ફરી જુએ છે સૂર્યનું મોં
| |
| ફરી માનપાન પામે છે મ્યુઝિયમમાં.
| |
| શેરીઓ, શહેરો ને દુકાનો
| |
| રાજમાર્ગો, મહેલો ને ઉદ્યાનો
| |
| ફરી ફરી પામે છે
| |
| સાવ વળી કોઈ બીજું જ નામ,
| |
| ઓળખાય છે વળી કોઈ બીજા જ મહાનુભાવના નામથી.
| |
| અમારી એ આલ્ફ્રેડ હાઈસ્કૂલ પર રાતોરાત જ ચીપકી ગયેલું
| |
| નવું નામ
| |
| ‘મહાત્મા ગાંધી હાઈસ્કૂલ’
| |
| પણ એક વાર મેં જોયું છે કે
| |
| એક બાળક રમે છે પીળી લખોટીઓથી,
| |
| સહજ પ્રેમપૂર્વક.
| |
| ક્યોટોની એક સન્નારી
| |
| વાંસની ફૂલદાની હાથમાં લઈને સહેજ ઝૂકી છે
| |
| જાણે તેની કૂખનું જ બાળક
| |
| એક શિલ્પી સ્પર્શે છે ગ્રેનાઇટના કાળમીંઢ પથ્થરને હળવેકથી
| |
| રખે તેનાં ટેરવાંનોય ઘસરકો પડી જાય.
| |
| શાકવાળો ફેરિયો
| |
| દૂધીની લીલી છાલને સ્પર્શે છે,
| |
| પ્રિયાની સુંવાળી જંઘા પર હાથ પસવારતા યક્ષની જેમ.
| |
| પેલી વૃદ્ધા
| |
| છીંકણીની ડાબલીને એક બાળકની જેમ જાળવીને મૂકી દે છે
| |
| તેના જર્જરિત ખિસ્સાના હૂંફાળા અંધકારમાં
| |
| વૈદૂર્યમણિના મમત્વથી.
| |
| પેલો મૂછાળો ચાઉસ
| |
| તેની બેનાળીને સાફ કરે છે કશુંક ગણગણતો-ગણગણતો
| |
| એક સલૂકાઈભરી માવજતથી.
| |
| | |
| પણ
| |
| આ પૃથ્વી પર વસ્તુઓ
| |
| આવું બહુ બધું પામતી નથી વારંવાર.
| |
| કોઈ હાથનો પ્રેમપૂર્વક સંસ્પર્શ,
| |
| રૂપસિદ્ધ વળાંક, હેત, હૂંફ,
| |
| પોતાના શ્વાસ જેવો જ અંગત અનુબંધ પામેલી વસ્તુઓ
| |
| એક હાથથી બીજે હાથ
| |
| ને બીજે હાથથી બાવીસ હજાર હાથે
| |
| કોઈ હબસી ગુલામથીય વધુ પાશવી રીતે
| |
| વેચાતી ફરે છે
| |
| | |
| કોઈ બાર વરસની બાળા પરના બળાત્કારથીય વધુ ક્રૂરતાથી
| |
| ઉપભોગાય છે,
| |
| અભડાય છે,
| |
| અબોટાય છે,
| |
| ને ઓછાય છે આપણાથી.
| |
| | |
| વસ્તુઓ જાણતી નથી કે
| |
| વસ્તુઓથી જ વિરોધાય છે વસ્તુઓ
| |
| ને વસ્તુઓથી જ અંકાય છે અવસ્તુતાનાં મૂલ.
| |
| વ્હાઇટ હાઉસ ક્યારેય હાંસી નથી ઉડાવતું
| |
| મારા આ પડુંપડું થતા ઘરની ને
| |
| આ ઇલેક્ટ્રૉનિક ટાઈમ વૉચ
| |
| ક્યારેય આગળ નીકળી જવા નથી માગતી
| |
| મારા દાદાના ગારલીંપ્યા ઓરડાની જૂની ડંકા ઘડિયાળથી.
| |
| ગુલાબ, પુસ્તક કે રૂમાલ
| |
| સંવહે છે આપણા પ્રેમને,
| |
| બને છે આપણી ઉષ્માનું આકાશ,
| |
| અને કદીક ક્યારેક તો
| |
| આપણાં પ્રિયજનોથીય વિશેષ
| |
| આપણે સચવાઈ રહીએ છીએ
| |
| વસ્તુઓના હૃદયમાં.
| |
| | |
| આપણા મરણોત્તર
| |
| વસ્તુઓ જાળવી રાખે છે આપણો સંબંધ,
| |
| સાચવી રાખે છે આપણી હૂંફ,
| |
| આપણા સ્પર્શની આપણા પ્રેમની.
| |
| તોપનું નાળચું બનાવવા માટે
| |
| ભઠ્ઠીમાં ભરખાઈ ગયેલી રમ્ય તામ્રમૂર્તિઓ,
| |
| ઇન્કાના પ્રાચીન ખંડેરોથી હિરોશીમાના ભગ્નાવશેષ
| |
| કોઈ પાગલના પ્રહારથી પાએટાની મૂર્તિના
| |
| હૃદય સુધી ઊંડી ઊતરેલી તિરાડો,
| |
| અજંતામાં શામળી રાજકુંવરીના ભીંતચિત્ર પર
| |
| કોઈના ઘાતકી ઉઝરડાથી ટશિયે-ટશિયે ઊભરાઈ આવેલ ચહેરો
| |
| હજાર હાથનો મેલ ખાધેલી
| |
| આપણા હાથના મેલ સમી રૂપિયાની નોટ,
| |
| ટેબલ પર આપણા ખૂની હાથોની સ્પષ્ટ છાપ,
| |
| હવામાં લટકતા રાંઢવાની ગૂંગળાવતી ગાંઠ,
| |
| આપણી પાશવી કામનાની સાક્ષી બનેલ
| |
| ચોળાયેલી ચાદર, ચૂંથાયેલું ઓશીકું :
| |
| વસ્તુઓ તો રહે છે
| |
| તટસ્થ, મૂક–
| |
| આપણા આતંકની,
| |
| આપણા અમાનુષી તાંડવની,
| |
| આપણી નિર્લજ્જતાની સાક્ષી બનીને.
| |
| ચન્દ્ર, મંગળ કે
| |
| કોઈ અક્ષુણ્ણ ગ્રહભૂમિ પર એ વસ્તુઓ જ
| |
| શ્વસે છે પૃથ્વીના પ્રાણમાં.
| |
| વસ્તુઓ જ હોય છે પૃથ્વીમંત્રથી દીક્ષિત.
| |
| દિક્કાળને ઉલ્લંઘીને દિગ્દિગંતમાં
| |
| એ વસ્તુઓ જ
| |
| ફેલાવે છે પૃથ્વીધર્મ.
| |
| તોય
| |
| વસ્તુઓના આ જગતમાં
| |
| વસ્તુઓ જ છે ચૂપ,
| |
| ઉપેક્ષિત.
| |
| ‘વસ્તુમાત્ર વ્યયધર્મી છે
| |
| વસ્તુમાત્ર ક્ષયધર્મી છે.’
| |
| એ બુદ્ધમંત્ર જાણવા છતાંય
| |
| વસ્તુઓ અતિક્રમે છે વસ્તુત્વને,
| |
| વસ્તુઓ ઉલ્લંઘે છે આપણને,
| |
| આપણી સીમાને
| |
| આપણા મરણને,
| |
| અને
| |
| વસ્તુઓ જ રહે છે
| |
| તેમની હસ્તિમાં સ્થિત,
| |
| તેમના કાર્યમાં રત.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ‘અશ્વત્થામા’ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હા,
| |
| હું જ અશ્વત્થામા
| |
| જન્મોજન્મના ઝળહળતા મોતી વચ્ચે
| |
| એક અભિજ્ઞાન સૂત્ર.
| |
| યુગોયુગોના તળિયે જઈજઈને પણ
| |
| સાવ બોદા બુચની જેમ સપાટી પર તરતો
| |
| વહાણ પરથી ફેંકેલા કોલસાની જેમ જળજળમાં ઝબકોળાતો
| |
| તોય
| |
| તરડ બરડ તરતો
| |
| કેમેય ન મરતો.
| |
| ના,
| |
| ના, હું સહદેવ નથી.
| |
| એટલે જ તો જાણતો નથી
| |
| આવતી ક્ષણોનો ભીષણ ભાર,
| |
| પણ જાણું છું
| |
| કે
| |
| નવું શું છે?
| |
| વેદના પણ નહીં
| |
| કે નહીં
| |
| આ મુમૂર્ષા કે વિવક્ષા પણ.
| |
| તાર પરથી ટીપાં સરકે છે.
| |
| ટપ દઈને ટપકે છે.
| |
| અને એ પછી આવે છે બીજું ટીપું.
| |
| પણ એથીય કશુંક ભંગુર ક્ષણજીવી
| |
| આછા એવા થડકારથી રાઈ-રાઈ
| |
| થઈ વેરાઈ જાય છે
| |
| ને
| |
| આંગળીઓ વકાસીને હથેળી જોઈ રહે છે.
| |
| | |
| બોધિવૃક્ષની પૃથુલઘન છાયા એ મારું સૌભાગ્ય નથી
| |
| ને
| |
| હું જાતિસ્મર પણ નથી.
| |
| આ એક જન્મની ઑરમાં જ
| |
| વીંટળાઈ-વીંટળાઈને મળ્યા છે અનેક જન્મો
| |
| ને જન્મે-જન્મે અનેક મૃત્યુ.
| |
| તે દિવસે ધર્મરાજા યુધિષ્ઠરે તો કહેલું
| |
| ‘અશ્વત્થામા હતઃ’
| |
| પણ, સત્ય હોત જો એ મૃત્યુ!
| |
| ભાગ્યવાન છે,
| |
| મહાભાગ્યવાન છે એ હાથી
| |
| ને હું?
| |
| હું હતભાગ્ય.
| |
| મેં જાણે કે જોયું છે તોય જોયું નથી
| |
| વહેતા કેશની ધારા સાથે કોઈ લે જળસમાધિ,
| |
| તો કોઈને સ્વીકારે પૃથ્વી.
| |
| કોઈના છેલ્લા શ્વાસ પ્રિયજનના સાથમાં,
| |
| કોઈ ફૂલ કરમાઈ જાય કોઈના હાથમાં,
| |
| તો કોઈ ટહુકો ઝરી જાય સાવ એકાંતમાં.
| |
| લાખોની મેદનીમાં ટીટો નાસરની સ્મશાનયાત્રા
| |
| એકએકમાં મેં જોઈ છે મૃત્યુની કોઈ ને કોઈ માત્રા.
| |
| પણ
| |
| મસ્તકનો એ મરકતમણિ લઈ જાય
| |
| એ સાથે જ લઈ જાય બધું જ
| |
| ને રહે કેવળ
| |
| એક જ્વાળામુખીના કરાલ મુખ જેવું
| |
| રાતા ડંખની ઝૂલ લઈ બેઠેલી કીડીઓની કોરવાળું ઘારું
| |
| –અસ્થિઘન વેદના, નિશ્વાસોનું સંઘગાન.
| |
| યુદ્ધ પછી યુદ્ધના રક્તકર્દમને ખૂંદતો આવું છું વારંવાર
| |
| એ મહાકાલની એ રૂદ્ર ભૈરવીની મુંડમાલાને ગણ્યાં કરું છું
| |
| એક પછી એક,
| |
| ક્ષણ પછી ક્ષણને જોડ્યા કરું છું યુગોથી
| |
| મેં માપી છે મારા ચરા તળેની ધરતીને સહસ્ત્રવાર
| |
| ને જોયું છે,
| |
| ને જોયું છે કે
| |
| પૃથ્વી હ્રસ્વ થતી જાય છે
| |
| પ્રત્યેક પરિક્રમાએ પરિઘ ટૂંપાતો જાય છે
| |
| ધોળો ધૂપ થઈ ધુમાઈ-ધુમાઈને ધૂસર ધુમ્મસમાં
| |
| ચાલ્યું જાય છે બધું જ
| |
| એ શુકપ્રિયા,
| |
| એ શાલભંજિકા, એ કલભાષિણી
| |
| એ અરણ્યના દેવતાઓ,
| |
| મોતીના થાળમાં એ ઝગમગતું મુખ,
| |
| હણહણતી ઇચ્છાઓ,
| |
| એ થનગનતા અશ્વારોહીઓ,
| |
| ધનુષટંકારનો એ ગંભીર શબ્દ
| |
| એ તળાવડીમાં નહાવા પડેલો ચન્દ્રનો હંસ,
| |
| કાળા માથાના માનવીના લલાટ પર
| |
| લખેલો એ ગૌરવલેખ.
| |
| ચાલ્યું જાય છે બધું જ
| |
| બધું જ આ આકાશ નીચેનું આ આકાશની પેલે પાર
| |
| ને
| |
| જીભ પર રહી જાય છે
| |
| કેવળ પેલા ડોયેલા લોટનો સ્વાદ.
| |
| | |
| ક્ષણ બે ક્ષણ
| |
| વચ્ચેના અંતરાલમાં એક જરીક ઝોકું
| |
| ને ઝબકીને જાગું તો
| |
| ઠણણ...
| |
| ત્રિકમ અફળાય છે મારા નલાસ્થિ સાથે
| |
| ચારે તરફ ચશ્માંના કાચમાંથી તાકતા ચહેરાઓ
| |
| શ્રમિકોની સુડોળ કાયા પર સ્વેદલેપનું આછું આવરણ,
| |
| ખૂલતા નકશાઓ, જીપમાં અફસરોની દોડધામ.
| |
| વધુ ખોદકામનું બજેટ નથી
| |
| પણ
| |
| આત્મખનન,
| |
| વારંવાર આત્મખનન,
| |
| ફરી ફરી એ જ આત્મખનન.
| |
| ને અંતે
| |
| ઠાલી ઠીબડીમાં ઠન ઠન,
| |
| હા,
| |
| મિ. ઢાંકી,
| |
| હું જ અશ્વત્થામાં.
| |
| જુઓ,
| |
| બધું કેવું સંગ્રહસ્થાનમાં શોભે તેવું થઈ ગયું છે નહીં?
| |
| હું તો તમને કહું છું કે હમણાં
| |
| મ્યુઝિયમની નવી ગૅલેરી બાંધવાનું રહેવા દો.
| |
| આમેય,
| |
| ચીનની દીવાલ બાંધવી હવે સહેલી નથી.
| |
| હવે તો શું મ્યુઝિયમની અંદર ને શું બહાર
| |
| એવા ક્યાં કશાય રહ્યા છે ભેદ?
| |
| અને તેનોય કોનો રહ્યો છે ખેદ?
| |
| જવા દો, તમે તારે જવા દો,
| |
| મને જંપવા દો ઘડી બે ઘડી
| |
| તમારા માણસોને કહી દો કે મને ધૂળ ન ઉડાડે.
| |
| | |
| દશેય દિશાઓ પૂછે છે,
| |
| ચોસઠેય જોગણીઓની શ્રેણી પૂછે છે,
| |
| પૂછે છે વિવર્ણ દેવો,
| |
| કજળેલા ગોખમાંથી કંટાળીને ગણપતિ પૂછે છે,
| |
| ખાંગા ગવાક્ષમાં બેઠેલી પેલી અપ્સરા પૂછે છે,
| |
| ગઢની રાંગ પરનું મરેલું ઘાસ પૂછે છે,
| |
| નિર્જન અરણ્યમાં જીર્ણ શિવાલયનું અપૂજ લિંગ પૂછે છે,
| |
| અંધારી વાવનાં અવાવરુ પગથિયાં પૂછે છે,
| |
| પૂછે છે,
| |
| ને શોધે છે;
| |
| રામ શોધે હનુમાનને,
| |
| ને હનુમાન શોધે સંજીવની;
| |
| ને
| |
| સંજીવની શોધે છે માણસને.
| |
| મારા શ્વાસમાં બેઠેલું મૃત્યુ શોધે છે મને.
| |
| ને હું શોધું છું મૃત્યુને.
| |
| અર્જુન શોધે ગાંડીવ.
| |
| ક્યાં છે અલી લક્ષ્મી તારો વરદ હસ્ત?
| |
| ક્યાં છે પિનાકપાણિ તારું પિનાક?
| |
| ને
| |
| ક્યાં છે વાગીશ્વરી તારી વીણા?
| |
| મૂકોને પંચાત.
| |
| હવે
| |
| જુઓ.
| |
| બોસ્ટનમાં એક સ્કાયસ્ક્રેપરના ૭૮મા માળે
| |
| પાણીની ટાંકીમાં એક મચ્છરે મૂકેલાં ૩૭ ઈંડાં,
| |
| મુસોલિનીના શબ પર શિષ્ટ ઘરની સન્નારીઓએ
| |
| બીભત્સ ચાળા સાથે કરેલો પેશાબ,
| |
| સંગ્રહસ્થાનમાં બુદ્ધના દાંતને સ્થાને આબેહૂબ
| |
| ગોઠવાઈ ગયેલો એક વૃદ્ધનો દાંત,
| |
| એક ખટારો ઊથલી પડતાં ચાર મજૂરોનાં મરણ
| |
| ને
| |
| અંગોલામાં બળવો.
| |
| ચાર વરસનું એક કરચલિયાળું બાળક
| |
| લુખ્ખા આકાશ સામે જોઈને
| |
| એક ઉબાયેલું બગાસું ખાય છે.
| |
| અને માઉન્ટ રશમોરના પૂતળાંઓ
| |
| જોઈ રહે છે આકાશ ફાકતા.
| |
| એક પક્ષી ઊડી જાય છે
| |
| તેની છાતીમાં આકાશનો સ્નેહ લઈને,
| |
| એક પીળું અજાણ ફૂલ ખીલીને
| |
| કરમાઈ જાય છે પૃથ્વીની માયા લઈને.
| |
| હર્યાભર્યા આંગણાના તુલસીને
| |
| મેં ડાલડાના કટાયેલા ડબામાં ફ્લૅટને ત્રેવીસમે માળે ચડી
| |
| કરમાતા જોયા છે.
| |
| તૂતનખામનના શબને મેં ભારે
| |
| દબદબા સાથે લઈ જવાતું જોયેલું.
| |
| પિરામિડોના પ્રલંબ પડછાયામાં
| |
| મેં મિસરને ધરબાતું જોયું છે.
| |
| ને નાઈલ તો વહી જાય છે શાંત નિર્મમ.
| |
| મેં જોયું છે કે ઑલિમ્પસના દેવોનો
| |
| દરબાર ઉચાળો ભરે છે અહીંથી.
| |
| લૂઈ સોળમાના લોહીથી શણગારેલી તલવાર મેં જોઈ છે.
| |
| ઇન્કાના સમર્થ દેવ કરગરીને રહેવા માટે માગે છે ટેકરી પર
| |
| એક નાનું અમથું થાનક;
| |
| શું મળશે?
| |
| આ બજાર વચ્ચે કોની શબવાહિની
| |
| રસ્તો ચીરતી ચાલી જાય છે?
| |
| બસ ડ્રાઇવર સબૂર કર.
| |
| એય સાઇકલસવાર સાઇકલ પરથી ઊતરી જા, તું.
| |
| માથા પર રૂમાલ મૂક, હાથ જોડ,
| |
| ખંભો દે, જોયું ને?
| |
| ભરબજારે અદબભેર જુઓને બધાં કેવું જાળવે છે
| |
| પામર તુચ્છ માનવના ઉદ્દંડ મૃત્યુનું માન!
| |
| કોફિનની કાળાશ સહુના મુખ પર
| |
| પછી
| |
| અંધકારના ચૈત્યમાં
| |
| ભેજ અને જંતુ કોરે છે ઝીણું નકશીકામ.
| |
| ઝીણાં જંતુઓની જીભ માંજી માંજીને વીંછળે છે અસ્થિને
| |
| આકાશના ઘવાયેલા ધુમ્મટ નીચે
| |
| કે પછી અગ્નિમાં.
| |
| ઉચ્છિષ્ટ અસ્થિ શાંતિ પામે
| |
| માટીના ગર્ભમાં
| |
| કે
| |
| જળના તળિયે.
| |
| નરકંકાલ મળે જિબ્રાલ્ટરમાં
| |
| કે
| |
| પેકિંગમાં :
| |
| ર્હોડેશિયામાં મળે તેનાં પગલાં
| |
| ને
| |
| ન્યૂયૉર્કમાં મળી આવે તેની બખોલો.
| |
| પછી ચાલે વિવાદ મનુષ્યની ઉત્પત્તિનો.
| |
| ઉત્ખનન ચાલે એક ટીંબાનું
| |
| ને
| |
| મળી આવે એક આખું જીવતુંજાગતું નગર.
| |
| કોટિ કોટિ યુગલોનો કેલિકલહ
| |
| રાજવીઓના કૃપાકોપ વ્યથા માયા સંઘર્ષ.
| |
| નગર નગર ને શહેર શહેર આ મરેલ માટીના ટીંબા
| |
| કાળે કોઈ હોથલ
| |
| ને પછી લોથલ.
| |
| કઈ અસંયત ક્ષણે બ્રહ્મશીરાસ્ત્ર સનનન
| |
| વછૂટે છે ભાથામાંથી
| |
| ને
| |
| હજાર-હજાર ઉત્તરાના ભૃણમાં મૃત્યુ પ્રવેશે છે.
| |
| પણ અસ્ત્ર કયા ગર્ભને મારશે
| |
| ને
| |
| કૃષ્ણ કયા ગર્ભને તારશે?
| |
| કલ્પનાઓ કાળી ભઠ્ઠ પડી જાય છે.
| |
| હૃદય ચાલ્યું જાય છે ઊંડું,
| |
| કાન ચાલ્યા જાય છે કોલાહલના કળણમાં.
| |
| ઇન્દ્રિયો છપાક દઈને લપાઈ જાય કાયાના કૂવામાં.
| |
| નગરનગર ને શહેરશહેરની
| |
| શેરીએ શેરીએ ભટકું છું,
| |
| જ્યાં એકએક વન છે ખાંડવ,
| |
| એકએક ઘર લાક્ષાગૃહ
| |
| ને
| |
| એકએક નગર એક ટીંબો.
| |
| પણ
| |
| ધાવતાં-ધાવતાં જ મોંમાં નરમ ડીંટડીનું શ્યામ ફૂલ લઈ
| |
| ઊંઘી ગયેલા પેલા બાળકને ખબર નથી
| |
| કે બોખા-બોખા મોંમાં
| |
| હજીય શેરડીનો સ્વાદ વાગોળતી પેલી
| |
| વૃદ્ધાને તેની કશી જાણ નથી.
| |
| સ્ટેડિયમના મહેરામણ વચ્ચે બેઠેલા
| |
| હિપ હિપ હૂ...રેના છાકે ચડેલ
| |
| અપાણિપાદ ટોળાને ખબર નથી
| |
| ખબર નથી થિયેટરોના કુત્સિત અંધકારમાં
| |
| વંદાની જેમ ઊછરતી જતી પેઢીઓને
| |
| કે
| |
| લોકલ ટ્રેનોમાં ભરાઈ ભરાઈને ઠલવાતી જતી ગિરદીને
| |
| કે
| |
| શું રઝળે છે આ રખડુ હવામાં,
| |
| શું ગંધાયા કરે છે આ અવાવરુ લોહીમાં,
| |
| શું આ જ હથેળીએ ઝાલ્યું હતું કમળફૂલ?
| |
| ઝીલ્યું હતું જળનું હેત?
| |
| ભિખ્ખુ આનંદની પ્રવ્રજ્યા તો પૂરી થાય
| |
| તેના મરણે
| |
| પણ હું?
| |
| હું અશ્વત્થામા
| |
| હજાર હજાર અશ્વોના બળનું સિંચન કરી
| |
| હવે વકરેલા વરાહની જેમ રઝળતો
| |
| મરણવર વંચિત, શાપિત શાશ્વતતાનો
| |
| ઘેરઘેર બણબણતા ઘારાને લઈ ફરતો
| |
| ધખધખતા દાહને શામવા મુંડપાત્રમાં ઘીનો પિંડ માગતો ફરું છું.
| |
| હું અશ્વત્થામા
| |
| દૂઝતા વ્રણના મેરુદંડ પર ઊભેલો
| |
| આત્મનિર્ભર્ત્સનાની ગર્તામાં સરતો
| |
| ઉચ્છુંખલ છોકરાઓના કાંકરી ચાળાથી ઉપહાસપાત્ર બનતો
| |
| રઝળતો ફરું છું,
| |
| કોઈ એકલદોકલને ભડકાવું છું.
| |
| મારી વેદનાના સ્તુપની ગરિમા સાથે
| |
| પૃથ્વીપટે અહરહ હું ભટક્યા કરું છું નિરૂદ્દેશ;
| |
| અને કહો,
| |
| હવે મરણનોય
| |
| શો રહ્યો છે ઉદ્દેશ?
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મારી શેરી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| જ્યાં બાળક ભાષાની પહેલાં ગાળ શીખે છે,
| |
| જ્યાં દિવસે અંધારી નવેળીમાં પ્રૌઢ સ્ત્રીઓ નજર ચુકાવી
| |
| પેશાબ કરવા જાય છે ઝટપટ,
| |
| જ્યાં ચાર વરસની છોકરી હાજત જતી વખતે
| |
| આબરૂ ઢાંકે છે ટૂંકા ફ્રોકથી,
| |
| જ્યાં આછા કણસાટથી બબડતું શરીર ઊંઘરેટાયેલી આંખે
| |
| આવતી કાલના સૂર્યની રાહ જુએ છે
| |
| વરસોવરસથી.
| |
| | |
| વરસોથી પૂજાતો – લીલથી ય વધુ જમાનાનો ખાધેલ પીપળો.
| |
| પીપળાં ફરતાં આંટા મારે ખખડપાંચમ ડોશીઓ.
| |
| ડગડગતા બોખા મોંમાંથી ફસકી પડતાં પ્રભાતિયાંઓ.
| |
| રાતપાળી કરી આવેલ કાંતિભાઈના મોંમાં સૂર્યનું સળગતું ઢેફું
| |
| આળસ ખાતી વખતે દડી પડે છે રોજ.
| |
| ને તેમની
| |
| બગલનો ઉબાયેલો અંધકાર તેના ગંદા મુખે
| |
| સૂર્ય સામે કરે છે ચાળા.
| |
| પંદર પૈસાની ચા ને સાથે દુકાનદારની ગાળ માટે
| |
| સવારથી જ શરૂ થઈ જાય છે વિનુ અને ફારૂકની દોડાદોડ.
| |
| રાતને ખીલે બંધાયેલ ખેરૂનની બકરી હાશ કરતીક
| |
| દોડી જાય છે પાસેની શેરીમાં એઠવાડ ચરવા.
| |
| લથડતા બે પગ રઝળતા બે હાથને લઈ
| |
| નીકળી પડે છે રોજનો રોટલો રળવા.
| |
| | |
| રેડિયો પર રેઢિયાળ ગીતોના રીડિયા,
| |
| કાળા કાગડાઓની કકલાણ,
| |
| ધૂળિયા ઝાડમાં ભરાઈને બેઠેલી કેટલીક ચકલીઓ.
| |
| રહી રહીને ઊડી જવા મથતી
| |
| ઝાંખરામાં ભરાયેલી ફાટેલી પતંગ,
| |
| ડુંગળી, લસણ ને શેકાતી રોટલીની વાસની ભીડ.
| |
| અલપઝલપ ઊંઘનું ઝોકું હાટ્ હાટ્ રાંડ મર મૂઈ
| |
| રસોડામાં દૂધ પીતી મીંદડી ઠેકી જાય બેચાર ઠામનો ખડખડાટ કરીને
| |
| એઠાં વાસણમાં મોં નાખતો કૂતરો,
| |
| નળિયાં પર પહોળા પગ કરી બેઠેલો તડકો,
| |
| ને
| |
| નવેળીની ગંદી ગટરમાં પોતાનું મોં જોતો સૂર્ય.
| |
| | |
| મસ્જિદના બે સફેદ મિનારા આકાશની છાતીને તાકે છે શૂળીની જેમ
| |
| મુલ્લાની બાંગ મસ્જિદની દીવાલ સાથે અફળાઈ અફળાઈને
| |
| વેરાઈ જાય છે ચારેતરફ
| |
| લોબાનના વેશમાં આવે છે દૂરનો દરવેશ.
| |
| ધૂપતી વાસમાં ચાચર-ચોકમાંથી રૂમઝૂમ રૂમઝૂમ
| |
| બહુચર અંબા ઊતરે છે કોઈ ખોરડાના ખૂણામાં
| |
| ઝાંખો અરીસો ને અરીસાથીય ઝાંખી મરિયમ
| |
| અરીસામાં જુએ છે તેના લમણામાં ફૂટી આવેલા ધોળા વાળ
| |
| ને પછી બધાં મરઘાંબતકાંને બુચકારી-બુચકારીને
| |
| પૂરી દે છે પેટીમાં.
| |
| બકરીને કાન ઝાલીને લઈ આવે છે ગફુરમિયાં
| |
| બારીનું નેજવું ઊંચું કરી રાહ જુએ છે એક ઘર.
| |
| સાયરનની સાથે જ ખદબદવા લાગે છે શેરી.
| |
| સંડાસની ઓરડીમાં સંતાડેલ શીશો
| |
| ગટક ગ... ટ્ક ગ..ટ...ક
| |
| પથ્થરજડી શેરી પર પરચૂરણનો અવાજ
| |
| પાંચસાત પાસા કે ગુલામ, રંડી ને બાદશાનું રાજ.
| |
| જલતા-બુઝાતા ટોપકામાં ચમકતી લોલુપ આંખો.
| |
| વકરેલા પશુને વશ રાખવા લેંઘો વલૂરતાં-વલૂરતાં
| |
| સહુ છૂટા પડે છે
| |
| આવતી કાલના રંડીના કે જીતનાં સ્વપ્ન જોતાં.
| |
| ફાતિમા કોઈ લફંગા સાથે રમીની છેલ્લી ગેમ રમીને
| |
| ફરી પુરાઈ જાય છે તેના કાળમીંઢ કિલ્લામાં
| |
| ને છળી મરે છે રાતે
| |
| તેનાં ગળેલી કેરી જેવાં સ્તન જોઈને.
| |
| બિલાડી પહેરો ભરે છે મૂછો પસવારતી-પસવારતી.
| |
| અંધારી નવેળીની ઉબાયેલી હવા ભાગી છૂટે છે
| |
| બે હવસખોર છોકરાઓની ચુગલી કરવા.
| |
| કોઈ દુઃસ્વપ્ન જેવી ચીબરીઓ આથડ્યા કરે છે આમથી તેમ
| |
| આ તારથી પેલે તાર
| |
| | |
| ફળિયાના ભીના અંધકારમાં પાંજરામાં આંખો મીંચતો પોપટ યાદ કરી લે છે કે
| |
| કદી એક કાળે તે હતો વિદિશા નગરીની ગણિકાનો માનીતો,
| |
| કામસૂત્રના પાઠથી આવકારતો પ્રેમિકોને
| |
| તર્જની પર બેસતો પ્રેમિકોની
| |
| પગમાં ઘૂઘરા ઘમકતા
| |
| દોમ-દોમ સાહ્યબી હતી
| |
| ને હવે
| |
| છળી મરે છે વંડી પરની બિલાડીના પેંતરાથી.
| |
| | |
| આ શેરીનો એક છેડો ખૂલે શિકાગોના સબર્બમાં
| |
| ને બીજો છેડો ખૂલે કલકત્તાની બસ્તીમાં
| |
| સામ્યવાદનું હળ શેરીસોંસરું ચાલે ખચ્ચ
| |
| ખચકાતું ખચકાતું;
| |
| સમાજવાદનો પોપટ પઢ્યા કરે ઢમઢમ ઢંઢેરામાં.
| |
| ‘શેરીનો કૂતરો જો મતપત્રક પર સિક્કો મારી શકતો હોત
| |
| તો
| |
| તેને પણ કાપડનો તાકો મળ્યો હોત–
| |
| તે પણ પાંચ મીટર પૂરો હોં! પણ આપણે શું?
| |
| ગુમાવ્યો સાલ્લે.’
| |
| દિવસ પછી દિવસ
| |
| રાત પછી રાત
| |
| ને
| |
| સદી પછી સદી
| |
| આકાશની બોદી બારીમાં બેઠેલો એ
| |
| જાણે કે જુએ છે તોય જોતો નથી.
| |
| મારા ખભા પર લટકતા હે સિદ્ધહસ્ત વૈતાલ
| |
| તું પૂછીશ નહીં
| |
| જોવાનું દુઃખ છે ને જાણ્યાનું ઝાઝું.
| |
| ઈ. પૂ. પાંચસોમાં કકુત્થા નગરીમાં આમ જ હતું.
| |
| ને
| |
| આમ જ રહેશે બે હજાર ને પાંચસોમાં પણ.
| |
| તારે પૂછવું હોય તો પૂછ
| |
| પણ જવાબ હરિગઝ નહીં આપું.
| |
| તારે મારું માથું ધડ પરથી જુદું કરવું હોય તો કર,
| |
| મારા રાઈ-રાઈ જેવડા ટુકડા કરવા હોય તો કર,
| |
| ભલે મારો અનુત્તર જ મારા શિરચ્છેદનું નિમિત્ત બને.
| |
| આમ એક જ ડાળ પર કાચાકાચા લટકી રહેવા કરતાં
| |
| રાઈ-રાઈ રોળાઈ જવું સારું
| |
| તારે તેમ કરવું હોય તો ભલે તેમ કર.
| |
| પણ જવાબ –
| |
| જવાબ હરગિઝ નહીં આપું.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == પૃથ્વી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| વરસોનાં વરસ,
| |
| વરસતાં વરસ,
| |
| વરસતો બરફ.
| |
| બરફ, બરફ, બરફ.
| |
| ખરખર ખરતો શીત સ્ફુલ્લિંગ જેવો,
| |
| ફર ફર વરસતો ફૂલ જેવો,
| |
| ચૂપચાપ વરસતો
| |
| સૂમસામ વરસતો;
| |
| જમીન પર ઘાસ પર વૃક્ષો પર
| |
| ડઠ્ઠર પથ્થર જેવો જામતો નીંભર
| |
| બરફ
| |
| બધે
| |
| બરફ બરફ બરફ.
| |
| | |
| ભીતર ગુફાના ભભકતા અગ્નિમાં
| |
| ચીરાતાં લાલ માંસ
| |
| ચળકતા સફેદ દાંતો
| |
| હાડકાનો ગરમ માવો
| |
| રૂંછાદાર ચામડીનો ગરમાવો.
| |
| નરમ ઉષ્ણ ચામડીની નગ્નતા
| |
| એ નગ્નતાની હૂંફમાં
| |
| લપાતો હું
| |
| લપાતું મારું બાળક
| |
| ને અંતે
| |
| અગ્નિ માંસ ને માદાની હૂંફને તજી
| |
| ગુફામાંથી નીકળી બહાર
| |
| હાથનું નેજવું ધરી
| |
| જોઈ હતી પૃથ્વી પરની
| |
| સફેદ બરફની અફાટ ચાદરને
| |
| હળવે હળવે પીગળતી પીગળતી રેલાતી.
| |
| ખળખળતાં જળ તોડ્યું હતું
| |
| પૃથ્વીનું પ્રલંબ મૌન
| |
| | |
| જોયું હતું દબાયેલા ઘાસને માથું ઊંચું કરતાં,
| |
| પક્ષીઓને થીજેલી પાંખ ખંખેરતાં,
| |
| ઉપર નભ નીલામ્બર
| |
| નીચે હરિતામ્બરા પૃથ્વી.
| |
| મનમાં ને મનમાં જાણે
| |
| હું એક મેદાન મારી ગયો હતો.
| |
| | |
| ઠરતા લાવાએ
| |
| પીગળતા બરફે
| |
| ગાયોની વાંભે,
| |
| સેકાતાં માંસે,
| |
| આંગણામાં ડોલતાં કણસલાએ,
| |
| ચાલતાં ચક્રોએ
| |
| ઘડ્યાં છે મારાં હાડ
| |
| ઘડ્યો છે મારો પંડ.
| |
| દરિયો ડહોળી, ખંડો ખૂંદી,
| |
| કોઈ શોધે અમેરિકા,
| |
| કોઈ લાંગરે ઇંડિયા,
| |
| કોઈ આથડે પોલીનેશિયામાં,
| |
| નો કોઈ ખાબકે અજ્ઞાત અંધારી ખાડીઓમાં.
| |
| કોઈ ઠેકી જાય અખાતને
| |
| ગીચ દુર્ગમ જંગલોમાં કોઈ શોધે
| |
| એમેઝોનનું મૂળ,
| |
| કોઈ શોધવા નીકળે પોતાનું કુળ,
| |
| તો કોઈ શોધે સૂર્યમાળાનો દસમો ગ્રહ
| |
| પણ ‘જામાતા દશમો ગ્રહ’...
| |
| | |
| આ મનુપુત્ર
| |
| ભર્યું ભાણે ભરપૂર ભોગવે તને.
| |
| અમે વસુઓ મહીપતિ
| |
| ધીરજ ધર તું ધરિત્રી,
| |
| મળી છે તું અમને પટેથી.
| |
| – યાવત્ ચન્દ્રદિવાકરૌ’
| |
| તને નથ પહેરાવી નાથી છે,
| |
| તને જોતરી છે ખોતરી છે
| |
| ખેડી છે ખૂંદી છે ગૂંદી છે તને.
| |
| | |
| પહેલાં તો ખોળામાં સમાઈ જતું શિશુ,
| |
| મારા એક આશ્લેષમાં
| |
| પ્રાકૃત પ્રિયા મારા પાશમાં.
| |
| આજે આ લંબાયેલા હાથે
| |
| બાથ ભરું છું.
| |
| સાતે ય સમુદ્રોને
| |
| નવેય ખંડોને
| |
| દશેય દિશાઓને
| |
| ઈશ્વરમાં તરતાં કોટાનકોટિ વિશ્વોને
| |
| તો ય કેમ ફંફોસ્યા કરું છું આકાશને?
| |
| બધુંય છે હાથવેંતમાં
| |
| આ પૃથ્વી તો ‘હસ્તામલકવત્’
| |
| તો ય કેમ કશું નથી આવતું હાથમાં?
| |
| તો ય કેમ કશું નથી રહેતું હાથમાં?
| |
| કોણ બરાડી બરાડીને આરડે છે અહીં
| |
| ‘દ્યૌ શાંતિઃ પૃથ્વી શાંતિ : અંતરીક્ષ શાંતિ’ઃ
| |
| જમીન પર ઝૂકીને કાન માંડું
| |
| ને સંભળાય આર્જવભર્યો અવાજ
| |
| ‘ચન્દ્રની ધૂલિનું તિલક ભાલે’
| |
| ને વ્હાલે વિસારી શું મને જ?
| |
| ગગન ગોરંભતો
| |
| ગ્રહેગ્રહે ઘૂમતો
| |
| પરકિયા પ્રેમમાં પ્રમત્ત મોજમાં મસ્ત
| |
| વડછડે છોડે તરછોડે મને જ!
| |
| | |
| બહુ બહુ જોઈ રાહ
| |
| કે વરાહ!
| |
| દંતશૂળથી ઉગારો
| |
| આ આકાશથી પાતાળ જતી પૃથ્વીને
| |
| કોઈ આજ ખંડખંડને જોડી
| |
| શોધો આખી પૃથ્વી!
| |
| આખી પૃથ્વી
| |
| આખેઆખી પૃથ્વી
| |
| હા, ભૂગોળના પીરિયડમાં માસ્તર
| |
| લાવતો’તો ભોળો.
| |
| પતરાનો જે ગોળો
| |
| તે તો એ ગોબાયેલું ડબલું બની
| |
| આમતેમ ઠેબાય
| |
| પાબ્લો એડમંડ સવલી જીવલીના પગ નીચે.
| |
| બે બિલાડીઓની રમતમાં
| |
| ગાભાની દડીની જેમ વીંખાય
| |
| લીરે લીરે પીંખાય.
| |
| </poem>
| |
| | |
| | |
| <br>
| |
| <center>◼</center>
| |
| <br>
| |