|
|
| (One intermediate revision by the same user not shown) |
| Line 11: |
Line 11: |
| |title = પ્રારંભિક | | |title = પ્રારંભિક |
| |content = | | |content = |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]] | | * [[અલ્પવિરામ/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] | | * [[અલ્પવિરામ/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/સર્જક-પરિચય|સર્જક-પરિચય]] | | * [[અલ્પવિરામ/સર્જક-પરિચય|સર્જક-પરિચય]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]] | | * [[અલ્પવિરામ/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]] |
| }} | | }} |
| <br> | | <br> |
| Line 21: |
Line 21: |
| |title = અનુક્રમ | | |title = અનુક્રમ |
| |content = | | |content = |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/સોણલું|સોણલું]] | | * [[અલ્પવિરામ/કાવ્યો|કાવ્યો]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/ગૂંથી ગૂંથી|ગૂંથી ગૂંથી]] | | * [[અલ્પવિરામ/કવિ|કવિ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/રે ઓ બુલબુલ-મન|રે ઓ બુલબુલ-મન]] | | * [[અલ્પવિરામ/રૂપ|રૂપ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/હે બુલબુલ|હે બુલબુલ]] | | * [[અલ્પવિરામ/આ નયનો|આ નયનો]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/ગાઈ લે તારું ગાણું|ગાઈ લે તારું ગાણું]] | | * [[અલ્પવિરામ/કરોળિયો|કરોળિયો]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/તને જોઈ વાર વાર|તને જોઈ વાર વાર]] | | * [[અલ્પવિરામ/મોર|મોર]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/સાંજને સૂરે|સાંજને સૂરે]] | | * [[અલ્પવિરામ/પાઠાન્તર|પાઠાન્તર]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/મેઘલી રાતે|મેઘલી રાતે]] | | * [[અલ્પવિરામ/પ્રતીતિ|પ્રતીતિ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/પાંપણને પારણે|પાંપણને પારણે]] | | * [[અલ્પવિરામ/તંત્રીને પ્રત્યુત્તર|તંત્રીને પ્રત્યુત્તર]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/ઉરનાં દ્વાર|ઉરનાં દ્વાર]] | | * [[અલ્પવિરામ/પ્રેમનું ગીત|પ્રેમનું ગીત]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/મનમાં|મનમાં]] | | * [[અલ્પવિરામ/સર્જકતા|સર્જકતા]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/કોઈ બ્હાને|કોઈ બ્હાને]] | | * [[અલ્પવિરામ/પાર ન પામું|પાર ન પામું]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/ફૂલ હો!|ફૂલ હો!]] | | * [[અલ્પવિરામ/એક ઘડી|એક ઘડી]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/કોઈ શું જાણે?|કોઈ શું જાણે?]] | | * [[અલ્પવિરામ/ચિરતૃષા|ચિરતૃષા]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/અંધકારે|અંધકારે]] | | * [[અલ્પવિરામ/શેષ સ્મરણો|શેષ સ્મરણો]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/કોને કહું?|કોને કહું?]] | | * [[અલ્પવિરામ/માનુનીને|માનુનીને]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/કોણ રે ચાલી જાય?|કોણ રે ચાલી જાય?]] | | * [[અલ્પવિરામ/મિલનોન્મુખીને|મિલનોન્મુખીને]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/કોણ રે હસી જાય?|કોણ રે હસી જાય?]] | | * [[અલ્પવિરામ/તને જોવાને જ્યાં —|તને જોવાને જ્યાં —]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/હે મુજ પ્રીતિ|હે મુજ પ્રીતિ]] | | * [[અલ્પવિરામ/તને જોઈને|તને જોઈને]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/કોણ રતિના રાગે?|કોણ રતિના રાગે?]]
| | * [[અલ્પવિરામ/નથી નીરખવી ફરી|નથી નીરખવી ફરી]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/પ્રથમ મિલનની ભૂમિ|પ્રથમ મિલનની ભૂમિ]]
| | * [[અલ્પવિરામ/ફાગણ કેરું ફૂમતું|ફાગણ કેરું ફૂમતું]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/પ્રાણપ્રિયાનું આંગણ|પ્રાણપ્રિયાનું આંગણ]]
| | * [[અલ્પવિરામ/વાંકું મ જોશો|વાંકું મ જોશો]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/મિલનમોરલી|મિલનમોરલી]]
| | * [[અલ્પવિરામ/તડકો|તડકો]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/હરી ગયો|હરી ગયો]] | | * [[અલ્પવિરામ/અભ્ર|અભ્ર]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/એટલો ર્હેજે દૂર|એટલો ર્હેજે દૂર]] | | * [[અલ્પવિરામ/એકસુરીલું|એકસુરીલું]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/ક્ષણ હસવું, ક્ષણ રડવું|ક્ષણ હસવું, ક્ષણ રડવું]] | | * [[અલ્પવિરામ/સ્વતંત્ર છો|સ્વતંત્ર છો]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/શીદ કંપે?|શીદ કંપે?]] | | * [[અલ્પવિરામ/માનવનો ન વાસ|માનવનો ન વાસ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/કૂવાને કાંઠડે|કૂવાને કાંઠડે]] | | * [[અલ્પવિરામ/૧૫ ઑગસ્ટ ૧૯૪૮|૧૫ ઑગસ્ટ ૧૯૪૮]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/મન ભલે ના જાણું|મન ભલે ના જાણું]] | | * [[અલ્પવિરામ/૧૫ ઑગસ્ટ ૧૯૪૯|૧૫ ઑગસ્ટ ૧૯૪૯]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/હો રે લજામણી|હો રે લજામણી]] | | * [[અલ્પવિરામ/૧૫ ઑગસ્ટ ૧૯૫૦|૧૫ ઑગસ્ટ ૧૯૫૦]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/હળવેથી પગલું મેલ|હળવેથી પગલું મેલ]] | | * [[અલ્પવિરામ/૩૦ જાન્યુઆરી ૧૯૪૮|૩૦ જાન્યુઆરી ૧૯૪૮]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/ઘડૂલિયો|ઘડૂલિયો]] | | * [[અલ્પવિરામ/૨૬ જાન્યુઆરી ૧૯૫૦|૨૬ જાન્યુઆરી ૧૯૫૦]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/પાંપણ ફરકી જાય|પાંપણ ફરકી જાય]] | | * [[અલ્પવિરામ/નવા આંક|નવા આંક]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/લટને લ્હેરવું ગમે|લટને લ્હેરવું ગમે]] | | * [[અલ્પવિરામ/રેંટિયો કાંતતાં કાંતતાં|રેંટિયો કાંતતાં કાંતતાં]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/ઘૂમે પવન|ઘૂમે પવન]]
| | * [[અલ્પવિરામ/અમદાવાદ ૧૯૫૧|અમદાવાદ ૧૯૫૧]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/વેણ બોલે તો|વેણ બોલે તો]]
| | * [[અલ્પવિરામ/વીર નર્મદને એના વારસો વિશે|વીર નર્મદને એના વારસો વિશે]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/તવ નામ|તવ નામ]] | | * [[અલ્પવિરામ/બલ્લુકાકાને – છબિની ભેટ પ્રસંગે|બલ્લુકાકાને – છબિની ભેટ પ્રસંગે]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/આવ, સખી, આવ|આવ, સખી, આવ]] | | * [[અલ્પવિરામ/બલ્લુકાકાને – બ્યાશીએ|બલ્લુકાકાને – બ્યાશીએ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/સપનતરી|સપનતરી]]
| | * [[અલ્પવિરામ/બલ્લુકાકાને – અંજલિ|બલ્લુકાકાને – અંજલિ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/પૂનમને ક્હેજો|પૂનમને ક્હેજો]]
| | * [[અલ્પવિરામ/અજાત હે ગીત|અજાત હે ગીત]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/પૂનમ રાતની વેળા|પૂનમ રાતની વેળા]] | | * [[અલ્પવિરામ/ચંચલ ક્હે|ચંચલ ક્હે]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/કોને કાજ?|કોને કાજ?]] | | * [[અલ્પવિરામ/ન ફૂલ ને|ન ફૂલ ને]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/સ્મૃતિ|સ્મૃતિ]] | | * [[અલ્પવિરામ/શિશિર ને વસંત|શિશિર ને વસંત]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/બે પછીના બપ્પોરે|બે પછીના બપ્પોરે]] | | * [[અલ્પવિરામ/દિન થાય અસ્ત|દિન થાય અસ્ત]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/બોલો!|બોલો!]] | | * [[અલ્પવિરામ/શ્વેત શ્વેત|શ્વેત શ્વેત]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/મનમૂગાની પ્રીત|મનમૂગાની પ્રીત]] | | * [[અલ્પવિરામ/સમીર આ|સમીર આ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/સોહાગીરાજ!|સોહાગીરાજ!]] | | * [[અલ્પવિરામ/હે લાસ્યમૂર્તિ|હે લાસ્યમૂર્તિ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/જે કંઈ હસતું|જે કંઈ હસતું]] | | * [[અલ્પવિરામ/હે કલિ|હે કલિ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/વસંતરંગ|વસંતરંગ]] | | * [[અલ્પવિરામ/પ્રેમની લિપિ|પ્રેમની લિપિ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/વસંતવેણુ|વસંતવેણુ]] | | * [[અલ્પવિરામ/પથ – ૧|પથ – ૧]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/વસંત ગૈ રે વીતી|વસંત ગૈ રે વીતી]] | | * [[અલ્પવિરામ/પથ – Ó|પથ – Ó]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/આષાઢ આયો|આષાઢ આયો]] | | * [[અલ્પવિરામ/શાંતિ|શાંતિ]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/મધરાતે મોર બોલે|મધરાતે મોર બોલે]] | | * [[અલ્પવિરામ/કાવ્ય લખતાં અને લખ્યા પછી|કાવ્ય લખતાં અને લખ્યા પછી]] |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/રૂપનું કાજળ|રૂપનું કાજળ]] | | |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/હે સાવન|હે સાવન]] | |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/નૃત્યકાલી|નૃત્યકાલી]] | |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/બીજ|બીજ]] | |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/સાંજની વેળાનો વાગે સૂર|સાંજની વેળાનો વાગે સૂર]] | |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/કહું?|કહું?]] | |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/મૂંગી મૂરતી|મૂંગી મૂરતી]] | |
| * [[કિન્નરી ૧૯૫૦/રાતદિન|રાતદિન]] | |
| }} | | }} |
| <br> | | <br> |
| Line 88: |
Line 81: |
| |next = ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ | | |next = ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ |
| }} | | }} |
|
| |
|
| |
|
| |
| {{Center block|width=23em|title=<big><big>{{color|red|અર્પણ:}}</big></big>|
| |
| {{Poem2Open}}
| |
| <center><big>{{color|blue|દેવુ, ભરત અને ભાનુ ને}}</big></center>
| |
| {{Poem2Close}}
| |
| }}
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| == કાવ્યો ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| સૌંદર્યની સાપણ ક્યાંકથી ડસે,
| |
| વ્યાપી જતું ઝેર તરત્ નસે નસે;
| |
| નીલાં ત્વચામાં ફૂટતાં ચકામાં,
| |
| કાવ્યો કહ્યાં જે જનવાયકામાં.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == કવિ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| લાગ્યું હવે તો મૃત, લૈ સ્મશાને
| |
| ગયા, ચિતાની પર જ્યાં સુવાડ્યો
| |
| ને આગ મેલી, સહસા જ જાગ્યો
| |
| વંટોળિયો, ડાઘુ થયા અલોપ,
| |
| બેઠો થઈ એ, ક્ષણમાં જ, માનવી
| |
| પાછો ફર્યો આ જગમાં, હતો કવિ.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == રૂપ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ::એવું રૂપ નીરખ્યું મેં નમણું,
| |
| એક પલકમાં સાચ થઈ ગયું સમણું!
| |
|
| |
| ::::એવાં ઘેર્યાં છે કૈં ઘેને,
| |
| ::આ મુજ ચકિત ચકિત બે નેને
| |
| ::અવ હું નીરખું જેને જેને
| |
| તે તે સઘળું સુન્દર લાગે બમણું!
| |
|
| |
| ::અવ નહીં સૂધ કે સાન
| |
| ::કે નહીં જ્ઞાનગુમાન,
| |
| ::જેને સઘળું એકસમાન
| |
| તેને તે અવ શું ડાબું શું જમણું?
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == આ નયનો ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| આ નયનો,
| |
| ::: સત સમણાંનાં શયનો!
| |
| અભ્રહીન શારદનભનીલાં,
| |
| એ જ વળી વર્ષાથી વીલાં,
| |
| ગ્રીષ્મ વસંત ઉભયની લીલા,
| |
| :: પ્રગટ ઐક્ય, લય દ્વયનો!
| |
| એક હસે તો અન્યે રોવું,
| |
| એક ઝરે જલ અન્યે લ્હોવું,
| |
| છતાં ઉભયથી ઊજળું જોવું
| |
| ::: સકલ વિશ્વ, શાં ’ડયનો!
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == કરોળિયો ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| નર્યો મલિન, હૃષ્ટપુષ્ટ, શત ડાઘ, ભૂંડો ભખ;
| |
| સરે લસરતો, તરે શું પવનાબ્ધિ ઑક્ટોપસ;
| |
| કુરૂપ નિજ કાય આ પલટવા કયો પારસ?
| |
| અને નીરખવા યથાવત ચહે છ કોનાં ચખ?
| |
| છતાં મૃદુલ, સ્નિગ્ધ ને રજતવર્ણ કૈં તારથી
| |
| ગ્રથે સુદૃઢ જાળ, દેહ નિજથી જ, નિત્યે નવી;
| |
| કલાકૃતિ રચે શું ક્લાસિકલ સંયમી કો કવિ,
| |
| દબાય નહિ જે જરીય નિજ દેહના ભારથી.
| |
|
| |
| અલિપ્ત અળગો રહે, અતિથિ અન્ય કો સૃષ્ટિથી;
| |
| જણાય જડ, સુસ્ત, સ્વસ્થ, અતિ શાંત, કેવો છળે!
| |
| સુગંધભર જાળને કુસુમ માનતી જે ઢળે
| |
| ન એક પણ મક્ષિકા છટકતી છૂપી દૃષ્ટિથી;
| |
| મુરાદ મનની : (નથી નજર માત્ર પૃથ્વી ભણી)
| |
| કદીક પકડાય જો નભઘૂમંત તારાકણી.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == મોર ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| કલાપ નિજ પિચ્છનો વિવિધ વર્ણ ફેલાવતો,
| |
| પ્રસન્ન નીરખે વિશાળ નિજ વિસ્તર્યા દર્પને
| |
| (સદા સુલભ છાંય આ પ્રખર ગ્રીષ્મમાં સર્પને);
| |
| પ્રમત્ત નિજ કંઠનો મધુર સૂર રેલાવતો,
| |
| મથે નભ વલોવવા, ગજવવા ચહે સૌ દિક;
| |
| સવેગ નિજ બેઉ પાંખ વચમાં વળી વીંઝતો,
| |
| અને નિજ છટા પરે સતત ર્હે સ્વયં રીઝતો;
| |
| અહં પ્રગટતો ન હોય કવિ કોઈ રોમૅન્ટિક!
| |
|
| |
| વિલાસપ્રિય સર્વ દૃષ્ટિ વરણાગથી આંજવી,
| |
| હિલોલ નિજ લોલ દેહ ગતિમાં લિયે, સર્વને
| |
| નિમંત્રણ દિયે ઉદાર ઉર, માણવા પર્વને;
| |
| અનન્ય રસરૂપરંગસ્વરસૃષ્ટિનો રાજવી.
| |
| મુરાદ મનની છતાં અતિવિચિત્ર (કોને કહે?) :
| |
| અમૂલ્ય નિજ અશ્રુ કોઈ કદી ક્યાંક ઝીલી રહે.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == પાઠાન્તર ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| — કવિ!
| |
| — કહો, શું છે?
| |
| — નહીં, નહીં, જુઠ્ઠી તારી જાત, તને કોણ પૂછે?
| |
| — વાત કંઈ નથી નવી!
| |
| — ભલે, તો લે પૂછું : તારે કેટલી છે પ્રિયા?
| |
| — પૂછ્યું, વાહ! બોલો હવે, ગણાવું હું નામ કિયાં કિયાં?
| |
| — બસ, બસ,
| |
| હવે નથી રસ;
| |
| પણ તારે જેટલી છે પ્રિયા
| |
| નથી એટલાં તો હિયાં!
| |
| — ઘેલા છોને! આ તો સહુ પાઠાન્તર, અસલ જે નામ...
| |
| — કયું?
| |
| — મારેય તે શોધવું જ રહ્યું!
| |
| જાણ્યા છતાં કવિ શું હું થયો હોત આમ?
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == પ્રતીતિ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| અચાનક જ આમ આ પ્રગટ એક આનંદની
| |
| ઘડી, દિન અનેકનું સતત મૌન મારું શમે,
| |
| ક્ષણેક અવકાશમાં વિહગ સ્હેજ આવી રમે,
| |
| યથા વિજનમાં સુણાય પગલાં, કડી છંદની.
| |
| ક્ષણેક મુજ શક્તિ તો પરમ કોઈ સર્જક સમી,
| |
| અનેકવિધ વિશ્વ હું અવ રચું, ઉથાપું અને
| |
| ફરી રચું, ઉથાપું, કોણ પૂછનાર સત્તા મને?
| |
| સ્વયં વિધિ પરેય તે વિજયપ્રાપ્તિની તક સમી.
| |
| ન આજ લગ હું હતો મૃત, ન’તો ત્યક્ત હું,
| |
| સગાં, સ્વજન, મિત્ર પાસ રસ, પ્રેમ લૂંટ્યો હતો,
| |
| અને જગત નિંદતાં પણ ન ક્યાંય ખૂટ્યો હતો,
| |
| વળી કુદરતે હતો પ્રથમથી જ આસક્ત હું!
| |
| ઋણી છું સહુનો, છતાં ન ક્ષણ આ તમા અન્યની,
| |
| પ્રતીતિ મુજને મળી સકલ આત્મચૈતન્યની.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == તંત્રીને પ્રત્યુત્તર ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ‘વિલંબ કરશો ન, કાળ મૃગફાળ શો ધાય છે.’
| |
| નિમંત્રણ મહીં લખ્યું, પણ કલારહસ્યો સહુ
| |
| તમેય સમજો જ છો, કહું શું સુજ્ઞને હું બહુ?
| |
| છતાંય કહું : કાળનો વિજય કાળથી થાય છે.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == પ્રેમનું ગીત ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| હું પ્રેમનું ગીત હવે રચીશ,
| |
| રે પ્રેમ ક્યાં વ્યર્થ કર્યો જ ગીતને
| |
| મેં મૌગ્ધ્યથી આજ લગી અતીતને?
| |
| હું પ્રેમનું ગીત હવે રચીશ.
| |
| આ ગીતમાં કિંતુ હવે ન મૂકવો
| |
| કો અલ્પ કે પૂર્ણ વિરામ, ચૂકવો
| |
| ક્યારેક ક્યારેક (ન શોચ) પ્રાસને
| |
| ને છંદનેયે–
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == સર્જકતા ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| આ માનવીદેહ તણા સલાટે
| |
| સેવ્યું હશે સ્વપન જે ઘડી પૂર્ણ ઘાટે
| |
| ઉતારવા સર્જન કોઈ ધન્ય
| |
| સર્જી તને, પ્રિય, તદા અશી તું અનન્ય!
| |
| ને એટલેથી પણ એહ તૃપ્ત
| |
| જાણે થયો નહિ જરી, પ્રિય, એમ ગુપ્ત
| |
| અર્પી તને સૌ રસરૂપરંગે
| |
| સંપૂર્ણ તે નિજ કલા, તવ અંગઅંગે
| |
| હજીય એ સર્જકતા છ વ્યાપ્ત
| |
| કે થાય જ્યાં, પ્રિય, મને તવ સ્પર્શ માત્ર
| |
| શૂન્યત્વમાં જે મુજ લુપ્ત ગાત્ર
| |
| અસ્તિત્વ એ સકલને ફરી થાય પ્રાપ્ત.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == પાર ન પામું ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ::તારો પાર ન પામું, પ્રીત!
| |
| મારે અધર મૌન છાયું, એણે ગાયું ગીત!
| |
|
| |
| ::એવું શું તેં કવ્યું?
| |
| ::જેથી ઉભયનું ઉર દ્રવ્યું,
| |
| મારું કરુણ જલ બન્યું ને એનું કોમલ સ્મિત.
| |
|
| |
| ::વસમી તારી વાતો,
| |
| ::મારી નીંદરહીણી રાતો,
| |
| એનાં તે સૌ સમણાંમાં હું ભ્રમણા કરું નિત.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == એક ઘડી ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| પરિપૂર્ણ પ્રણયની એક ઘડી,
| |
| :: જાણે મધુર ગીતની ધ્રુપદ કડી.
| |
| એના સહજ સરલ સૌ પ્રાસ,
| |
| જાણે જમુનાતટનો રાસ;
| |
| એનો અનંતને પટ વાસ,
| |
| :: અણજાણ વિના આયાસ જડી.
| |
| એનો એક જ અંતરભાવ,
| |
| બસ ‘તુંહી, તુંહી’નો લ્હાવ,
| |
| એ તો રટણ રટે : પ્રિય, આવ,
| |
| આવ, અવ આવ અંતરા જેમ ચડી!
| |
|
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == ચિરતૃષા ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| સુરાપ્યાલી
| |
| હોઠ લગી લઈ જઈ કહું :
| |
| ‘જોઈને આ લાલી,
| |
| હવે લહું...’
| |
| ‘બસ, હવે બસ,
| |
| વધુ નથી રસ;
| |
| અહીં ઉત્સવનો અંતકાલ,
| |
| વિદાયની વેળા, ચાલ...’
| |
| અને એમ સુરાસિક્ત અધરની કને
| |
| અધર બે ઝૂમે, જાણે મધુમત્ત અલિ;
| |
| એ જ ક્ષણે કોઈ અણજાણ વને
| |
| મોરે ઓ રે! દ્રાક્ષની રે શત શત કલિ!
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == શેષ સ્મરણો ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| અરે ઘેલા હૈયા,
| |
| જુઓ પેલી નૈયા ક્ષિતિજ પરથી પાર સરતી,
| |
| તરલ ગતિ સંચાર કરતી!
| |
| સઢો કેવા ફૂલ્યા,
| |
| ઢળી એમાં ઝૂલ્યા પવન, પળમાં તો વહી જશે
| |
| :::: સપન સરખી, હ્યાં નહીં હશે.
| |
| છતાં ઝૂમી ઝૂમી
| |
| નિહાળો છો ભૂમિ, પ્રિયચરણ જ્યાં અંકિત, વ્રણો
| |
| :::: મિલનપળના, શેષ સ્મરણો.
| |
| અરે ઘેલા હૈયા,
| |
| સરે પેલી નૈયા નયનપથથી, ઓ... સરી ગઈ,
| |
| :::: પવનલહરી રે હરી ગઈ.
| |
| હવે એની એ રે,
| |
| અહીં વ્હેતી લ્હેરે, વિજન તટપે વેળુકણના,
| |
| :::: પ્રિયચરણનાં ચિહ્ન પણ ના.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == માનુનીને ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| હે માનુની, હ્યાં જડતા ધરીને
| |
| પાષાણ છે જે તુજ પાસમાં પડ્યો,
| |
| જે રુક્ષતા અંતર સંભરીને
| |
| જણાય છે નિત્ય કઠોર શો ઘડ્યો;
| |
| કાલાંતરેયે કદી કોઈ કાળે,
| |
| ઉત્ક્રાંતિના આ ક્રમમાં, અજાણ
| |
| એ મંજરી થૈ મૃદુ કોઈ ડાળે
| |
| પ્રફુલ્લશે, પથ્થરમાંય પ્રાણ;
| |
| એ ભાવિના પંથપ્રયાણને વિશે
| |
| પળી, હવે કૈંક વિકાસલ્હાણે
| |
| પડ્યો અહીં છે તુજ પાસમાં દીસે;
| |
| સંભાળ, જાણે અથવા અજાણે
| |
| એને જરી ચરણ રે તવ જો, અડે ના;
| |
| ને ભૂતકાલ નિજનો સ્મરણે ચડે ના!
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == મિલનોન્મુખીને ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| પળેપળ ઢળે લળે લલિત લોચનો, પંથને
| |
| વિમુગ્ધ વયની નરી રસિકતાથી રંગી રહે;
| |
| અને ઉર ઉદાસ અન્ય ક્ષણ જ્યાં અસૂયા દહે,
| |
| વદે વિકલ, ‘પંથ આ પ્રથમ સ્પર્શશે કંથને.’
| |
| પ્રપૂર્ણ, મિલનોન્મુખી, હૃદયપાત્ર છે પ્રીતિથી,
| |
| અપાર તુજનેય તે પ્રણયમાંહી વિશ્વાસ છે;
| |
| કશું અવ કહું તને? અધર એટલે હાસ છે,
| |
| પરંતુ અણજાણ તું પ્રણયની જુદી રીતિથી.
| |
| લહ્યો પ્રણયથી કદાપિ પરિતોષ પ્રેમીજને?
| |
| નથી કદીય એહની હૃદયપ્યાસને પાજ, ન
| |
| સદાય બનશે તું ત્યાં ચરમરોષનું ભાજન?
| |
| હજીય પ્રિયનું ન આગમન, કાળ તારી કને
| |
| અસીમ, તવ પંથનેય પણ કોઈ સીમા નથી;
| |
| હજીય મુખ ફેરવી નયન વારી લે માનથી!
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == તને જોવાને જ્યાં — ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| તને જોવાને જ્યાં નયન પરના પક્ષ્મ-પરદા
| |
| ઉપાડું છું, – જાણે ઘનતિમિરઘેરી પૃથિવીની,
| |
| ઉષાકાલે, જોવા અધિક સુષમા, પૂર્વરવિની
| |
| પ્રકાશે આંજેલી અભિનવ ખુલે દૃષ્ટિ વરદા.
| |
|
| |
| તને ત્યાં તો ન્યાળું પલપલ નિરાલી, નિત નવી,
| |
| લહું તારા પૃથ્વી જલલહર ને વાયુ સરખી,
| |
| બધાં ચાંચલ્યોમાં અતિવ તુજને ચંચલ સખી;
| |
| ઉરે ના અંકાતી અસલ તુજ શી રે તુજ છવિ.
| |
|
| |
| અને ત્યારે પાછા નયન પરના પક્ષ્મ-પરદા
| |
| પડે, ત્યાં તો શી સત્વર અચલ અંધારમહીં રે
| |
| રહસ્યોની સૃષ્ટિ સરલ ઉઘડે, સ્પષ્ટ લહી રે
| |
| તને ત્યાં તો, ન્યાળું અસલ જ, જહીં તું તું જ સદા !
| |
| કશી અંધારા શી અવિચલ તહીં તું વિલસતી !
| |
| અનન્યા શી ધન્યા ! ધ્રુવ અચલ સ્વત્વે તું હસતી !
| |
|
| |
| {{સ-મ|૧૯૫૨}}<br>
| |
| (મૂળ કાવ્યસંગ્રહ ‘અલ્પવિરામ’માં આ કાવ્ય નથી)
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == તને જોઈને ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| તને જોઈને તો શિશુક વયનાં મુગ્ધ સમણાં,
| |
| પરીની વાતોનાં, અરબ દુનિયાનાં, મૃત સમાં
| |
| હતાં તે સૌ આજે સ્મરણપટથી જાગ્રત સમાં
| |
| નિહાળું છું દૃષ્ટિ સમીપ કરતાં મૂર્ત રમણા.
| |
| અકલ્પી કેવી આ મિલનક્ષણ! મારા વ્યતીતને,
| |
| વીતેલાં વર્ષોને પુનરપિ જહીં જીવન મળ્યું;
| |
| સુધાનું સોહાગી સુભગ તવ સંજીવન ઢળ્યું,
| |
| ભવિષ્યે બાંધ્યો ત્યાં પલકમહીં મારા અતીતને.
| |
| કશો તારે તે સાંપ્રત? નહિ, નહીં દેહ તુજને,
| |
| મહા કો સ્રષ્ટાના સૃજનનિધિની રે સહ ચૂમી
| |
| રહી છે હ્યાં જે આ મુજ હૃદયની કલ્પનભૂમિ
| |
| તહીં ચાંચલ્યોમાં નિત પ્રગટતી નવ્ય સૃજને
| |
| કશી સોહે છે તું વીનસ સરખી સંગમતટે!
| |
| સદા તુંહી તુંહી પ્રણયતરસ્યું અંતર રટે.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == નથી નીરખવી ફરી ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| નથી નીરખવી ફરી, પ્રથમ તો નિહાળી ક્ષણે–
| |
| ક અર્ધ ક્ષણ વા, વિશાળ નગરી વિશે; બાળતી
| |
| બપોર ભરગ્રીષ્મની, સઘન છાંય ત્યાં ઢાળતી;
| |
| વિલોલ નિજ વક્ષપાલવ હિલોલતી, જે વણે
| |
| કશો કસબતાર તપ્ત હળવી હવામાં, પલે
| |
| પલે રસિક ચિત્ર નેત્ર મુજ જે હજીયે લચ્યું;
| |
| ત્વરિત્ ગતિ જતી હતી, વિજન શૂન્ય કેવું રચ્યું
| |
| અસંખ્ય જન ભીડમાં, મધુર મૌન કોલાહલે.
| |
| તને પ્રથમ વાર આમ નીરખ્યા પછી હું ન હું,
| |
| નથી ખબર કિંતુ તુંય પણ તું હશે ના, સ્થલે
| |
| ન હોય યદિ એ જ, હોય બધું એ જ, તો હો ભલે;
| |
| હશે ન ક્ષણ એ જ, તો નીરખવા ફરી શેં ચહું?
| |
| સજીવ બધુંયે હજી અસલ એક મારા મન
| |
| વિશે, જગતમાં નથી અનુભવોનું આવર્તન.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == ફાગણ કેરું ફૂમતું ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ફાગણ કેરું ફૂમતું એઈ પાતળિયાની પાઘે રે,
| |
| ત્યાં ઘેલીનું ઉર ઘૂમતું એઈ ઘડી ન ર્હેતું આઘે રે.
| |
|
| |
| ‘ફૂમતડાને લ્હેકે લ્હેકે ફૂલણજી ના ફરીએ રે,
| |
| મઘમઘ એની મ્હેકે મ્હેકે અમે તો બ્હેકી મરીએ રે;
| |
| એના રંગગુલાલે રાતા સૌને તે ના કરીએ રે,
| |
| એમાં થૈને રાતામાતા ક્યાં જૈને અવ ઠરીએ રે?’
| |
|
| |
| એવું કહીને લાડતી એઈ ઘેલી ઘૂંઘટ ત્યાગે રે,
| |
| પડઘો એનો પાડતી એઈ કોયલ પંચમરાગે રે.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == વાંકું મ જોશો ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ‘વાંકું મ જોશો વળી વળી,
| |
| ઉર ઢાંકું ઢાંકું ને જાય ઢળી ઢળી.’
| |
|
| |
| ‘વાતવાતમાં જેને વાંકું પડે તે ક્હે છે નજર છે વાંકી,
| |
| સૂરજના કિરણ શી સીધી છતાંય એને ઇન્દ્રધનુ જેમ ઉર આંકી;
| |
| તમે લ્હેકો છો વાદળી શા લળી લળી.’
| |
|
| |
| ‘ભમરાળી આંખ દેખે દૂરથી છતાંય એનો ડંખ અહીં આવતો ઊડી,
| |
| પોપચાની પાંખ, એનો ભારે ફફડાટ, મારે અંગે વીંઝાય છે ભૂંડી;
| |
| મારી કંપે છે કાળજની કળી કળી.’
| |
|
| |
| ‘ફૂલ સમી કોમળ શું માનો છો જાતને? જાણે સુગંધ રહ્યાં ઢોળી,
| |
| સાચું પૂછો તો ઊઠે ભડકા ભીતરમાં ને ઉપરથી રાખ રહ્યાં ચોળી;
| |
| તમે છોગાના જાઓ છો છળી છળી.’
| |
| </poem>
| |
|
| |
|
| |
| == તડકો ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ::::તગતગતો આ તડકો,
| |
| ચારેકોર જુઓને કેવી ચગદઈ ગઈ છે સડકો!
| |
|
| |
| કહો, ચરણ ક્યાં ચાલે? એણે એક ન રાખ્યો રસ્તો,
| |
| ઘણું હલાવા હવા મથે પણ તસુય તે ના ખસતો,
| |
| અહીં ધરતી પર નક્કર જાણે ધાતુ શો તસતસતો
| |
| સાવ અડીખમ પડ્યો, કશેયે જરીક તો કોઈ અડકો!
| |
|
| |
| જિદ્દીજનનું મન પણ જેની પાસે લાગે હળવું,
| |
| વૈદેહીના ધનુષ્યને પણ રામ કને તો ચળવું,
| |
| ગિરિ ગોવર્ધનનેયે ટચલી આંગળી ઉપર ઢળવું,
| |
| પણ આને ઓગાળી દેવા કોણ મેલશે ભડકો?
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == અભ્ર ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| આકાશનો નીલ સમુદ્ર શાંત,
| |
| શમી ગયું સર્વ તૂફાન, કોનું
| |
| ડૂબી ગયું જહાજ? (ભરેલ સોનું?)
| |
| હાવાં તરે ફક્ત આ સઢ, અભ્ર ક્લાંત.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == એકસુરીલું ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| એ જ તેજ
| |
| એ જ ભેજ
| |
| એ જ સેજ
| |
| એ જ એ જ
| |
| એ જ બે પગા
| |
| લગા લગા લગા લગા...
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == સ્વતંત્ર છો ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| તમે વહો શિરે સદાય બોજ
| |
| (ફેરવો ન હાથ, વ્યર્થ ખોજ.
| |
| ના, ન હું હસ્યો,
| |
| હશે હવા ’થવા કદાચ કોઈ આભમાં વસ્યો),
| |
| તમે સદાય પાય હેઠથી તણાઓ,
| |
| (થાઓ ના ઊંચા, તમે ન ધર્મરાજ શા જણાઓ)...
| |
| ના? ભલે, સ્વતંત્ર છો, થયું, કબૂલ;
| |
| આ કહ્યું થઈ ગઈ જરાક ભૂલ.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == માનવનો ન વાસ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| રહસ્યથી કેવલ જે ભરેલું
| |
| અનંત એવું નભ વિસ્તરેલું,
| |
| ને કૈં પ્રદેશો ક્ષિતિજો પછાડી
| |
| હજી મનુષ્યે દૃગ જ્યાં ન માંડી;
| |
| અંધાર-આચ્છાદિત, શીત-વ્યાપ્ત,
| |
| જ્યાં આદિ અંતે બસ શૂન્ય પ્રાપ્ત;
| |
| ક્યહીં ક્યહીં છે રજ તેજધારા,
| |
| ઉષ્મા ક્યહીં, જ્યાં ગ્રહ સૂર્ય તારા;
| |
| એ તારલાની વચમાં જ કેટલું
| |
| અફાટ છે અંતર, કોણ રે કળે?
| |
| મૂંઝાય જેથી મતિ ને વળી ઢળે
| |
| સૌ કલ્પના મૂર્છિત, એટએટલું;
| |
| છતાં ન એનો ઉર કંપ-ત્રાસ,
| |
| ત્યાં કેમકે માનવનો ન વાસ!?
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == ૧૫ ઑગસ્ટ ૧૯૪૮ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| અમાસના ગર્ભ વિશે ઘડાઈ
| |
| શી રૌપ્યની રંગત વર્ષતો તું,
| |
| ક્રમે ક્રમે શી પ્રગટી કળા ને
| |
| અંધારના ભીષણ અંચળાને
| |
| તેં છિન્ન કીધો, કશું હર્ષતો તું
| |
| પૂર્ણેન્દુરૂપે નભમાં જડાઈ;
| |
| હે પૂર્ણિમાના રસપૂર્ણ ચન્દ્ર!
| |
| જ્યાં સૃષ્ટિની કાય જરીક શોભી
| |
| તારે ઊગ્યે, સત્વર ત્યાં જ રાહુ
| |
| તને (ભલેને હત બેઉ બાહુ)
| |
| ભીંસી રહ્યો શો તવ રૂપલોભી!
| |
| જાગે કશો સિન્ધુવિલાપ મંદ્ર,
| |
| શી અંધકારે ઘનઘોર સૃષ્ટિ,
| |
| હસી રહી એકલ રાહુદૃષ્ટિ!
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == ૧૫ ઑગસ્ટ ૧૯૪૯ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| હે ‘આર્ય’ની અપમાનિતા, તું ક્યાં જશે?
| |
| તું માનવીનું સૃજન, તારું સ્થાન, મુક્તિ, સ્વર્ગમાં તો ના હશે!
| |
| કારાગૃહોને કુંજ માની
| |
| છાની છાની
| |
| ત્યાં રચી તવ પ્રેમની કેવી કથા,
| |
| ત્યાં અશ્રુથી જેણે ચૂમી તવ ચરણપાની
| |
| જોઈને તેં આજ એની રાજધાની?
| |
| આજ એને કેટલો ઉન્મત્ત અંધ વિલાસ ને તારે વ્યથા,
| |
| એ લુબ્ધ
| |
| કોઈ રાજલક્ષ્મી સંગ લીલામાં, નહીં દૃષ્ટિ, ન એને ર્હૈ શ્રુતિ,
| |
| ઉન્માદમાં ક્યાંથી હશે એને હવે તારી સ્મૃતિ?
| |
| હે ક્ષુબ્ધ,
| |
| આમ વિડંબનામાં શું ઊભી તું નત શિરે?
| |
| ‘રે, ક્યાં જવું?’ એ પ્રશ્ન તું તવ પ્રાણને પૂછતી ધીરે?
| |
| પણ અહીં નહીં કો જ્યોતિ (ને ના અપ્સરાના તીર્થમાં તુજ વાસ),
| |
| કોઈ ન કાલિદાસ, ન કોઈ વ્યાસ;
| |
| આજ તો બસ આ ધરાને કહી જ દે તું (શી શરમ?):
| |
| ‘દેહિ મે વિવરમ્!’
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == ૧૫ ઑગસ્ટ ૧૯૫૦ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| હું આમ તો ત્રેવીસનો છું
| |
| પણ મુજ મહીં જે મુક્તજન
| |
| એને અહીં જન્મ્યે
| |
| હજી તો થાય છે આજે જ પૂરાં વર્ષ ત્રણ,
| |
| કે થાય છે ત્રણ વર્ષ પૂરાં
| |
| એટલું સમજ્યે
| |
| અરે કે મુક્તિ પણ ક્યારેક તો બનતી ધુરા,
| |
| જે કેમકે હું આમ તો ત્રેવીસનો છું.
| |
|
| |
| સંસારની શેરી મહીં રમવા જતાં
| |
| સુણતો રહું સહુ ભેરુઓની પાસથી
| |
| એવી કથા
| |
| જે કંઈક સમજું, કંઈક ના સમજું,
| |
| કહો તો વર્ષ ત્રણના બાળનું તે શું ગજું?
| |
| ને ઘર તણી દીવાલમાં ચોપાસથી
| |
| પડઘારૂપે સુણતો રહું જેની તથા,
| |
| એવી કથા; કેવી?
| |
| કહું? કે મુક્તિ તો માતા સમી,
| |
| ને માત તો દેવી,
| |
| ક્ષુધા ને પ્યાસની શાતા સમી,
| |
| ને દૈન્યમાં દાતા સમી...
| |
|
| |
| ને દર્શનાતુર
| |
| ઘર તણા ઉંબર મહીં
| |
| જ્યાં પાય મેલું, કંપતું ઉર
| |
| ને થતું કે શીદને હું આંધળો જન્મ્યો નહીં?
| |
| જોઉં છું,
| |
| ખુલ્લી નજરથી જોઉં છું
| |
| સૌ ચામડી પરનાં ચકામાં
| |
| ને સૂજેલા સોળ પરનું લોહી જ્યારે લ્હોઉં છું
| |
| ત્યારે થતું કે સૌ શહીદોનાંય લોહી શું ઝર્યાં છે કે નકામાં?
| |
| લાય, એવી લાય
| |
| કે બસ ઊંઘ નહીં, ઉજાગરામાં રાત સારી જાય,
| |
| હું તો સ્વપ્નનો સુરમો લઈ જન્મ્યો હતો
| |
| પણ હવે તો મેશ પણ મળતી નથી,
| |
| વૈશાખના આકાશ જેવી સાવ કોરી કીકીઓ
| |
| આષાઢની છાયા જહીં ઢળતી નથી;
| |
| ત્યાં મેઘની માયા સમુંયે સ્વપ્ન ક્યાંથી સાંપડે?
| |
| ને જે દિવસભરમાં થતું
| |
| એ પણ વિસારે ના પડે,
| |
| ને જે દિવસભરમાં થતું
| |
| એને હવે તો સ્વપ્ન પણ હું કેમ માનું?
| |
| આત્મછલનું જ્યાં રહ્યું એકે ન બ્હાનું!
| |
|
| |
| રે દિવસભર જે થતું
| |
| બસ એ જ સૌ હા, માત્ર એ સૌ યાદ આવે,
| |
| એ બધાની સાથ પેલી શેરીઓના સાદ આવે;
| |
| ને પછી સંસારની એ શેરીઓના ભેરુઓને હું કહું :
| |
| સમજાવશો કોઈ મને હું આ બધું તે શું લહું?
| |
| ત્યારે સુણાવે છે મને એ શેરીઓ સૌ ઠાવકી :
| |
| તું બાળ, નાનું બાળ
| |
| તે ક્યાંથી હજી સમજી શકે
| |
| કે મા મળી છે સાવકી.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == ૩૦ જાન્યુઆરી ૧૯૪૮ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ક્ષિતિજ શૂન્ય સ્મશાન, ચિતામહીં
| |
| તપનું શબ, કાય જલી રહી;
| |
| અગનની ગગને પ્રસરી શિખા,
| |
| ક્ષણિક તેજ તણી શું મરીચિકા!
| |
| તિમિરના પટ શ્યામ થકી નિશા
| |
| ગહન, ને ગમગીન બધી દિશા;
| |
| મરણ સન્મુખ મૌન જગે ધર્યું,
| |
| ડૂસકુંયે નહિ જ્યાં પવને ભર્યું,
| |
| સમસમી સૂનકાર હવે ભીંસે,
| |
| નિખિલ શોકનિમગ્ન જહીં દીસે;
| |
| પૂરવમાં પ્રગટે તહીં તારકો,
| |
| સકલના અવ એક જ ધારકો,
| |
| અવ ન ગોપન, સર્વ અહીં છતા,
| |
| અધિક જેહ અકેક થકી થતા;
| |
| પણ હશે સહુ અંજલિ સારતા,
| |
| હરખનું અથવા સ્મિત ધારતા?
| |
| સકળનું મન કોણ શકે કહી?
| |
| અકળ એક જ એ જ કથા રહી
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == ૨૬ જાન્યુઆરી ૧૯૫૦ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| દિલ્હીમાં
| |
| ત્રણ ગોળીઓના અગ્નિની (ન ઠરે હજીય!) ચિતા વિશે
| |
| શો દાહ દીધો વેદને!
| |
| નોઆખલીમાં
| |
| કબ્રના કલમા પઢી મઝહબ મિષે
| |
| શું શું કીધું ન કુરાનને?
| |
| પંજાબમાં
| |
| બસ ગ્રંથના તો મોં જ સામું જોયું ના
| |
| એવા કયા તે કોણ જાણે ખ્વાબમાં?
| |
| ને હવે આજે છતાંય વિધાનમાં
| |
| તારી વિભૂતિ પુન:પુન: પ્રગટાવવી,
| |
| પ્રારંભમાં જોકે ન તારું નામ મેલ્યું
| |
| કે નથી પામ્યા તને શું ગ્રંથમાં શું કુરાનમાં કે વેદમાં,
| |
| પણ પામશું પુરુષાર્થના પ્રસ્વેદમાં.
| |
| ને આ ધરા પર લાવવી
| |
| જો તાહરી સત્તા,
| |
| હવે તો આજથી આ શીશ પૂર્વે જે નમ્યું ના
| |
| એ નમે, આશિષ તું એવી આપ
| |
| અમને આપ તારી નમ્રતા!
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == નવા આંક ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| એકડે એકો
| |
| પરમેશ્વરને નામે પ્હેલો મેલો મોટો છેકો!
| |
|
| |
| બગડે બેય
| |
| પ્રેય જે જે લાગે તેને માની લેવું શ્રેય!
| |
|
| |
| ત્રગડે ત્રણ
| |
| કીડીને તો મણ આપો, હાથીને દો કણ!
| |
|
| |
| ચોગડે ચાર
| |
| ફૂલનું શું મૂલ? હવે પથ્થરને તાર!
| |
|
| |
| પાંચડે પાંચ
| |
| સાચનેયે આંચ, એથી ભલી મારી લાંચ!
| |
|
| |
| છગડે છય
| |
| ગાડી ગીર્વાણની ને જોડી દેવો ‘હય’!
| |
|
| |
| સાતડે સાત
| |
| બોબડા ને તોતડાની નવી કરો નાત!
| |
|
| |
| આઠડે આઠ
| |
| ત્રણ છોડો ત્યારે નવી તેર બાંધો ગાંઠ!
| |
|
| |
| નવડે નવ
| |
| આટઆટલું કરીને અહીં ગુજારો જો ભવ–
| |
|
| |
| એકડે મીંડે દસ
| |
| દાનવ ન માનવથી થશે તોયે વશ?
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == રેંટિયો કાંતતાં કાંતતાં ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| આ સૃષ્ટિના સકલ સંચલને નિમગ્ન
| |
| કો બાહુને સતત પ્રેરત આદ્યતત્ત્વ
| |
| એ તત્ત્વ આ યરવડા તણું કાષ્ઠચક્ર
| |
| જે યજ્ઞરૂપ, નિત એહ ચલાવતા તે
| |
| આ માહરા બાહુ વિશે વસ્યું છે.
| |
|
| |
| આ દીર્ઘ ચક્ર, અતિ ઉગ્ર, અહો શું સૂર્ય,
| |
| એ સત્ય; ને લઘુક જે વળી ચક્ર, શાંત,
| |
| એ ચન્દ્ર શું, પ્રગટ મૂર્તિમતી અહિંસા;
| |
| ને આસપાસ અહીં ગુંજનમાં રચાતો
| |
| સંવાદ, એ સકલ તારકવૃન્દ, પ્રેમ.
| |
|
| |
| ત્યાં દૂર ચક્રમુખમાંહી વસ્યું છ સ્વર્ગ,
| |
| ને સૂત્રના સકલ તાર વિશે છ ગંગા;
| |
| ત્યાં જે વસ્યો મુજ ભગીરથ અન્ય બાહુ
| |
| એના પ્રયત્નબલથી નિત જે વહી રહી;
| |
| એથી જ પાવન થતું પૃથિવીનું તીર્થ.
| |
|
| |
| હું એક બાહુ થકી અંજલિ કર્મરૂપ
| |
| અર્પી રહું નિત અનાદિ અનંત પ્રત્યે,
| |
| એ ચિત્તનો, હૃદયનો મુજ પૂર્ણયોગ;
| |
| ને અન્ય બાહુ થકી આશિષ એહની હું
| |
| ઝીલી રહું...
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == અમદાવાદ ૧૯૫૧ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| આ ન શ્હેર, માત્ર ધૂમ્રના ધૂંવા,
| |
| રૂંધાય જ્યાં મનુષ્યનાં રૂંવેરૂંવાં,
| |
| અસંખ્ય નેત્રમાં અદમ્ય રૂપની તૃષા;
| |
| ઊગે છે નિત્ય તોય વ્યર્થ રે અહીં ઉષા,
| |
| સદાય કૌરવાશ્રયે પડ્યા ઉદાર કર્ણ શી
| |
| કે મિલમાલિકો તણા સુવર્ણ શી;
| |
| અહીં સદાય મ્લાન સર્વનાં મુખો,
| |
| ન સ્વપ્નમાંય જેમને રહ્યાં સુખો.
| |
| ન શ્હેર આ, કુરૂપની કથા;
| |
| ન શ્હેર આ, વિરાટ કો વ્યથા.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == વીર નર્મદને એના વારસો વિશે ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ક્યાં તુજ જોસ્સો કેફ, ક્યાં આ જંતુ માણહાં?
| |
| માથા પરની રેફ, નર્મદ, સ્હેજ ખસી ગઈ.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == બલ્લુકાકાને – છબિની ભેટ પ્રસંગે ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| પિતામહ તમે અને શિશુક હું કલાસૃષ્ટિમાં,
| |
| તમે વિજયવંત ત્યાં મજલને વિરામે સર્યા,
| |
| ધર્યા સુદૃઢ પાય, બે જ ડગ માંડ મેં તો ભર્યાં,
| |
| છતાંય મુજને લહ્યો મુજ સુભાગ્ય કે દૃષ્ટિમાં.
| |
| કિશોર વયમાં મને પ્રથમ કાવ્યદીક્ષા મળી
| |
| સખા-સુહૃદ-મિત્ર પાસ મુજ મુગ્ધ છંદોલયે,
| |
| ‘સભાન સઘળી કળા છ, કવિતાય.’ એ આ વયે
| |
| હવે જ તમ પાસ બુદ્ધિ-વિતરંત શિક્ષા મળી.
| |
| મળે અવર ભેટ આજ તનની વળી આ છવિ.
| |
| ભૂલ્યા કવિ, દિયો શું છેક બસ વસ્તુ આ નશ્વર?
| |
| ભૂલ્યા? ન, મનનીય કિન્તુ ‘ભણકાર’માં અક્ષર
| |
| સમસ્ત ગુજરાતને કર ધરી; ન ભૂલ્યા કવિ!
| |
| પ્રતીક મમતા તણું, હૃદયનું, ગણું ભેટ આ;
| |
| ધરું વિનય સાથ હુંય મુજ કૈંક, સૉનેટ આ
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == બલ્લુકાકાને – બ્યાશીએ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| અનેક સુખનાં પ્રલોભન સુલભ્ય મુંબઈ સમા
| |
| મહાનગરમાં, ત્યજી સકલ, માત્ર ચોપાટીની
| |
| ચહી લઘુક ઘોલકી, વસતિ ગ્રંથ ને ઘાટીની,
| |
| ક્વચિત્ વિરલ મિત્ર વા અતિથિની (તમે બેતમા);
| |
| ચિરૂટ સિગરેટ વા કદી ગ્રહી રચો ધૂમ્રનાં
| |
| રહસ્યમય વર્તુલો, કદીક નેત્ર બે નીતરે,
| |
| કરે અધિક ઉજ્જ્વલા ધૃતિ નિજાત્મની જે ઝરે;
| |
| ઢળે કદીક કાય ખાટ ખુરશી પરે, ઉમ્રનાં
| |
| વહ્યાં સભર સિદ્ધિવંત સહુ વર્ષ બ્યાશી સ્મરો,
| |
| વળી કદી સમાજ, રાજ્ય, ઇતિહાસ ને ધર્મની,
| |
| કલા સકલ, કાવ્ય – જે પ્રિય વિશેષ – ના મર્મની,
| |
| સમગ્ર મનુપ્રશ્નની ગહન વાત હૈયે ધરો
| |
| સચિંત (સહુ માનવી અગર જંતુડાં છો ગણો),
| |
| અને વિરલ તે છતાં અનુભવો સમાધિ-ક્ષણો.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == બલ્લુકાકાને – અંજલિ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| હજી શ્રવણમાં શમે ન રણકો, રમે સ્પષ્ટ શો;
| |
| કઠોર કદી ઉગ્ર વજ્ર સમ તીવ્ર કો ત્રાડ શો,
| |
| સુકોમલ કદીક મંદ મૃદુ રે નર્યા લાડ શો,
| |
| હજી સ્વપ્નમાંય તે નવ જણાય જે નષ્ટ શો;
| |
| તમે મનુજ જંતુડા? અગર સત્યની પૂર્તિ શો
| |
| હતો જ તમ કંઠ જ્યાં પ્રખર ગ્રીષ્મના સૂર્ય શો,
| |
| તમે મનુજ જંતુડા? અગર સ્નેહની સ્ફૂર્તિ શો
| |
| હતો જ તમ કંઠ જ્યાં શરદ શાંત માધુર્ય શો,
| |
| સુણ્યો ન ક્ષણ એક બે, પણ સુણ્યો દિનોના દિનો,
| |
| બહુ પ્રહર, ચા સમે, સ્વજન-સ્નેહ-આલાપમાં;
| |
| અને અવ શું શબ્દ શબ્દ સહુ ગ્રંથના જાપમાં
| |
| નિરંતર ન મ્હેકશે મૃદુલ તીવ્ર એનો હિનો?
| |
| સદા નીતરી નીંગળે હૃદય છાની બાની સરે,
| |
| હવે ચકિત કર્ણ કાળ પણ મુગ્ધ સુણ્યા કરે.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == અજાત હે ગીત ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| અજાત હે ગીત,
| |
| જન્મ્યા પ્હેલાં જાણી લે આ જગતની રીત!
| |
|
| |
| કવિજન કહેશે તને, ‘છટ,
| |
| છંદોના આ રાજમહીં નહીં ચાલે ખટપટ!
| |
| સૂરની સંગાથે તારે પુરાણી છે પ્રીત.’
| |
|
| |
| વિવેચકો કહેશે તને, ‘પટપટ
| |
| વારેવારે પ્રાસ બહુ આવે, ભારે કટકટ;
| |
| વિરાટ કે ભવ્ય નથી, તું ચંચલચિત્ત.’
| |
|
| |
| જન્મ્યા પ્હેલાં જાણી લે આ જગતની રીત,
| |
| કજાત હે ગીત!
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == ચંચલ ક્હે ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| :::ચંચલ ક્હે ‘ચાલ,
| |
| આજને જે ભૂલે તેને ભૂલી જતી કાલ!’
| |
| ::પલપલ એ જ એક વેણ,
| |
| ::વદી રહ્યું નદી કેરું વ્હેણ,
| |
| કલકલ છલછલ તરંગને તાલ.
| |
| ::અજાણ છે અચલના આરા,
| |
| ::જાણ્યા સૂર્યચન્દ્રગ્રહતારા,
| |
| દેહનું રે વય અને હૃદયનું વ્હાલ.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == ન ફૂલ ને ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ન ફૂલ ને ફોરમ તોય ફોરતી,
| |
| વ્હેતી હવામાં હળુ ચિત્ર દોરતી.
| |
|
| |
| અવ સુ-વર્ણ બધી જ ક્ષણેક્ષણ,
| |
| દિશદિશે પ્રસર્યું અહીં જે રણ
| |
| ત્યાં વેળુમાંયે મૃદુ શિલ્પ કોરતી.
| |
|
| |
| મધુર આ ઉરમાં પ્રગટી વ્યથા,
| |
| ક્ષણિકમાં ચિરની રચતી કથા,
| |
| સૌંદર્યની સૌ સ્મૃતિ આમ મોરતી.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == શિશિર ને વસંત ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| શિશિરજર્જર વૃદ્ધ વસુંધરા,
| |
| સકલ અંગ વિશે પ્રગટી જરા.
| |
|
| |
| ઉઝરડા ઉરના, સહુ વૃક્ષશાખા;
| |
| તપન શાંત નભે, દૃગતેજ ઝાંખાં;
| |
| કરચલી ત્વચમાં, નસ શુષ્ક, લાખાં;
| |
| સકલ પ્રાણ શું વૃત્તિ થકી પરા?
| |
|
| |
| અનુભવે પરિપક્વ રસે ભર્યું
| |
| શિશુક હાસ્ય ન હો અધરે નર્યું,
| |
| વિરલ કોઈક પર્ણ હજી ધર્યું;
| |
| અવ વસંત જરી કર તું ત્વરા!
| |
|
| |
| અવ વસંત હસંત, સ્વયંવરા
| |
| નવવધૂસમ સોહત આ ધરા.
| |
|
| |
| મલયકંપિત વક્ષ, સલજ્જ આસ્ય,
| |
| અધરનું જ પલાશ વિશે છ હાસ્ય,
| |
| ભ્રમરમાં મૃદુ દૃષ્ટિ કરંત લાસ્ય,
| |
| પ્રગટ પીક વિશે ઉર, સુસ્વરા.
| |
|
| |
| નયનને કરવી ન હવે પ્રતીક્ષા,
| |
| છલકતું રસપાત્ર, ફળી તિતિક્ષા,
| |
| ચહુ દિશે અવ ચેતનની જ દીક્ષા.
| |
| અવ ધરા ન ધરા, છ ઋતંભરા.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == દિન થાય અસ્ત ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ::::દિન થાય અસ્ત,
| |
| વિદાયની આ ક્ષણ મૌનગ્રસ્ત.
| |
| કરુણ નેત્ર નમે, ઢળતી રતિ;
| |
| મલિન કાંતિ મુખે ગળતી જતી,
| |
| શિથિલ છેવટ આ રવિની ગતિ,
| |
| છૂટી જતો અવ પ્રિયા થકી સ્પર્શ, હસ્ત.
| |
| કુસુમની કલિ ધૂલિ વિશે ખરી,
| |
| વિહગ મૂક, ગભીર હવા સરી,
| |
| ક્ષિતિજ સૌ સૂનકાર થકી ભરી,
| |
| સંસાર આ તિમિરમાં તરતો સમસ્ત.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == શ્વેત શ્વેત ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ::::શ્વેત શ્વેત,
| |
| આ ચાંદની કે નભ કેરું હેત?
| |
|
| |
| હૃદય કો દ્રવતું નભમાં, શશી;
| |
| ધવલ આ કરુણા ઢળતી કશી!
| |
| જગતની જડતા સહુ ચશ્ચશી
| |
| ચૂમી રહે, અવ નહીં અહીં કૈં અચેત.
| |
|
| |
| નગર ને રણ સૌ પર લ્હેકતી,
| |
| કુલવધૂ, કુબજા પણ બ્હેકતી;
| |
| અતિઉદાર શી ચંદની મ્હેકતી!
| |
| એકત્વમાં સકલ સુન્દરનું નિકેત.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == સમીર આ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| સમીર આ સ્નિગ્ધ સુગંધભીના,
| |
| કોના અહો હૃદયની છલકંત હિના?
| |
|
| |
| કોનાં તે આ નેત્રનાં પક્ષ્મ કંપે?
| |
| કોનું હૈયું ધ્રૂજતું આ અજંપે?
| |
| કોનો તે આ શ્વાસ ના ક્યાંય સંપે?
| |
| રોમાંચ આ? ચકિત કોઈક સ્વપ્નલીના?
| |
|
| |
| એના સ્પર્શે પ્રાણ શો થર્થરે છે,
| |
| ને ફેંટાનાં ફૂમતાં ફર્ફરે છે;
| |
| આછા આછા હોઠ બે મર્મરે છે,
| |
| ને સપ્તસૂર ઉરનીય બજંત બીના
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == હે લાસ્યમૂર્તિ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| :::હે લાસ્યમૂર્તિ!
| |
| તું વિશ્વનું ચેતન, હાસ્ય, સ્ફૂર્તિ.
| |
|
| |
| વક્ષસ્થલે પાલવ છો ખસી જતો,
| |
| આત્મા નર્યો કેવલ ત્યાં હસી જતો,
| |
| અંગાંગમાં મુક્ત ભલે વસી જતો;
| |
| ::સૌ દૃષ્ટિ એ દર્શન કાજ ઝૂરતી.
| |
|
| |
| આ માનવીનું જગ, કોઈ કાલે
| |
| સંવાદ ના જ્યાં, લય ભંગ તાલે,
| |
| સૌંદર્ય સૌ ખંડિત; ત્યાં તું બાલે!
| |
| અપૂર્ણની એક જ માત્ર પૂર્તિ.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == હે કલિ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| :::નિજ સુગંધથી મૂર્છિત હે કલિ !
| |
| મલયલહરે મ્હેકી બ્હેકી બધીય વનસ્થલી.
| |
|
| |
| :::અવરને ઉર જાગ્રત ઝંખના,
| |
| :::સતત ઘા કરતો કટુ ડંખના,
| |
| :::વ્યજન વાય વળી મૃદુ પંખના,
| |
| પ્રણયતરસ્યો એવી રીતે તને વીનવે અલિ.
| |
|
| |
| :::વિફલ આ મધુવેળ વહી જતી,
| |
| :::બધિર હે : રસમંત્ર કહી જતી;
| |
| :::કૃપણ કાં બસ તું જ રહી જતી?
| |
| ખબર નહિ ર્હે ને તું કાલે જશે ધૂળમાં ઢળી.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == પ્રેમની લિપિ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ::::ચીપી ચીપી
| |
| ::પત્રે લખી જો, પ્રિય, પ્રેમની લિપિ!
| |
|
| |
| ::શબ્દે શબ્દે નેત્ર આભા, અજંપ,
| |
| ::વાક્યે વાક્યે વક્ષનો સ્પર્શકંપ,
| |
| ઉચ્છ્વાસે ઉત્ફુલ, અધરના રાગથી ઓર દીપી.
| |
|
| |
| શોભા એની વ્યોમતારા મહીં ના,
| |
| કે પુષ્પોની પાંખડીમાં લહી ના,
| |
| સ્વર્ગંગાને જલ પણ તૃષા શું શકે આમ છીપી?
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == પથ – ૧ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| પ્રલંબ પથ દૂર દૂર ક્ષિતિજે સરી જાય છે,
| |
| સપાટ, મૃદુ, રેશમી, લસત પાય જ્યાં મોકળો;
| |
| વળાંક લઈ લે કદી, ચડ-ઉતાર, ત્યાં ઠોકરો;
| |
| પ્રવાસપ્રિય માહરું હૃદય ક્યાં હરી જાય છે?
| |
| પ્રગાઢ વનમાં કદીક ચુપચાપ ચાલ્યો જતો,
| |
| પ્રવેશ નહિ સૂર્યનાં કિરણને જહીં, સ્તબ્ધ જ્યાં
| |
| પડ્યો પવન, છાંય જ્યાં ન નિજની, નહીં શબ્દ જ્યાં,
| |
| ક્વચિત્ વિહગ હોય વા ન, બસ શ્વાસ મારો છતો;
| |
| વળી કદીક તો જતો નગરમાં, થતો ગાજતો
| |
| અસંખ્ય જન વાહને સતત ભીડ કોલાહલે,
| |
| દબાય દિવસે કશો ચરણ હેઠ, રાત્રે જલે
| |
| પ્રદીપ પગથી પરે, ભભક ભવ્યથી રાજતો;
| |
| વિરામ વનમાં નહીં, નગરમાં નહીં, પંથપે
| |
| સહો ચરણ કંટકો કુસુમ, પ્હોંચવું અંતપે!
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == પથ – Ó ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| પ્રલંબ મુજ પંથ ને સકલ અંગ શાં ક્લાંત છે,
| |
| વસંત વિકસ્યાં, યદિ શિશિર હોય થીજી ગયાં;
| |
| જલ્યાં અગર ગ્રીષ્મમાં, ભર અષાઢ ભીંજી ગયાં;
| |
| હવે ન ઋતુચક્રની અસર, એટલાં શાંત છે.
| |
| હવે ચરણને નથી તસુય ચાલવું, હામ ના;
| |
| નથી ક્ષિતિજપારના પથવિરામની ઝંખના,
| |
| અને મજલઅંતને ન અવ પામતાં ડંખ ના;
| |
| હવે હૃદયને નથી વધુ પ્રવાસની કામના.
| |
| હવે અહીં જ થંભવું, જરીક જોઉં પાછું વળી–
| |
| પદેપદ વિશે હતો પથવિરામ જાણ્યું હવે,
| |
| હતો મજલઅંત રે પદપદે પ્રમાણ્યું હવે;
| |
| અરે પ્રથમથી જ દૃષ્ટિ યદિ હોત ને આ મળી!
| |
| હવે અહીં જ અંત, હેતુ મુજ સિદ્ધ, પામ્યો બધું;
| |
| નથી હરખ શોક, હું અનુભવોય પામ્યો વધુ.
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == શાંતિ ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| આ શૃંગનો પ્રાન્ત
| |
| કશો પ્રશાન્ત,
| |
| ને વૃક્ષને પલ્લવ પુંજપુંજે
| |
| ન હવાય ગુંજે,
| |
| વિહંગનાં ગાન શમી ગયાં રે
| |
| ને નીડમાં સૌ વિરમી ગયાં રે;
| |
| હે ચિત્ત, તું ક્ષણ રહે ધૃતિને અધીન,
| |
| તુંયે થશે પરમ શાંતિ મહીં જ લીન!
| |
| </poem>
| |
|
| |
| == કાવ્ય લખતાં અને લખ્યા પછી ==
| |
|
| |
| <poem>
| |
| ‘અહો’ કહી અહમ્ નહીં જગાડવું,
| |
| ‘અરે’ કહી ન કાવ્યને બગાડવું.
| |
| </poem>
| |
