@@ Line 1: / Line 1: @@
+{{#seo:
+|title_mode= replace
+|title= કંદરા - Ekatra Wiki
+|keywords= ગુજરાતી કવિતા, કંદરા, મનીષા જોષી, મનીષા જોષીની કવિતા, અનુઆધુનિક ગુજરાતી કવિતા સાહિત્ય, સમકાલીન ગુજરાતી કવિતા, Manisha Joshi books, Manisha Joshi poems
+|description=This is home page for this wiki
+|image= Kandara Manisha Joshi.jpg
+|image_alt=Wiki Logo
+|site_name=Ekatra Wiki
+|locale=gu-IN
+|type=website
+|modified_time={{REVISIONYEAR}}-{{REVISIONMONTH}}-{{REVISIONDAY2}}
+}}
 {{BookCover
 |cover_image = File:Kandara Manisha Joshi.jpg
@@ Line 5: / Line 18: @@
 }}
-* [[કંદરા/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]]
-=હું=
+{{Box
+|title = પ્રારંભિક
-==પંજૂરી<sup>*</sup>==
+|content =
-<poem>
+* [[કંદરા/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]]
-મારે ખભે રમે છે દેવચકલીઓ.
+* [[કંદરા/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]]
-મારી જીભ છે તરબોળ પંજૂરીના સ્વાદથી.
+* [[કંદરા/સર્જક-પરિચય|સર્જક-પરિચય]]
-કાન ફાડી નાખે તેવો આરતીનો નાદ છે.
+* [[કંદરા/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]]
-બસ, થોડી જ ક્ષણોમાં એ જન્મવાનો છે.
-બાર વાગવામાં ત્રણ જ મિનનિટ ઓછી છે.
-ફરી કંસના હાથમાંથી
-યશોદાની દીકરી સરકી જશે,
-અતે ફરી એ જ દેવવાણી ઉચ્ચારશે,
-‘તારો કાળ જન્મી ચૂકયો છે!'
-❏
-</poem>
-{{Rule|10em}}
-*પંજૂરી (કૃષ્ણજન્મ વખતે વહેંચાતો પ્રસાદ)
-==મધ==
-<poem>
-નથી ચખાડવો મારાં બાળકોને
-મધનો સ્વાદ.
-ભલે પડી રહે બધી જ પરાગરજ
-આ ખાતરના ઢગલામાં.
-એક પણ મધમાખી ત્યાં ઊડે નહીં!
-❏
-</poem>
-==સાંજનું આકાશ==
-<poem>
-હમણાં હમણાં હું ઘણીવાર ઊંઘમાં
-પલંગ પરથી પડી જઉં છું.
-થોડી વાર બેસી રહું છું
-અને પછી ખૂબ ગુસ્સો આવે છે.
-આ ગંધારાં જળચરો! પાણીમાં મૂતરે,
-એમાં જ તરે, મોટા થાય.
-અને એક દિવસ તરવૈયાની શાનથી
-એ જ પાણીમાં મરે.
-તો રેતીની અંદર દટાયેલા, મૂછો ફફડાવતા ઊંદરો
-લોહીનું દબાણ વધી ગયું હશે આખરે,
-એટલે ક્યારેય બહાર જ ન આવી શક્યા,
-સાંજનું આકાશ જોવા.
-રંગીન, રહસ્યમય અને છતાં
-થોડી જ વારમાં પરદો ખૂલે,
-સહેજ ઊંચે નજર કરો ત્યાં ઉપર
-દેવો ઊભેલા દેખાય. બધું ઝળાંહળાં થઈ જાય.
-થોડીવારમાં અલોપ પણ થઈ જાય.
-આ ચમત્કારને મારી અંદર સમાવી લઈને
-હું જીવું, તોપણ મને મન થાય છે
-ઢોર-ઢાંખરની વચ્ચે જઈને ઘાસ ખાવાનું.
-દૂધાળા ઢોરની જેમ મારા માલિકને સંતોષવાનું.
-કમનીય બનાવી દઉં એની રાતોને.
-થાળીએ દીવાની મેશ ભેગી કરી, કપૂર-ઘી ભેળવી,
-આંખોમાં આંજણ કરું. મોટી-લાંબી સોયોમાં
-રેશમી દોરા પરોવીને ભરત ભરું,
-એ સૂતો હોય ને હું મધરાતે બારણે બેસી
-સાથિયા પૂરું.
-પાણીદાર, કાળી આંખોથી રાત રાતભર પહેરો ભરું.
-આ જળચરો, ઊંદરો, દેવો,
-કોઈ એને સતાવે નહીં.
-આંખોમાં પ્રગાઢ વનની નિદ્રા લઈને પણ
-હું જાગીશ, હવેથી.
-❏
-</poem>
-==મંત્રોચ્ચાર==
-<poem>
-ટપ અવાજ થયો.
-મેં જોયું તો કૉડા જેવા શરીરવાળું
-એક જીવડું દીવાલ પરથી પટકાઈ પડ્યું હતું.
-એને અસંખ્ય પગ છે.
-એના હાથ, એની આંખો,... બધું જ
-જાણે કે એના પગ છે.
-હવે એ ધીમેથી મારા પગ પાસે
-સરકતું આવતું હતું.
-હું પગ વાળીને બેસી રહી,
-ને જમીન પર પસરાયેલા મારા વાળ પર
-એને ચડવા દીધું.
-એના દરેક પગલે મને યાદ આવતા રહ્યા
-કોઈ પંખીએ ચાંચમાં પકડી રાખેલા
-માંસના ટુકડા જેવા, મારા પ્રેમીઓના શબ્દો.
-ખુલ્લાં શરીરોનાં જુદાં જુદાં અંગો.
-અને લોટનાં પૂતળાં!
-એમના ભૂખરા વાળ, અને જાણે કોઈએ
-મેલીવિદ્યાના મંત્રોચ્ચાર કર્યા હોય એમ
-એમનાં શરીર પર ઉપસી આવેલા ડામ!
-હું ભયભીત છું.
-એ જીવડું તો મારા વાળમાં પ્રસરી રહ્યું છે.
-મારા વાળમાં ખૂબ ખોડો છે.
-અને એ એના પગો વડે
-એ પડ ખોતરી રહ્યું છે.
-ખુબ ચળ આવે છે.
-પણ એના સ્ફર્તિલા પગ પકડાતા નથી.
-મેં અંબોડો વાળી લીધો છે ને એમાં
-હજારીનું પીળું ફૂલ ભરાવી દીધું છે.
-અનોખી સુગંધ અને વાળમાં
-સતત અનુભવાતો અસહ્ય સ્પર્શ,
-જે મને ફોલી ખાય છે,
-એ પ્રેમ છે.
-એની ભીનાશ યોનિમાં છે.
-સાથળો સહેજ પ્રસ્વેદે છે.
-ગમે છે, અને ફરી
-લોટનાં પૂતળાંઓ પર સૂકાઈ ગયેલા ડામ,
-હજારી,
-અસંખ્ય પગો,
-અને અંબોડામાં રહેતું
-કૉડાનું એક શરીર.
-❏
-</poem>
-==ઈજા==
-<poem>
-બધાથી દૂર, અહીં આ હિલસ્ટેશન પર આવીને
-મેં એક લાકડાનું ઘર બનાવ્યું છે.
-આમ તો વાતાવરણ, પડોશીઓ બધું જ અનુકૂળ છે.
-પણ મને સતત લાગ્યા ડરે છે,
-જાણે ખૂબ બધી ઊધઈઓ મારા ઘરને ખાયા કરે છે.
-હું શું કરી શકું આખરે?
-ઘરમાં દરેક નવી ઈયળના જન્મ વખતે સંગીત સાંભળું છું.
-ખાતી વખતે મોઢામાં
-ઇયળોનો કોળિયો હોય એમ ચાવું છું.
-ઉપરથી પાણી પીને ઓડકાર ખાઉં છું.
-જમીને ચિત્ર દોરવા બેસું છું, એક મોટી ઈયળનું.
-એમાં પ્રાણ પૂરાઈ જાય એવા રંગો ભરું છું.
-સાંજે દીવો કરું ત્યારે એક ઈયળને પકડી,
-દીવામાં સળગાવું છું.
-ઘેરા કથ્થાઈ રંગનું મારું ઘર
-ચમકી ઊઠે છે, ફડ ફડ કરતું પોપટી ઉજાસમાં.
-અને જાણે ઘેનની ગોળી ખાધી હોય
-એવી ઊંઘ મને ઘેરી લે છે, ક્રમશઃ,
-ઉન્માદ ફરી વળે છે.
-મારા પુરુષ વગરના ઘરમાં.
-ઊધઈનું દર તોડી, વાયોલિનનો એક ટુકડો
-બહાર કાઢી વગાડું છું.
-નાની નાની પાંખોવાળી ભમરીઓ
-આનંદથી ઘરમાં ઊડે છે, ઝુમી ઊઠે છે.
-મારી આંગળીઓ પર લોહી ફૂટી આવે છે વાયોલિનના
-તારથી
-ઊધઈના દરની માટી કખતી આંગળીઓ પર લગાવી,
-પટ્ટી બાંધી સૂઈ જાઉ છું.
-રાત્રે ઊધઈઓ એમનું કામ શરૂ કરે છે.
-એટલી ઠંડી છે કે બહાર ઊઠીને જોવાનું પણ મન નથી થતું
-પણ એમની આ આખીયે ક્રિયા,
-હલનચલન, લયબદ્ધ ચાલુ રહે છે.
-લાગે છે, જાણે દૂરના એક સુંદર દ્વીપમાંથી
-આ સૈન્ય આવ્યું છે.
-મારા ઘરને ખલાસ કરવા.
-યુદ્ધની કોઈ ભૂમિકા નથી,
-શંખનો નાદ નથી,
-લોહીનાં ખાબોચિયાં નથી.
-ઇજાગ્રસ્તોને આરામ કરવા રાત્રિવિરામ નથી.
-હું જલ્દી જ હારી જઈશ,
-થરવિહોણી થઈને ફરતી હોઈશ,
-અહીં આ હિલસ્ટેશન પર આવતા
-માઉથઓર્ગન વગાડતા પ્રવાસીઓ વચ્ચે.
-❏
-</poem>
-==પ્રદક્ષિણા==
-<poem>
-જ્યારે જ્યારે મંદિરમાં જઉં છું ત્યારે
-કોઈ અજ્ઞાત ભય મને ઘેરી વળે છે,
-મને લાગે છે કે બધા જ દેવોનાં
-બધાં જ વાહનો મને મારવા આવી રહ્યાં છે,
-વાઘ, નાગ, કાચબો, ગરૂડ, માછલું.....
-પૂજારી ત્રિકાળજ્ઞાનીની જેમ મને જોઈને હસે છે.
-પ્રસાદમાં ચપટી સિંદૂર આપે છે.
-હૂં મૂંગી, અવાક્‌ થઈ જઉં છું,
-મંદિરની દીવાલોના પ્રાચીન, શાંત પથ્થરો
-જાણેકે કોઈ ઊંચા પર્વત પરથી ગબડતાં
-ભારેખમ પથરાઓ હોય એમ મારી તરફ ધસી આવતા
-લાગે છે.
-હું જીવ બચાવતી દોડું છું.
-મંદિરની દીવાલો ફરતી પ્રદક્ષિણા કરું છું.
-મંદિરના લીસા આરસપ્હાણમાં મને ઠેસ વાગે છે,
-હું પડી જઉં છું, માથું ઝૂડી જાય છે મૂર્તિ આગળ.
-અને પેલા ગબડતા પથરાઓ નીચે છુંદાઈ જઉં છું
-હું પણ એક પથ્થર બની જઉં છું, નવા જન્મમાં.
-મને કોઈપણ એક આકાર આપી દેવામાં આવે છે.
-હવનની ડૂંડીનો, શંકરના લિંગનો, કળશનો,
-ઘંટારવનો, સ્તોત્રનો, આરતીની થાળીનો, ધૂપનો,
-પગલાંનો, પુરાણનો, દક્ષિણાનો,
-હું મંદિરની બહાર જ નથી નીકળી શકતી.
-❏
-</poem>
-==માયાવી વન==
-<poem>
-ઉઘાડે પગે ને શરીરે
-ખબર નહીં ક્યાંથી, કેમ,
-આવી પહોંચી છું આ માયાવી વનમાં?
-શું ખાઉં, શું પીઉં, ક્યાં સૂવું મારે?
-કેળાંની ભરચક લૂમો લટકે છે.
-પણ ખોલીને ખાધાં તો અંદરથી
-શરમ વગરનાં સાવ કાચાં, કઠોર,
-પાણીના વહેવાનો અવાજ સંભળાય
-પણ પીઉં તો મરી રહેલા ઘોડાને મોઢે વળતાં
-ફીણ જેવું વિકરાળ હોય એ પાણી.
-સૂવા માટે ઝાડ પર ચડી તો ત્યાંયે કેટલાંક
-ઈંડાઓ પડ્યાં હતાં. બોલકણાં, લંબગોળ.
-એમનાં પડ ધીમેકથી તરડાવા માંડયાં.
-ભાગી છૂટી હું તો અબુધ માદા જેવી.
-દોડતાં દોડતાં જ પડી ગઈ,
-હાથીઓ માટે બનાવાયેલા ખાડામાં.
-અને પછી તો ઉપરથી કેટલીયે સુંઢો લંબાતી દેખાઈ.
-હાથીઓએ બહાર તો કાઢી પણ પછી
-હંમેશ સૂંઢમાં જ લઈને ચાલતા રહ્યા.
-એમની ચીંધાડોમાં મારો અવાજ ભળી ગયો.
-વનનો દાવાનળ ભરખતો રહ્યો
-પોતાનાં જ વૃક્ષોને,
-વનની આખીયે સૃષ્ટિને,
-હાથીઓ પણ થાક્યા બળી મર્યા.
-હું હજીયે પડી છું.
-એમના હાથીદાંતોના ઢગલામાં.
-રૂપાળી, સજીવ,
-આ માયાવી વનમાં.
-❏
-</poem>
-==ત્રિતાલ==
-<poem>
-ટ્રેન આગળ વધતી રહી,
-હું બારી બહાર જોતી વિચારતી રહી.
-ઠંડીમાં સૂસવાતા પાટાઓ પડ્યા રહેશે પાછળ.
-ડાયનોસોરની આખીયે જાતિ હવે લુપ્ત થઈ ગઈ છે.
-મેં આંખો બંધ કરી અને અંધારામાં
-ઉત્કાંતિની જ એક કડીરૂપ, મને સૂઝે તેવા
-આકારના પ્રાણીની કલ્પના કરી.
-એને માથું ન હોય? ના, તો તો ખવીસ કહેવાય.
-પગ ઊંધા હોય? ના, તો તો ડાકણ કહેવાય.
-તો પછી પેલી ડોશી જેવું કંઈક,
-જે પોતાનું જ માથું ખોળામાં લઈને જૂ શોધતી હોય?
-એ પ્રાણી નર હોવું જોઈએ કે માદા?
-માત્ર માદા.
-એની ચામડી જ એવી જાડી હોય
-કે કોઈ નર એની નજીક જ ન આવી શકે.
-એ સ્વયં પ્રજનનશીલ હોય.
-મને બકરી ગમે છે એટલે એનું કદ એટલું હોય.
-પગ ત્રણ અને એક ટૂંકો હાથ આગળ લટકતો હોય.
-જેથી એ જરા જુદી દેખાય.
-પગના તળિયે ગાદી હોય.
-એ ગમે તેટલે ઊંચેથી પડે, મરે નહીં.
-એની ડોક જિરાફ જેમ લાંબી હોય એવું કંઈ નહીં.
-ભલે એ નાનાં પ્રાણીઓનો શિકાર કરી લે.
-એને સ્તનો તો હશે જ.
-બચ્ચીઓ જંગલ જેવા રંગની જન્મશે.
-એની આંખો તો આગળ જ હશે.
-માથા પાછળ આંખ તો બહુ એકલી અટૂલી લાગે.
-એક શીંગડું પાછળ હોવું જોઈએ, પ્રતિકાર માટે.
-અને આયુષ્ય?
-એ પોતે જ એને સંતોષ થાય એટલી પ્રસૂતિઓ
-પછી મરી જશે.
-એની જણેલી દીકરીઓ એના વતી જીવતી રહેશે.
-મનુષ્ય એમને મારવા ઇચ્છશે.
-પણ અંતિમ મનુષ્યનાં હાડકાં તો એ જ ચાવશે.
-આ માદાને નામ શું આપવું?
-ટ્રેનની ગતિમાં મને એક
-લાંબા આવર્તનનો તાલ સંભળાય છે.
-જાણે એના ત્રણ પગોની જ એ ગતિ!
-❏
-</poem>
-==નેક્રોપોલીશ==
-<poem>
-એક વખત છું ચાલતાં ચાલતાં
-નેક્રોપોલીશ પહોંચી..
-સ્નિગ્ધ શાંતિ.
-અનકસગોરસ, એક ખૂણે વિચારમગ્ન બેઠો હતો.
-શું આએ જ વિશ્વ છે જે
-ગઈકાલે એક ચીકણો પિંડ હતું?
-ગ્લાઉકુસ, પગના અંગૂઠાથી માટી ખોતરતો હતો.
-અરે રે! એટલાસની સજા ક્યારે પૂરી થશે?
-ઓહ! આ બિચારો એન્ઘુમિઓન તો હજી સૂતો જ છે.
-બાજુમાં સ્વાર્થી દિએના ક્રૂર હસ્યા કરતી હતી.
-અને આમ, બધાંને મળીને
-હું પાછી ચાલી આવી,
-મારી દુનિયામાં.
-રાત્રે પાછો જાદુનો ખેલ છે.
-જાદુગર
-મને મોટા મોટા ખીલાવાળી
-લાકડાની પેટીમાં પુરી દેશે.
-અને ઉપર, લોખંડનું ભારેખમ તાળું લગાવશે.
-પછી પેટીમાં છરા ભોકશે.
-પણ હું અદેશ્ય થઈને
-પ્રેક્ષકો વચ્ચેથી બહાર આવીશ.
-પણ આ શું થઈ ગયું?
-આ બધા પ્રેક્ષકો ક્યાં ગયા?
-અરે, આ તો પેલા એરિસ્ટોફેનસનાં પાત્રો.
-ગોળ કૂંડાળું કરીને
-મને વીંટાળાઈ વળ્યાં છે
-અને જોર જોરથી હસ્યા કરે છે.
-પણ, શા માટે?
-પણ, શા માટે?
-❏
-</poem>
-{{Rule|10em}}
-{{ps
-|<small>નેક્રોપોલીશ —</small>
-|<small>મૃત શહેર. કબ્રસ્તાન.</small>
-}}
-{{ps
-|<small>અનકસગોરસ —</small>
-|<small>અનાત્મવાદી વાતો કરનાર એક તત્ત્વચિંતક.</small>
-}}
-{{ps
-|<small>ગ્લાઉકુસ —</small>
-|<small>માછીમાર જેણે એક જડીબુટ્ટી ખાઈને અમરતા પ્રાપ્ત કરેલી. પાછળથી તે સમુદ્રનો દેવતા બન્યો. એને વિશ્વની પ્રકૃતિનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન હતું.</small>
-}}
-{{ps
-|<small>એટલાસ —</small>
-|<small>ટાઈટન જાતિનો એક દેવ જેણે પોતાની જાતિ દ્વારા એક વિદ્રોહમાં ભાગ લીધેલો. એની સજા રૂપે એને માથા પર આકાશ ટકાવી રાખવાનું હતું.</small>
-}}
-{{ps
-|<small>એન્દ્યુમિઓન —</small>
-|<small>એક સુંદર ભરવાડ આકાશમાં ઊડતી દેવી દિએનાએ એને જોયો અને એના રૂપ પર મોહિત થઈ જઈને પોતાની શક્તિ દ્વારા એને હમેંશ માટે સુવડાવી દીધો. પછી એ એને જોયા કરીને તૃપ્તિ મેળવતી હતી. પણ એન્દ્યુમિઓનનું શું?</small>
 }}
-{{ps
+<br>
-|<small>એરિસ્ટોફેનસ —</small>
+{{Box
-|<small>ગ્રીક નાટ્યકાર એનાં નાટકોમાં Old Comedy આવતી. એનો પાત્રો કોરસમાં ગીતો ગાતાં, માસ્ક પહેરતાં અને બીભત્સ ચેનચાળા કરતાં.</small>
+|title = અનુક્રમ
+|content =
+{{gap|1.5em}}'''હું'''
+* [[કંદરા/પંજૂરી*|પંજૂરી*]]
+* [[કંદરા/મધ|મધ]]
+* [[કંદરા/સાંજનું આકાશ|સાંજનું આકાશ]]
+* [[કંદરા/મંત્રોચ્ચાર|મંત્રોચ્ચાર]]
+* [[કંદરા/ઈજા|ઈજા]]
+* [[કંદરા/પ્રદક્ષિણા|પ્રદક્ષિણા]]
+* [[કંદરા/માયાવી વન|માયાવી વન]]
+* [[કંદરા/ત્રિતાલ|ત્રિતાલ]]
+* [[કંદરા/નેક્રોપોલીશ|નેક્રોપોલીશ]]
+* [[કંદરા/જલપરી|જલપરી]]
+* [[કંદરા/મીઠાના અગર|મીઠાના અગર]]
+* [[કંદરા/સસ્યસંપત્તિ|સસ્યસંપત્તિ]]
+* [[કંદરા/હઠ|હઠ]]
+* [[કંદરા/સૂરજ|સૂરજ]]
+* [[કંદરા/હીંચકો|હીંચકો]]
+* [[કંદરા/જેલ|જેલ]]
+* [[કંદરા/પગદંડી|પગદંડી]]
+* [[કંદરા/બ્રેઈનકેન્સર|બ્રેઈનકેન્સર]]
+* [[કંદરા/પીછો|પીછો]]
+* [[કંદરા/રૅઝર્વેશન|રૅઝર્વેશન]]
+* [[કંદરા/નરપિશાચ|નરપિશાચ]]
+* [[કંદરા/સામ્રાજ્ય|સામ્રાજ્ય]]
+{{gap|1.5em}}'''એ (મારો પુરુષ)'''
+* [[કંદરા/ઈચ્છા|ઈચ્છા]]
+* [[કંદરા/પ્રવાસી|પ્રવાસી]]
+* [[કંદરા/શ્રદ્ધા|શ્રદ્ધા]]
+* [[કંદરા/કંદરા|કંદરા]]
+* [[કંદરા/શુક|શુક]]
+* [[કંદરા/બુકાની|બુકાની]]
+* [[કંદરા/ખલાસી|ખલાસી]]
+* [[કંદરા/ગર્ભદ્વાર|ગર્ભદ્વાર]]
+* [[કંદરા/સિંહબાળ|સિંહબાળ]]
+{{gap|1.5em}}'''તે (ત્રીજો પુરુષ)'''
+* [[કંદરા/માળો|માળો]]
+* [[કંદરા/ગીત|ગીત]]
+* [[કંદરા/છળ|છળ]]
+* [[કંદરા/ઝેરી દૂધ|ઝેરી દૂધ]]
+* [[કંદરા/દાણા|દાણા]]
+* [[કંદરા/રાણી રૂપમતી|રાણી રૂપમતી]]
+* [[કંદરા/ચાંદની ચોક|ચાંદની ચોક]]
+* [[કંદરા/બહારવટી|બહારવટી]]
+* [[કંદરા/સ્પાઈડરમૅન|સ્પાઈડરમૅન]]
+* [[કંદરા/ડોશીના વાળ|ડોશીના વાળ]]
+* [[કંદરા/એક કિશોરી|એક કિશોરી]]
+* [[કંદરા/રોગિષ્ઠ કૂતરી|રોગિષ્ઠ કૂતરી]]
+* [[કંદરા/હાથ|હાથ]]
+* [[કંદરા/મણિ|મણિ]]
+* [[કંદરા/મેરુ|મેરુ]]
+* [[કંદરા/રંગ|રંગ]]
+* [[કંદરા/મશરૂમ|મશરૂમ]]
+* [[કંદરા/એક હાથ સમુદ્રનો|એક હાથ સમુદ્રનો]]
+{{gap|1.5em}}'''તેઓ (એ અને તે)'''
+* [[કંદરા/કલગી|કલગી]]
+* [[કંદરા/નિયતિ|નિયતિ]]
+* [[કંદરા/અતિપ્રિય અતિથિ|અતિપ્રિય અતિથિ]]
+* [[કંદરા/જન્મ|જન્મ]]
+* [[કંદરા/પુનઃજન્મો|પુનઃજન્મો]]
+* [[કંદરા/‘નોબલ મીટ હોમ’|‘નોબલ મીટ હોમ’]]
+* [[કંદરા/મીં જા મામા|મીં જા મામા]]
+* [[કંદરા/આરબ અને ઊંટ|આરબ અને ઊંટ]]
+* [[કંદરા/પવન|પવન]]
+* [[કંદરા/ખાંભી|ખાંભી]]
+* [[કંદરા/પૂર્વજ|પૂર્વજ]]
+* [[કંદરા/કબૂતરની ભીઠ|કબૂતરની ભીઠ]]
+* [[કંદરા/તાપ વિનાનો ઉજાશ|તાપ વિનાનો ઉજાશ]]
+* [[કંદરા/સ્વપ્નાવસ્થા|સ્વપ્નાવસ્થા]]
+* [[કંદરા/મૂર્છા|મૂર્છા]]
+* [[કંદરા/સાગર કાંઠે|સાગર કાંઠે]]
+* [[કંદરા/મેખલા|મેખલા]]
+{{gap|1.5em}}'''અમે (હું અને એ)'''
+* [[કંદરા/માછલીના દાંત|માછલીના દાંત]]
+* [[કંદરા/મુખવાસ|મુખવાસ]]
+* [[કંદરા/કપાસનાં ફૂલ|કપાસનાં ફૂલ]]
+* [[કંદરા/કાગ|કાગ]]
+* [[કંદરા/બાળસ્વરૂપ|બાળસ્વરૂપ]]
+* [[કંદરા/સજાતીય સંબંધ|સજાતીય સંબંધ]]
+* [[કંદરા/ગોઝારી વાવ|ગોઝારી વાવ]]
+* [[કંદરા/શૂન્યાવકાશ|શૂન્યાવકાશ]]
+* [[કંદરા/શિલાલેખ|શિલાલેખ]]
+* [[કંદરા/વિસ્મય|વિસ્મય]]
+* [[કંદરા/ઇજન|ઇજન]]
+* [[કંદરા/રોમાન્સ|રોમાન્સ]]
+* [[કંદરા/ખેલ|ખેલ]]
+{{gap|1.5em}}'''આપણે (હું અને તું)'''
+* [[કંદરા/અંધારું|અંધારું]]
+* [[કંદરા/સાપેક્ષતા|સાપેક્ષતા]]
+* [[કંદરા/કરોડરજ્જુ|કરોડરજ્જુ]]
+* [[કંદરા/સમય|સમય]]
+* [[કંદરા/પરકાયા પ્રવેશ|પરકાયા પ્રવેશ]]
+* [[કંદરા/વાળની ગૂંચ|વાળની ગૂંચ]]
+* [[કંદરા/પરિઘ|પરિઘ]]
+{{gap|1.5em}}'''અને બધાં જ — (અલગ અલગ)'''
+* [[કંદરા/જળાશયોને રસ્તે|જળાશયોને રસ્તે]]
 }}
-==જલપરી==
+{{page break|label=}}
-<poem>
-કોઈએ પથરો નથી બાંધ્યો મારી પીઠ પર
-અને મને તરતાં પણ આવડે છે.
-પણ હું જાતે જ જઈને બેસી ગઈ છું દરિયામાં.
-માછીમાર જાળ પર જાળ નાખ્યા કરે છે,
-કશું મારા સુધી પહોંચતું નથી
-છેવટે એને લાગે છે કે હું કોઈ જલપરી હોઈશ.
-આ પાણી પણ પૂજે છે મને.
-નથી ડૂબાડતાં નથી બહાર ફેંકતાં
-દરિયો મારા ખોળામાં સૂઈ જાય છે.
-હું મારી સાડીનો છેડો ઢાંકીને એને દૂધ પીવડાવું છું.
-એ અંદર તસ્‌ તસ્‌ મારાં સ્તનોને ચૂસે છે.
-મને તરસ લાગે ત્યારે હું પણ એનું થોડું પાણી પી લઉં છું.
-પણ, એક દિવસ તો આખરે મારે જવું પડશે.
-રૂપરૂપના અંબાર જેવા કોઈ રાજકુમારે ફેંકેલી જાળમાં,
-હું તરફડીશ એના મહેલમાં દરિયા વગર,
-એ તો તસ્‌ તસ્‌ ચૂસશે મારાં સ્તનોને,
-પણ હું ક્યાંથી પીશ પાણી?
-હું પાછી દરિયામાં જતી રહીશ એ બીકે
-એ કદાચ કાપી નાખે મારા માછલીના પગ.
-પણ તરસ?
-અને તેય જલપરીની તરસ?
-એ તો મારા આ સુંદર મુખમાં છે.
-આ રાજકુમારના સાત સાત મહેલ ડૂબી જાય તો ય
-છીપાય નહીં એવી એ તરસનું શું કરું?
-રાજકુમાર મને નૌકામાં બેસાડી જલવિહાર માટે લઈ જાય
-છે.
-હું પણ મારી તરસને છુપાવી લઈ જલક્રીડા કરું છું એની
-સાથે.
-પાણીનો ખોબો ભરું છું કે જીવ બસચાવતી,
-સરી જાય છે એક માછલી હાથમાંથી
-જલસુખ કે છલસુખ,
-અંતે તો બસ તરસ.
-❏
-</poem>
-==મીઠાના અગર==
-<poem>
-હું હવે રહું છું, ટુંડ્ર પ્રદેશે,
-ઈગ્લુમાં.
-મીઠાના અગરો તો મેં
-ત્યજી દીધા ક્યારના
-પણ ત્યાં રહી ગયેલો
-મારા ડાબા પગનો અંગૂઠો,
-જેની ગેરહાજરીને કારણે જ તો
-મારા પગલાંની છાપ પડે છે
-જરા જુદી.... ત્યાં બરફમાં.
-જેને ઓળખીને દોડતાં આવે છે
-મારી પાસે કંઈ કેટલાંયે યાક.
-રુંવાટિયાં યાક.
-મારાં બર્ફીલાં પણ ખારાં ખારાં નસકોરાં
-બરફમાં પાડે છિદ્રો!
-ને યાકને મન એ દૂરબીન.
-જ્યાં બરફમાંથી દેખાય બરફ.
-❏
-</poem>
-==સસ્યસંપત્તિ==
-<poem>
-હું હવે માંગુ
-પ્રતિસ્મૃતિની વિદ્યા,
-ઈન્દ્રિયગમ્યતા તો છેક
-મારી ચામડીના મૂળમાં,
-એને ઉતરડું તોયે કેમ કરીને?
-પાણીમાં તરતા રહેતા સ્પર્શોને ગ્રહી લેવા
-કીકીઓ પારદર્શક બનવા મથે.
-પણ એ સ્પર્શોને તો
-પાણીમાં યે જાણે રક્ષે છે
-લીલી નસોનું જાળું.
-એ સ્પર્શોમાં છે મારું આદિમ સુખ,
-પણ આ પાણી!
-એ શાંત, ઠંડાં બરફ થઈને રહેશે
-કે પછી જઈ પહોંચશે
-કોઈ એવા પ્રદેશમાં
-જ્યાં એ સ્પર્શો ઊગી શકે,
-સસ્યસંપત્તિ બનીને.
-❏
-</poem>
-==હઠ==
-<poem>
-સપાટી - સપાટી રમતાં રમતાં
-છેવટે હું થાકી ને મને થયું
-ચાલને, ખીણમાં પડું!
-તો ખીણ પણ એટલી બધી ઊંડી
-કે હજીયે અંત જ નથી આવતો.
-રસ્તામાં ઝાડ-પાંદડાં હસ્યાં કરે.
-હું તો ખેર, ક્યારેકેય,
-તળિયે પહોંચીને રહીશ.
-પણ આકાશે મને જોવા ઊભાં રહેલાં
-પવનદેવ અને ચકરાવો લેતાં
-થંભી ગયેલી સમડીને કહો કે એ જાય.
-મારો શ્વાસ બંધ નહીં થાય.
-એ જ મારી નિયતિ છે.
-માત્ર ઈકરસ જ સાહસી હતો
-એવું કોણે કહ્યું?
-મેં પણ હઠ પકડી છે —
-ખીણના તળિયાને જોવાની.
-❏
-</poem>
-==સૂરજ==
-<poem>
-હું સ્વયંપર્યાપ્ત છું.
-તડકો ફૂટે છે મારા જ શરીરમાંથી.
-સ્વર્ગનો અગ્નિ તો, ત્યાં જ,
-મહેલોમાં પ્રતિબિંબાઈને ઠરી જાય.
-મારી જ તરસ સીંચે વાદળાંઓને.
-પણ, આજે મારા ભીની રેતીના કિલ્લામાં
-દીવાઓ ટમટમ્યા, એક પછી એક
-કાંગરીઓ ખરવા માંડી,
-પોપટની ડોક મરડાઈ ગઈ,
-હું દોડવા માંડી, ભોય માર્ગેથી.
-બહાર નીકળી તો સામે, અડધી પડધી કેડીઓ વચ્ચે
-દેખાયું એક ડોશીમાનું ઘર!
-સાફ-સૂથરું, એક બકરી ને થોડીક મરઘીઓ.
-હું ત્યાં જ રહી ગઈ.
-ડોશીમાના નહાવા માટે પાણી ગરમ મૂક્યું,
-ને લેપ માટે જડીબુટ્ટીઓ શોધવા નીકળી,
-ત્યારે સૂરજ યાદ આવ્યો હતો.
-પણ હવે હું એને શોધવા નથી જતી.
-❏
-</poem>
-==હીંચકો==
-<poem>
-આજે તો બગીચાની લીલીછમ લૉન પર
-ચાલવાનું પણ નથી ગમતું.
-ચમેલીની વેલ પાસેથી પસાર થતાં
-એની સુગંધ નાકને અડી જાય છે.
-પણ ત્યાંયે, વધુવાર ઊભવું નથી ગમતું.
-બેન્ચ પર બેસીને સમયને મારતા
-બે નિવૃત્ત વૃદ્ધો
-અને એક ખૂણો શોધી લઈ ગુફતેગુ કરતા
-બે પ્રેમીઓ વચ્ચે પણ
-કોઈ ખાસ ફરક નથી દેખાતો.
-ધ્યાન આકર્ષિત કરે છે,
-તો એકમાત્ર હીંચકો!
-પેલી છોકરીના ઊતરી ગયા પછી પણ
-ચિચાટિયા અવાજે
-ખાલી ખાલી હાલ્યા કરતો. એ હીંચકો!
-અને હું અચાનક જ દોડી જઈને
-અત્યંત ઉશ્કેરાટથી
-એને હાથથી અટકાવી દઉં છું.
-❏
-</poem>
-==જેલ==
-<poem>
-જેલની કાળકોટડીમાં રાખેલી બરફની એક પાટ છું હું!
-પ્રખર તાપમાં રાખો તોય પીગળે નહીં એવી જડ, સખત.
-રોજ એક નવા કેદીને હાથ-પગ બાંધીને
-મારા પર સુવડાવવામાં આવે છે.
-એ ખૂબ તરફડે છે પણ મોઢામાંથી એક હરફ બોલતો નથી,
-થોડીવારમાં મરી જાય છે.
-છેક બીજા દિવસે સિપાહીઓ એને ઊપાડી જાય છે.
-હું ઠંડીગાર, સ્થિતપ્રજ્ઞ પડી રહું છું.
-એણે એકરાર ન કરેલા ગુનાઓ મારામાં સમાઈ જાય છે.
-હું એવી જ અકથ્ય, વધારે ને વધારે જિદ્દી બનતી જઉં છું.
-મારામાંથી પણ એક ટીપું યે બરફ
-પાણી બનીને વહેતો નથી.
-જેલના લોખંડી સળિયાઓ પાછળ
-કડક ચોકી-પહેરા વચ્ચે હું પડી છું.
-જેલર એનો પગ મારા પર ટેકવીને, થાકેલો ઊભો છે.
-એના બુટની અણીદાર ખીલીઓ મને ઉઝરડા પાડે છે.
-એક નવો જ કેદી આવીને મારા પર સૂએ છે.
-મરે છે, સૂએ છે, મરે છે, સૂએ છે....
-❏
-</poem>
-==પગદંડી==
-<poem>
-દરિયાકિનારે શાંત, સ્વચ્છ, કોરા કપડામાં એક પથ્થર પર
-બેઠી છું.
-દરિયામાં એક મોટું લાકડાનું પાટિયું તરી રહ્યું છે.
-A FLOATING SIGNIFIER
-મને લાગે છે કે મને પણ કોઈએ દરિયામાં ફેંકી દીધી છે,
-અને ન જાણે કેટલાયે સમુદ્રોમાં તણાતી,
-હવે હું આ સમુદ્રકેનારે મરવા પડી છું.
-મારા મોમાં પાણી, નાકમાં પાણી, પેટમાં પાણી, માથા ઉપર
-પાણી,
-મને કોઈ નીચોવે તો આખો દરિયો ભરાય એટલું પાણી.
-હવે આ લાકડાના પાટિયા સિવાય મને કોઈ જ બચાવી
-નહીં શકે.
-આ લાકડાનું પાટિયું હોડી બની જાય.
-પછી એના પર સફેદ સઢ ઊગે,
-મારા ઘર તરફનો પવન વાય,
-અને મારી લગભગ બેભાન આંખોએ જોયું
-તો એ લાકડાનું પાટિયું ખરેખર હોડી બની રહ્યું હતું.
-અને પછી તો પાણીની ઉપર એક સરસ પગદંડી પણ મેં
-જોઈ,
-હું પથ્થર પરથી ઊઠીને ચાલવા માંડી,
-પાણી ઉપરની એ પગદંડી પર,
-દરિયાએ ખસીને માર્ગ આપ્યો.
-મારી સાડીની એક કિનાર પણ ભીંજાઈ નહીં પાણીમાં.
-હુ હોડીમાં બેસીને નીકળી પડી ઘર તરફ.
-હું ડૂબી રહી છું પાણીમાં.
-મારો હાથ નથી પહોંચી શકતો લાકડાના પાટિયા સુધી.
-❏
-</poem>
-==બ્રેઈનકેન્સર==
-<poem>
-મને લાગે છે કે મને બ્રેઈનકેન્સર થયું છે.
-શેષ બચેલી સ્મૃતિને જાળવવી છે. પણ ક્યાં?
-મગજ તો સડી ગયું છે.
-અચાનક કોઈ સુરંગ ફાટી નીકળે તેમ એ ગમે ત્યારે
-ખોપરી તોડીને બહાર આવી જઈ શકે છે.
-હૃદયમાં પણ કાણું પડી ગયું છે.
-લાગણીઓ એમાંથી બહાર ઢોળાઈ રહી છે.
-લોકો ગદૂગદ્‌ થઈને મારી સાથે વાતો કરી રહ્યા છે.
-પણ મારા કાનમાં તો એક જીવડું ચાલ્યું ગયું છે.
-મને કંઈ સંભળાતું નથી.
-કાનના પડદા પર એ જીવડાનો સુંવાળો સળવળાટ
-ગલીપચી કરાવે છે ને હું હસી રહી છું.
-આંખોની પાંપણના વાળ પણ ખરી રહ્યા છે.
-સામે જ તું છે. બસ, જરા હાથ લંબાવું ને
-અડી શકાય એટલો જ દૂર.
-પણ મારા સ્નાયુઓ હવે અમીબા જેવા,
-સંકોચાઈ જાય છે, ઘડીકમાં વિસ્તરે છે.
-હાડકાં બટકણાં થઈ ગયાં છે.
-હથેળીઓમાં કંઈ જ પકડાતું નથી.
-છતાં થાય છે કે જો હાથ લાંબો થાય તો
-આ માથા પર ચોવીસે કલાક ફરતા રહેતાં
-ગોળ ગોળ ધુમરાતાં પંખાને પકડી લઉં.
-એ નીચે ઊતરીને મને રહેંસી નાખે, એ પહેલાં જ,
-જલ્દી, એક જ હાથથી હું
-એના ત્રણ ત્રણ હાથને પકડી લઉં.
-❏
-</poem>
-==પીછો==
-<poem>
-આજકાલ મારો સમય કંઈક જુદીજ રીતે પસાર થઈ રહ્યો છે
-રાત્રે હું દીવાલસરસા પંજા જકડેલી,
-જીવડાને ખાઈ જવા માટે ચાંપતી નજર રાખીને બેઠેલી
-ગરોળીને જોયા ડરું છું,
-અને દિવસે, ખાંડનો એક કણ
-જમીન પર મૂકી દઈને પછી બેસી રહું છું,
-કીડીના આવવાની રાહ જોઈને.
-અને પછી ખાંડનો કણ એ કીડી પૂરેપૂરો ચૂસી લે
-ત્યાં સુધી બસ જોયા કરું છું.
-ગરોળીના પેટની સપ્તરંગી ચામડીમાં
-પેલા જીવડાનો રંગ યાદ કરવા મથું છું.
-એની ઉપસી આવેલી કીકીઓમાંનું બમણું તેજ
-ટ્યુબલાઈટ જેમ પ્રકાશે છે.
-હું એ પ્રકાશમાં પેલી કીડીનો પીછો કરું છું.
-એના દર સુધી.
-મારી ખાંડ પાછી લેવા માટે.
-❏
-</poem>
-==રૅઝર્વેશન==
-<poem>
-કલાકો સુધી બસમાં શાંતિથી મુસાફરી કરવી
-સાચે જ કંટાળાજનક હોય છે.
-રસ્તાની બંને બાજુએ વૃક્ષો,
-(લીમડો કે પીપળો કે વડ-એવું કંઈ ઓળખાય નહીં)
-બસ, વૃક્ષો આંખ સામેથી પસાર થતાં રહે.
-ક્ચકડાની ફિલ્મ જોતો છોકરો
-હજી તો ‘દિલ્હી કા તાજ' નિરાંતે જુએ
-એ પહેલાં જ દશ્ય બદલાઈ જાય,
-એવી એકધારી ઝડપથી બસ દોડી રહી છે.
-કંઈક તો બનવું જ જોઈએ.
-આ બસ રોકાવી જ જોઈએ.
-ડ્રાઈવર સ્ટીયરીંગ પરથી કાબૂ ગુમાવી બેસે.
-કોઈ ગમખ્વાર અકસ્માત થાય.
-હું અપંગ થઈ જઉં, મારો પોતાનો ભાર અનુભવી શકું.
-અને વ્હીલેચરમાં બેસીને શાંતિથી,
-બેઉ હાથથી પૈડાં ફેરવતી આ સુંદર રસ્તા પર આગળ વધું
-કે પછી હું મરી જ જઉં અને ઘેર શોક પાળવામાં આવે.
-કે પછી એવો મૂઢ માર વાગે કે બધા જ યુસાફરો
-પોતાની યાદદાસ્ત ભૂલી જાય.
-અને ડ્રાઈવર બસને હંકારી જાય
-એની કોઈ મનપસંદ જગ્યાએ.
-કે પછી એવું બને કે બસ અચાનક ઊંધી વળી જાય.
-મુસાફરો બધા શીંગ, ચણા ને કુલ્ફી ખાતાં મરી જાય.
-એકમાત્ર હું જ બહાર આવું, સંકટ સમયની બારીમાંથી,
-એ બધાનું આયુષ્ય ચોરી લઈને.
-અને પછી હું જીવું એ લોકોનાં બાકી રહેલાં જીવન પણ.
-કે પછી અચાનક બસનો પગ લપસી પડે
-આ નીચેની ખીણમાં.
-ને કાયમ એક રહસ્ય જ રહી જાય
-કે હું જીવતી હોઈશ કે મરી ગઈ હોઈશ?
-પણ કંઈક જ બનતું નથી
-આ સામેથી આવતો ટ્રકવાળો
-મને હતું કે હમણાં અથડાશે
-પણ એ ય બહુ સિફતથી પસાર થઈ ગયો.
-ફરી એ જ રસ્તાની બંને બાજુએ વૃક્ષો.
-મારા જ ગામનાં તદ્દન અપરિચિત.
-કંડક્ટરે દોરી ખેંચી ઘંટી વગાડી.
-કાબેલ ડ્રાઈવર બસનું બોર્ડ ઊંધું વાળી
-ફૂદકો મારી ઊતરી ગયો રિપૉર્ટ કરવા, સહીસલામત.
-કંડક્ટર એનું પરચૂરણ ગણતો ચાલવા માંડ્યો, હિસાબ
-લખવા.
-હું પણ ચાલવા માંડી ઘર તરફ.
-ઘરે બધાએ વ્હાલથી આવકારી, જમાડી.
-વજનકાંટા પર ઊભી રાખીને વજન કર્યું.
-‘બેટા, તારે હજી વધું ખાવું જોઈએ.'
-જો કે, વ્હીલચેર સાથેના મારા વજનની એમને કયાંથી
-ખબર હોય?
-હું મારી ન ભૂલાયેલી યાદદાસ્ત લઈને સૂઈ ગઈ.
-સવારે મમ્મીએ બસની ટિકિટ ફાડીને ફેંકી દીધી કચરામાં.
-થોડા દિવસ પછી,
-એ જ ટિકિટનું ફરીથી રૅઝર્વેશન.
-❏
-</poem>
-==નરપિશાચ==
-<poem>
-કોઈ માણસખાઉ નરપિશાચ જેવી ભૂખ લાગી છે.
-ઝાડ પર બેઠેલા આ એકલવાયા ગીધની
-પ્રેયસી બની જવાનું મન થાય છે હવે તો.
-મોટી, જાજરમાન પાંખો ફેલાવીને
-એની સાથે અગોચર પ્રદેશોમાં ઊડતી રહું!
-જ્યાં પણ મૃત્યુ દેખાય ત્યાં રોકાઈ જવાનું!
-કેટલા બધાં, જાત જાતનાં શબનાં ભોજન.
-આ એક શબ મારા એ પ્રેમીનું પણ છે,
-જેને લાખ ચાહવા છતાં હું મેળવી નહોતી શકી.
-જીવનમાં ક્યારેય નહોતો ચાખ્યો એવો
-તૃપ્તિનો ઓડકાર મળ્યો છે મને
-આ ગીધની પ્રેયસી બનીને!
-❏
-</poem>
-==સામ્રાજ્ય==
-<poem>
-મને ઝરુખામાં બેસાડો.
-મને વીંઝણો નાંખો
-મને અત્તરના હોજમાં નવડાવો.
-મારા સૌંદર્યની, શૌર્યની પ્રશંસા કરો.
-કોઈ ચિત્રકારને બોલાવો મને દોરવા.
-કોઈ શિલ્પીને બોલાવો મને કંડારવા.
-મારો સ્વર્યવર રચાવો,
-જાવ, કોઈ વિદૂષકને બોલાવો
-મને હસાવો.
-ક્યાં ગઈ આ બધી દાસીઓ?
-કેમ, કોઈ સાંભળતું નથી?
-મને લાગે છે કે હું મારું સામ્રાજ્ય હારી ચૂકી છું.
-બધા જ ગુપ્તચરો પીછેહઠના સંદેશાઓ લાવી રહ્યા છે.
-જોકે આમ પણ હું ક્યાં કશું જીતવા માગતી હતી?
-એક રાજવી તરીકેના મારા અભિમાનનું
-મહામુશ્કેલીથી જતન કરી રહી હતી એટલું જ.
-મારી પાંચેય આંગળીઓમાં સાચા હીરા ઝગમગી રહ્યા છે.
-જે હવે થોડી જ વારમાં મારે ચૂસી લેવા પડશે.
-પણ એ પહેલાં,
-રેશમી પરદાઓથી સજાવેલા આ અગણિત ખંડો
-જે મેં ક્યારેય પૂરા જોયા નથી,
-એ જોઈ લેવા છે. અને
-દીવાનખંડમાં મૂકેલા, મારા પૂર્વજોએ શિકાર કરેલા
-ભયાનક સિંહ - વાઘ, જે મસાલા ભરીને મૂકી રાખેલા છે
-એ હવે ચીરીને ખાલી કરી નાખવા છે.
-❏
-</poem>
-=એ (મારો પુરુષ)=
-==ઈચ્છા==
-<poem>
-મારા વધતા જતા
-ગુલાબી નખને ચાવી જવા
-એક પોપટ
-પાંજરામાં છટપટાય.
-❏
-</poem>
-==પ્રવાસી==
-<poem>
-એક રળિયામણું ગામ છે તું.
-હું પ્રવાસી બનીને આવું છું.
-તને આશ્ચર્ય થાય છે.
-ગામલોકો માટે કંઈ ખાસ અજાણ્યા નહીં,
-એવા તારા રસ્તાઓ હું શોધી કાઢું છું.
-અને તું મુગ્ધ થઈ જાય છે મારા સાહસથી.
-હું તારી સીમ પર આવું છું.
-અને તું તારું અત્યાર સુધી સાચવી રાખેલું રૂપ પ્રગટ કરે છે.
-પછી હું ગામઠી કપડાં પહેરી લઉં છું.
-અને તારા પાદરે પાણી ભરવા જઉં છું.
-તું કામોત્સુક બની જાય છે,
-મને બોલાવે છે, રાત્રે તારી હવેલી પર.
-હું આવું છું તારા અંધકારની આડશે.
-તને લાગે છે હું તારી જ કોઈ શેરી છું.
-મને પણ લાગે છે, તું જ મારું ગામ છે.
-પણ, તો યે, હું ફરી આગળ વધું છું.
-કોઈ બીજા ગામને છેતરવા.
-હું પ્રવાસી છું.
-હું દરેક ગામને લલચાવું છું મારા તરફ, વચન આપું છું,
-અને પછી વિશ્વાસઘાત કરું છું.
-❏
-</poem>
-==શ્રદ્ધા==
-<poem>
-મારું ખેતર મને પ્રિય છે.
-કૃષ્ણપક્ષની રાતોએ. જોયેલાં શમણાં જેવું.
-શેરડીનો ઊભો મોલ છે, મબલખ રસ છે,
-અતે મારો પુરુષ મારી સાથે છે.
-હું ખુશ છું આ ધરતી પર.
-મારા પગ પાસે સરકતો આવતો સાપ પણ
-મને વ્હાલો લાગે છે. કોઈ જ પ્રતિકાર નથી કરવો.
-મારો પુરુષ મને ચાહે છે. એ મારું ઝેર ચૂસી લેશે.
-મને શ્રદ્ધા છે એના પૌરુષમાં, એના પ્રેમમાં અને આ સાપમાં
-પણ એ તો ઊઠીને દૂર ચાલ્યો ગયો.
-મારા શરીરનો રંગ હવે બદલાઈ ગયો છે
-આ બાજુમાં ઊભેલા લીમડાની ઝાંયમાં.
-પગ પર સાપના બે દબાયેલા પેઢાનાં નિશાન ઊઠી આવ્યાં છે.
-મને ભેટ મળેલું અક્ષયપાત્ર - મારું ખેતર
-શિયાળાની આ કારમી ઠંડીમાં ચિમળાઈ રહ્યું છે.
-ખુરપી, દાતરડું... અડી ન શકાય એવાં ઠંડાં, અચેતન છે.
-એક ખિસકોલી ખાટી આંબલીમાં દાંત ભરાવીને ભાગી ગઈ.
-એની સુગંધથી મારા દાંત અંબાઈ જાય છે.
-આ શિયાળ એના મોંથી જમીન ખોદી રહ્યું છે,
-મારી જમીન!
-એને ખબર નથી કે એ જે ધૂળ ઉડાડે છે એના સોળ
-મારી છાતીમાં પડે છે.
-આ સુગરી પણ, હંમેશા પોતાના કલાત્મક માળામાં ભરાઈને
-કાયમ એક સરખી ચહલપહલ ડરતી રહે છે.
-ન રાત જુએ છે ન દિવસ
-ને આ કૂવા પર બેસાડેલી મોટરમાંથી
-ધકધક વહેતું પાણી!
-કોણ જઈને રસ્તાઓ બનાવશે ખેતરમાં?
-મારાથી તો ક્યાં હવે ઊઠાય છે?
-પગ પર સાપનો ડખ છે અને હજી આખા ખેતર ફરતે
-કાંટાળાં ઝાંખરાંની વાડ બનાવવાની છે.
-નહીં તો આ ન ધણિયાતાં શોર
-મારી બધી મહેનત નષ્ટ કરી નાખશે.
-આ બધી શેરડી વાઢીને વેચવાની છે.
-તેલીબિયાંનું નવું વાવેતર કરવાનું છે.
-આ ઝેર પૂરા શરીરમાં પ્રસરી જાય તે પહેલાં જ
-મારે ઊઠવું છે,
-આખું ખેતર ખેડી નાખીને પેલા સાપનો રાફડો શોધવો છે.
-અને એમાં ઊકળતું દૂધ રેડવું છે.
-મારા વળ ખાતા શરીરમાં કંઈક નવીન,
-છેલ્લી તાકાત આવી છે.
-આ ખેતરની માટીને મારી મુઠ્ઠીમાં સમેટું છું.
-અને આખાં ને આખાં કંદમૂળ હાથમાં આવી જાય છે.
-બસ, આંખો મિંચાઈ જાય છે સંતોષથી.
-કૃષ્ણપક્ષની રાતોના અંધકાર ભણી.
-પાછળ રહી ગઈ છે મારી વાસના!
-મારું ખેતર.
-નોળિયાઓથી ભરેલું.
-એકલો, લપાતો ફરશે સાપ
-અને ભૂખે મરશે એ કાયર પુરુષ,
-ડાંગર-બાજરી વિનાના ખેતરમાં.
-❏
-</poem>
-==કંદરા==
-<poem>
-હું હમણાં જ નાહી છું.
-માથા પર પાણી રેડ્યું ને એ
-સેંથા પરથી થઈને વાળ,
-ખભા, નિતંબ, કમર અને
-પીઠ, હથેળી, ઘૂંટણ પરથી ટપકે છે.
-જો, જો, પેલો કાળો નાગ!
-શંકરના ગળેથી ઊતરીને
-દૂધની ધારાઓ વચ્ચેથી માર્ગ કરતો
-ક્યાં જઈને વીંટળાઈ વળ્યો છે
-પીળા ડરેણને?
-કાળોકેર વર્તાવી દીધો છે શંકરે.
-મને પણ બે હાથે, ગોળ ગોળ ફેરવીને
-હવામાં ફંગોળી દીધી. નીચે પટકાઈ કે
-સ્તનોના ભાંગીને ભૂકા થઈ ગયા.
-બત્રીસી બહાર નીકળી આવી,
-છતાં હજી આંખો મીંચાતી નથી.
-નજર સામે તરવર્યા કરે છે
-પેલો નાગો બાવો!
-આખા શરીરે ભભૂત લગાવેલો.
-સપ્રમાણ દેહ, લાલઘુમ આંખો,
-ગુલાબી હોઠ, ભીછરા વાળવાળો.'
-એનો સંઘ આખો આગળ ચાલતો જતો હતો
-કંદરાઓમાં.
-અને એ એકલો ઊભો રહી ગયો હતો, મને જોવા.
-હું તાજી જ નાહીને બહાર ઊભી હતી જ્યારે.
-અને મારા મોંમાં પણ પાણી આવતું હતું.
-કેલ્શિયમની ખામી છે મારા શરીરમાં.
-મને અદમ્ય ઇચ્છા થઈ આવી કે
-આ ધૂણીની રખની મુક્ઠીઓ ભરીભરીને
-મોઢામાં નાખું.
-મારી આખીયે જિંદગીની તપસ્યા પૂરી થઈ જાય,
-પણ આ જ એ પળો હતી.
-જ્યારે શંકર ત્રૂઠ્યો!
-હું અહીં ક્ણસતી પડી છું,
-અનેં કંદરાઓ નીચે પણ કેટલાયે લોકો દટાઈ મર્યા છે.
-❏
-</poem>
-==શુક==
-<poem>
-એક સાથે સેંકડો પંખીઓના ઊડવાના પાંખોના ફફડાટની
-સાથે
-તું આવે છે.
-અને તું મારી સાથે રહે છે,
-આખી બપોર બાલ્કનીમાં બેસી રહેલા કબૂતરની જેમ.
-તું મારી સાથે વાતો કરે છે.
-હારબંધ ઊતરી આવેલા શુક જેમ.
-એ જ વર્ષોજૂની વાતો, શીખેલી અને ગોખેલી પણ.
-તું એ બોલે અને હું ખુશ થઈને તને એક મરચું આપું.
-છતાં તું જાય એઠવાડ શોધવા.
-શું તને શંકા છે કે મેં જે કંઈ રાંધ્યું
-એ બધું તને નથી ખવડાવ્યું?
-જો તને એ શંકા હોય તો એ સાચી પણ છે.
-મેં થોડુંક બચાવ્યું છે,
-સાંજે અગાશી ભરીને આવતા કાગડાઓ માટે.
-કારણ કે એ કાગડાઓ જ રોજ મારી બારસાખે બેસીને
-બોલે છે કે કોઈ આવશે.
-અને પછી જ તો તું આવે છે.
-એક સાથે સેંક્ડો પંખીઓના ઊડવાના,
-પાંખોના ફફડાટની સાથે.
-એ પાંખોમાંથી ખરેલાં પીંછાં હું ભેગાં કરું છું.
-અને એક નવી પાંખ બનાવું છું.
-પેલા બાલ્કનીમાં બેસી રહેલા કબૂતર. માટે.
-અને તું ઊડી જાય છે.
-❏
-</poem>
-==બુકાની==
-<poem>
-એક મધરાતે એણે જોરથી સાંકળ ખખડાવી.
-મેં કંઈ જ સમજ્યા વગર બારણું ખોલી નાખ્યું.
-અને આમ મોઢા પર બુકાની બાંધીને આવેલા
-એ માણસને મેં આશરો આપ્યો, મારા ઘરમાં,
-એની આંખો, એના હોઠ, એનો અવાજ,
-હું એનું કંઈ જ નથી ઓળખતી.
-અને એટલે જ મને એનામાં ઘણું બધું સામ્ય લાગ્યું,
-મારા હમણાં જ છૂટા પડેલા પ્રેમી જેવું.
-એણે ક્યાંક ચોરી કરી હશે કે કોઈનું ખૂન કર્યું હશે,
-મારા માટે એ બધું ગૌણ છે.
-મને તો માત્ર એક જ વસ્તુ ઉત્તેજિત કરે છે
-અને તે એ કે હું એનું કંઈ જ નથી ઓળખતી.
-એની ઝંઝાવાતમાં ફસાયેલી હોડીમાં મારે નથી ઊભા રહેવું
-શાંત, સ્વસ્થ તોરલ બનીને.
-હું તો અત્યારે જ એના તરફ ખસું છું એક તલ જેટલી
-અને એ પણ મારી પાસે આવે છે એક જવ જેટલો. '
-ત્યાં જ ફરી બારણે ટકોરા પડે છે.
-હું જવાબ આપવા જઉં છું કે અહીં કોઈ જ નથી આવ્યું.
-અને આમ પણ એ તો ચાલ્યો જ ગયો છે ને,
-પાછલે બારણેથી!
-મને ઘણી વખત એની યાદ આવે છે.
-મધ્યાલે તપતા સૂરજ નીચે એ ક્યાં છૂપાતો ફરતો હશે?
-તારલાઓ ભરી કોઈક સુંદર રાત્રિએ
-એની ઓળખ છતી તો થઈ જ જતી હશે ને?
-કોઈક સ્થળે, કોઈક અજાયબ અગાશીએ?
-એ અગાશી પર પોતાની ડાળખીઓ પસારતા
-શેતૂરનો ધીમો ધીમો અવાજ
-સ્પંદિત કરે છે, મારા શરીરની રગોને.
-હું તકિયામાં મોઢું છૂપાવી સૂઈ જઉં છું.
-અને સવારમાં ઊઠીને મારા કાનના પડદા
-સાબુથી ઘસીને સાફ કરી લઉં છું.
-છતાં આજે ફરી
-દૂર દૂરની કોતરોમાં અથડાઈને
-પાછો ફર્યો છે એ અવાજ —
-સાંકળનો. શેતૂરનો. ચોરીનો. ખૂનનો.
-❏
-</poem>
-==ખલાસી==
-<poem>
-ખલાસી ધીમેથી લંગરો છોડે છે.
-અને એમ વહાણ ઊપડે છે.
-એ કામ કરે છે પણ થોડી થોડી વારે
-એને યાદ આવ્યા કરે છે
-વહાણના નીચેના ભાગમાં ફીટ કરેલો મોટો છરો.
-એ સાચે જ ગભરાયેલો છે, વહાણના વેગથી
-અને પાણીમાં સરકતા જતા એ છરાથી.
-જુદા જુદા બંદરે વહાણ ઊભે છે,
-મોટા મોટા ક્રેન ઊંચકાય અને અનાજ, લોખંડ,
-થોડીક નવી છોકરીઓ લઈને આગળ વધે.
-રાત પડી, ખડકથી અથડાતાં સહેજમાં બચી જવાયું.
-સૌ ભેગા મળી ગયા માછલીઓ શેકાઈ.
-પણ, વહાણની નીચેના છરામાં
-કોઈ વ્હેલ પણ કપાતી ગઈ.
-ખલાસી બરાડી ઊઠ્યો, જાગો! જાગો!
-પણ, બધા ભરપેટ, મીઠી ઊંઘમાં હતા.
-અંતે સવારે દરિયામાં તોફાન આવ્યું.
-આખું ને આખું વહાણ સરકતું ગયું નીચે.
-આખું પાણીનું ભરેલું.
-છરો ખૂંપી ગયો તળિયે
-અને એની આસપાસ પછી
-વ્હેલ માછલીઓ ફર્યા કરતી હતી.
-વહાણની અંદર જાય, ઉપર ઊભે,
-છરા પર જામેલું લોહી જુએ.
-અને મોટો, ચળકતો છરો પડી રહે ખૂંપેલો
-દરિયાના તળિયે.
-❏
-</poem>
-==ગર્ભદ્વાર==
-<poem>
-વૈરાગ્ય એ જીવનનો વધારે નિકટ અનુભવ છે,
-એ પુરુષનું શિષ્ન જૂનું થઈ ગયું છે.
-શિવાલયમાં ઊડતાં બીલીપત્રો એ રોજ સાફ કરે છે.
-પણ આજે, કંઈક ઠંડા ઘેન જેવું
-એને અનુભવાય છે.
-શરીરે ચંદનનો લેપ, કપાળે તેજ,
-ગળે રુદ્રાક્ષની માળા અને શ્વાસમાં
-લોબાનની સુગંધ હોય એવું કંઈક.
-માત્ર તીવ્ર સ્વરો વાગતા હોય,
-નાભિનો ઘેરો અવાજ એમાં એક થઈ જાય.
-અને ખુલ્લી પાનીએ આરસના મંદિરને સ્પર્શતો
-એ. જઈ પહોંઓ, મંદિરના ગર્ભદ્વારમાં.
-ઝરતા ચરણામૃતને સીધું જ ઝીલી લીધું
-જીભ પર, આંખે અડાડ્યા વગર જ.
-અને કાનની બુટ લાલ લાલ થઈ ગઈ.
-જાણે હમણાં જ કોઈ સ્ત્રીએ ચુંબન કર્યું હોય.
-❏
-</poem>
-==સિંહબાળ==
-<poem>
-ગઈકાલે રાત્રે કોઈ મારી સાથે...,
-મેં એની આંખોમાં જોયું હતું.
-એની કેશવાળી બંને હાથે પકડી લીધી હતી.
-અત્યારે સવારે એ સશક્ત સાવજના
-કેસરી વાળ માત્ર મળી રહ્યા છે.
-બહાર આવીને જોઉં છું,
-તો ઉપર આકાશમાં, પંખીઓની એક હાર ઊડી રહી છે.
-થાય છે કે એમાંથી ગમે તે એક ને
-નીચે પાડી દઉં,
-એનાં લોહી-માંસ અલગ કરી કરીને જોઉં.
-એને ધવડાવું,
-એનાં પીંછાંઓ, મારા આખા શરીર પર ફેરવું.
-ને પાછી સૂઈ જઉં.
-પણ, પણ, ક્યાં છે મારાં સિંહબાળ?
-પૂર તાણી ગયાં
-કે પવને દાટી દીધાં
-કે અગ્નિએ ખાઈ લીધાં?
-તગતગતી આંખોવાળાં, સોનેરી,
-મારાં બચ્ચાં!
-ગઈકાલે રાત્રે હજી જન્મ્યાં છે.
-ક્યાં છે મારાં સિંહબાળ?
-એ સશક્ત સાવજનું કેસરી વીર્ય પણ હજી
-અહીં પથારીમાં જ પડ્યું છે,
-પણ ક્યાં ગયાં મારાં સિંહબાળ?
-❏
-</poem>
-=તે (ત્રીજો પુરુષ)=
-==માળો==
-<poem>
-ઓ ચકલી નાનકડી!
-રેતીમાં તો માત્ર નાહવાનું હોય,
-તું શાની માળો બનાવવા લડે?
-❏
-</poem>
-==ગીત==
-<poem>
-એક રંગબેરંગી,
-મૂદુ ગીતો ગાતું
-નાનક્ડું પંખી
-હજી તો ઊડતાં યે
-માંડ શીખ્યું હતું
-ત્યાંજ -
-જઈને પડ્યું
-એક અવાવરુ ફૂવાના
-ઊંડા અંધારા તળિયે
-કાળા પાણીમાં
-સાપોલિયાંઓની
-વચ્ચે.
-❏
-</poem>
-==છળ==
-<poem>
-રગદોળે પંજા માટીમાં,
-ગરજે, ચાટે બચ્ચાંઓને,
-રાની પશુ. ગુફામાંથી બહાર આવીને
-બગાસું ખાય, ગંધાતા મોઢે
-તળાવમાં પાણી પીવા ઊતરે
-અને પછી હંફાવે સાબરોને.
-કયારેક અડધી રાતે એકલો જ
-ચાલ્યો જતો હોય વનમાં
-ત્યાં સામેથી કોઈ જીપ આવીને ઊભી રહે તો
-આંખે અંધારાં આવી જાય બિચારાને,
-એ લાઇટથી.
-અને પછી, મોટી ફાળ ભરીને
-એક થપાટ મારે અને દોડી જાય
-ચાર પગે, પલકવારમાં.
-પણ એક વખત, જ્યારે આખાયે વનમાં
-કાવતરાભરી શાંતિ છવાયેલી હતી, ત્યારે
-ઝાડ સાથે બાંધેલી બકરીનું
-બે-બેં સાંભળીને, એ જઈ પહોંચ્યો ત્યાં
-અને માંચડો બાંધીને બેઠેલા
-બધાના શ્વાસ અધ્ધર થઈ ગયા.
-ઝાડ પર બેઠેલા લક્કડખોદના શરીરમાં
-લાકડાની ઝીણી ઝીણી ફાંસો ભરાઈ ગઈ.
-સૂંઢમાં તળાવ ભરીને નહાતી
-હાથણીઓ શાંત થઈ ગઈ.
-આ રાની પશુનો માયાળુ પંજો
-સ્ફૂર્તિથી ઊંચકાયો.
-દૂર સામે છેડે રાઈફલની નાળ ગોઠવાઈ.
-આંખો... અંતર.. અંધકાર... દિશા...
-નખ... માટી... લાઈટ.. અવાજ...
-છળ... કપટ... અને
-આમંત્રણ આપતું એક ભરપૂર શરીર.
-❏
-</poem>
-==ઝેરી દૂધ==
-<poem>
-ઊંચકાયેલા ગોવર્ધનની છાંય તળે ઊભેલી
-વ્રજની એક ગાય,
-એની અંદર રહેતા તેત્રીસ કરોડ દેવતાઓને
-ઊંઘી ગયેલા જાણીને
-ચાલી નીકળી મળસ્કે.
-ત્યાં ઘંટડીઓ તોડતી જતી એ ગાયને
-જોઈ ગયો એક ભરવાડ
-એની અંદરના જ એક દેવતા જેવો.
-કદાચ ઇન્દ્ર જેવો.
-દોહી લીધું એણે બધું જ ઝેરી દૂધ,
-ને આદેશ આપ્યો ગાયને સગર્ભા બનવા.
-હવે એની અંદર ઉછરતા બળદનું જોર
-ઘાટીલાં બનાવે છે એનાં શીંગડાંને.
-એની અંદર રહેતાં દેવો પણ ઉત્સુક બની જોઈ રહ્યા છે
-એ બળદમાં શ્વાસ આવવાની પ્રક્રિયાને.
-પણ, કલાકો સુધી ઘાસ વાગોળતી રહેતી
-એ ગાયની આંખોમાંથી તો
-આંસુઓની ધાર વહે છે,
-જે ભીંજવી નાખે એના ગળાની લથરતી ચામડીને,
-કે આ કોનું સંતાન હશે,
-એનું પોતાનું,
-કે ઈન્દ્રનું?
-❏
-</poem>
-==દાણા==
-<poem>
-સિબિલીઓ ટોળે વળી બેઠી છે.
-થોડુંક ધીમેથી, થોડુંક ઊંચા અવાજે
-કંઈક બોલી રહી છે.
-એમની મુક્ઠીમાં દાણા છે.
-ખૂબ ઊંચે ઉછાળી પંખીઓ પાસે ફેંકે છે.
-પંખીઓ દૂર દૂર વેરાયેલા દાણાઓ
-ચાંચમાં ભરી લેવા દોડે છે
-સિબિલીઓ હવે આંધળોપાટો રમી' રહી છે.
-અને પંખીઓ જઈ પહોંચ્યાં છે, એમનાં ઘરોમાં,
-ઢાંકેલી રસોઈ ખાવા.
-થાકેલી સિબિલીઓ ઘેર પાછી ફરે છે.
-અધખુલ્લાં વાસણો જોઈ બોલી ઊઠે છે,
-નક્કી આ પક્ષીઓ !
-બધું જ જાણી લેતી આ સિબિલીઓને
-શાપ આપતાં નથી આવડતું.
-ધાન ભરેલી કોઠીઓ પાસે બેસી એ ડૂસકાં ભરે છે.
-ગ્રીસના રસ્તાઓ પર નીકળે છે તો એમની આગળ
-પક્ષીઓનો કલબલાટ હોય છે.
-લોકોને એમના શબ્દો કંઈ જ સંભળાતા નથી.
-આ સિબિલીઓ આમ ને આમ મરી જશે.
-પક્ષીઓનું પણ પેટ ફાટશે.
-બચ્ચાંઓ ઊડ્યા વગરનાં રોશે
-લોકો તો ખૂબ પસ્તાશે.
-સિબિલીઓનાં ઘરમાં રોજ નવા નવા હાથ ઊગશે.
-દરેકને પોતાના શરીર પરના નવા તલની જેમ
-એની ચિંતા થશે.
-અને આમ, સિબિલીઓ વેર વાળશે.
-❏
-</poem>
-{{Rule|10em}}
-<small>*સિબિલ : પ્રાચીન ગ્રીસની ભવિષ્યવેત્તા સ્રીઓ.</small>
-==રાણી રૂપમતી==
-<poem>
-પૂર આવે ત્યારે નદી આખી અસ્તવ્યસ્ત થઈ જાય છે.
-વંટોળની જેમ ધૂમરાય છે.
-અને તળિયે છૂપાયેલું ઘણુંબધું ઉપર આવી જાય છે.
-ગામલોકોની બધી જ અમાનત એણે પાછી આપવી પડે છે.
-અને પૂર ઓસર્યા પછી નાનકડી ચોરબાળકી જેવી
-ચૂપચાપ ઊભી રહે છે.
-સાલ્લી ચોર! એક થપ્પડ મારું છું હું એને.
-રીસાઈ જાય છે એ.
-સીતામાતાની જેમ ધરતીમાં સમાવા જઈ રહી છે.
-છો ને જતી!
-આ માછલી, કાચબા બધાં કેટલાં ખુશ છે.
-તારાથી મુક્ત થયાં.
-હવે એમને શ્વાસ લેવા માટે તારી પાસે નહીં આવવું પડે.
-ગામની બધી જ સ્ત્રીઓનું રૂપ ચોરી લઈને
-તું એક રાણી રૂપમતી બનવા માગતી હતી.
-તારું એ ખળખળ હસવું!
-કેટલાંયે જંગલી પ્રાણીઓને હવસખોર બનાવતું હતું.
-તારા કિનારાઓએ, આ ગામની લક્ષ્મી
-ને પેલા ગામના લાખિયાને
-કયારેય પરણવા જ ન દીધાં.
-આજે તારા આ ચોગાનમાં મોટા ઉત્સવ છે.
-ખુલ્લી હવામાં શ્વાસ લેતાં જળચરો બધાં
-મનુષ્યો સાથે નાચી રહ્યાં છે.
-હે નદી! તારો અંત આવી ગયો!
-❏
-</poem>
-==ચાંદની ચોક==
-<poem>
-ચંદ્રની અંદર ખીણો છે, માટીનાં ધાબાંઓ છે,
-તેમ એક ચોક પણ છે.
-નામ છે ચાંદનીચોક.
-ચંદ્રનો પ્રકાશ આ ચોક પર પથરાયેલો છે.
-અને ચાંદામાં રહેતું પેલું સફેદ, રૃની પૃણી જેવું
-સસલું, એની રાતી આંખોથી ચારે તરફ
-આ ચોકને તાકી રહ્યું છે.
-ચંદ્ર પર રહેવું એટલે શું?
-અઠીં કશાનું વજન નથી.
-એ આ ચોકમાં લપાઈને ફરે કે ક્સરતો કરે!
-અહીં નથી લીલું ઘાસ કે નથી રાત.
-નથી કોઈ ભય કે નથી બીધેલાં હરણાંઓ.
-અહીં માત્ર પવન છે.
-અને એમાંયે અજવાળું છે.
-જોરથી ફૂંકાતા એ પવન સામે, આ રીસાયેલું સસલું,
-એકલું અવાક ઊભું રહી જાય છે.
-અજવાળું એના શરીર પરના વાળ ખેરવી નાખે છે.
-પોતાના જ વાળની સુગંધની એને એલર્જી છે.
-એને ખૂબ છીંકો આવે છે.
-ચંદ્રનું જે કંઈપણ ગણો તે બધું જ આ સસલું,
-હમણાં જરા માંદું છે.
-અને બીજનો ચંદ્ર, ત્રીજનો ચંદ્ર,
-ચંદ્રની બધી જ કળાઓ વ્યથિત છે.
-❏
-</poem>
-==બહારવટી==
-<poem>
-કેટલીક ટેકરીઓ ચડીને, પછી ઊતરો
-ત્યાં એક ગામ આવે.
-અને એક વખત ત્યાં પહોંચ્યા પછી તો
-એવું પાધરું કે ક્યારેય ભૂલા જ ન પડો.
-કામશક્તિથી ભરપૂર જુવાનોને કારણે
-લચી પડી છે ફળોની વાડીઓ.
-ગામની તેર-ચૌદ વર્ષની કુંવારીઓનાં
-સ્તનો પણ એવાં સુંદર, જાણે દૂધ ઊભરાતું હોય.
-મેનોપોઝના આરે આવેલી સ્રીઓ પણ
-આનંદથી કાલાં ફોલતી હોય.
-બજારમાં જાવ તો ખાસ ધીરગંભીર, ઘરડી સ્ત્રીઓના
-હાથે બનેલી મીઠાઈ મળે, જેમને બરાબર ખબર પડે
-એકતારી, બેતારી ચાસણીની.
-ફેરિયો નીકળે બૂમો પાડતો,
-ડોશીના વાળ જેવી સફેદ-ગુલાબી સૂતરફેણી લઈને.
-ડોસાઓ એ મોંમાં મૂકે ને
-ગળ્યા, ગળ્યા ખુશ થઈ જાય.
-રાતના બીજા ત્રીજા પ્રહરમાં બહારવટીઆઓ આવે
-તો ગામની પ્રહરીએ નદીનું પાણી પીને સૂઈ જાય.
-સવારે ચાલ્યા જાય, કશુંયે લૂંટયા વિના.
-આ નદીના પાણીની મીઠાશ તો આ પટને કારણે છે.
-આ પટની રેતી, જેના પર ઊગે છે.
-પાકાં પાકાં ટમેટાં.
-સૂપ કે સોસ કશું જ બનાવવાની જરૂર નહીં.
-બસ, બાળકો એ તોડી લે અને નદીમાં ધોઈને ખાઈ લે.
-લાલ ગેરુઆ માટીનો સેંથો પૂરતી પરિણીત સ્ત્રીઓ,
-સાંજે મંદિરથી વળતાં,
-ઘઉંના મીઠા મીઠા ઘૂઘરાની પ્રસાદી વહેંચે.
-પીળાં રાઈનાં ફૂલોથી શોભતું આ ગામ
-જાણીતું છે દૂર દૂરના પંથકોમાં સુખ માટે
-પણ ત્યાં રહી તો એ જ શકે
-જેના પૂર્વજો એ ગામના હોય.
-બીજા લોકો તો આવીને ચાલ્યા જાય
-પેલા બહારવટીયાઓની જેમ જ.
-રહે તો માત્ર કણબીઓ જ.
-ઉપજાઉ એ જમીનમાં ઊડે સુધી ખૂંપી ગયેલા
-કણબીઓ.
-ખભે હળ અને મોઢામાં અંગૂઠો ચૂસતા
-કણબીઓ.
-❏
-</poem>
-==સ્પાઈડરમૅન==
-<poem>
-મને એક પાંદડું મળ્યું.
-લીલું, તાજું, કૂમળું.
-અંદર એક સીધી લીટી
-અત્તે એમાંથી બંને તરફની પ્રસરતી શિરાઓ.
-જાણે સુંદર, લાંબા રસ્તાઓ હોય
-અને દરેક રસ્તો કોઈ જુદા જ સ્થળે
-ખુલતો હોય.
-મેં એક પાંદડું જાળવીને
-એક પુસ્તકની વચ્ચે મૂકી દીધું.
-આજે કેટલાય વખત પછી
-ફરીથી મેં એને જોયું.
-રંગ હવે દરિયાઈ પ્રાણી જેવો
-આકરો લીલો થઈ ગયો છે.
-અંદરની શિરાઓ
-સૂકી, બટકણી થઈ ગઈ છે.
-એ પાંદડાની સાથે એક લીલી ઈયળ પણ હતી.
-એ કયાં ચાલી ગઈ?
-આજે પણ, એ પાંદડું છે હજી,
-મારી પાસે.
-અસલ તાંબાના ગ્લાસ જેવું.
-જેની ઉપર કોતરાયેલા હોય
-સ્પાઈડરમેન.
-સ્પષ્ટ, ચોક્કસ, સ્થિર, સુરેખ,
-શિરાઓ.
-એક્બીજાની ખૂબ નજીક નજીક.
-❏
-</poem>
-==ડોશીના વાળ==
-<poem>
-ડોશીના વાળ.
-આમળાં-અરીઠાંથી અસંખ્યવાર ધોવાઈ ગયેલા,
-સુકા વાળ. માથાની જીર્ણ ચામડીમાં બચેલા
-થોડા જર્જરિત વાળ.
-લીખીયાના દાંતામાં ભરાઈને તૂટી જાય છે.
-એ. વાળનું ગૂંચળું બનાવીને પગના અંગૂઠામાં બાંધી દે છે.
-અને અંગૂઠા આગળ લોણહીનું ભ્રમણ થતું અટકી જાય છે.
-એને યાદ આવે છે,
-પોતે નાની હતી ત્યારે હવામાં ઊડતા ડોશીના વાળને
-ફૂંકો મારી ઊંચે ને ઊંચે ઉડાવતી હતી તે.
-પછી એના પોતાના વાળ ઉતારવાની વિધિ થઈ હતી તે.
-અને એનો જન્મ સમયનો એક પ્રિય ફોટો,
-તેલ માલિશથી ચમકતા વાળ અને શરીરનો.
-અચાનક રસોડામાંથી વહુનો કર્કશ અવાજ સંભળાય છે,
-એનો સફેદ વાળ કદાચ ઊડીને
-રસોઈમાં પડી ગયો હશે એટલે જ સ્તો!
-❏
-</poem>
-==એક કિશોરી==
-<poem>
-ભૂમધ્ય સમુદ્રના ઊંડા પાણીમાં તરી રહી છે
-એક કિશોરી.
-પાણીનો વેગ આકાર આપે છે
-એના અવિકસિત શરીરને.
-એના હાથ નાનકડા પણ મજબૂત.
-એના પગની પાની સતત વીંઝતી રહે છે પાણીને.
-અને ઉપસી આવે છે અતિ સફેદ શરીરમાં
-લીલી લીલી નસો બિહામણી.
-એનો ચહેરો?
-કાચ પર ઢોળાયેલા પાણી જેવો જ.
-ગતિશીલ, પારદર્શક.
-એની વાણી?
-એ બોલતી જ નથી.
-નહીં, એ મૂંગી નથી, પણ એ બોલતી નથી.
-સમુદ્રના તળિયે ખૂંપેલા કાચના ટુકડા
-ક્યારેક એને ઇજા પહોંચાડે છે,
-પણ એના શરીરમાં લોહી જ ક્યાં છે?
-હસવું આવી જાય એવી રબરની ઢીંગલી છે એ.
-જેના માથા પરના વાળ મશીનથી સીવેલા છે.
-હાથપગની આંગળીઓ જોડાયેલી છે.
-અને અત્યંત ઉત્તેજિત કરતો ઉરપ્રદેશ છે.
-❏
-</poem>
-==રોગિષ્ઠ કૂતરી==
-<poem>
-આ હડકાયો કૂતરો,
-શેરીમાં ચાલતાં લોકોને ચોર સમજે છે.
-અતે પછી બિચારા લોકો પણ મનમાં ઊંડે ઊંડે ગભરાય છે.
-ફૂતરાની પીઠ પર એવી લાઠીઓ મારે છે
-કે ચામડી પર સોળ ઊઠી આવે છે.
-અને એ કૂતરાને મનોમન ચાહતી
-પેલી રોગિષ્ઠ કૂતરીયે દુઃખી થઈ જાય છે.
-ચંદ્ર એની સોળ કળાએ ખીલી ઊઠે છે
-અને ફૂતરો વધારે ને વધારે જોરથી ભસતો રહે છે.
-મને થાય છે,
-રોટલાના વાસી ટુકડા જેવો આ ચંદ્ર,
-ઉપર લટકી રહ્યો છે તે કેમ પડી નથી જતો
-આ નીચે ભસતા કૂતરાના મોઢામાં.
-એના શિકારી દાંત વડે કૂતરો ચંદ્રને ચાવી જાય.
-અને એનું ગાંડપણ દૂર થઈ જાય.
-થોડા વધેલા ચંદ્રમાંથી એક બટકું
-પેલી કૂતરીને પણ આપી દઉં,
-અને એ સુંદર થઈ જાય.
-❏
-</poem>
-==હાથ==
-<poem>
-દેવી લક્ષ્મી,
-તારા હાથમાંથી વરસતી સોનામહોર ન જોઈએ મને.
-ન જોઈએ તારું ત્રિશૂળ કે શેખ કે તારી માળા.
-હે હજાર હાથવાળી!
-મને તારો કમળવાળો હાથ જોઈએ.
-એ સુકુમાર કમળ જોયું છે ત્યારથી
-મને કોઈ રાજકુમાર પણ નથી ગમતો.
-પુખ્ત સુંદર દેહયષ્ટિ, એનું લાલિત્ય,
-એની છટા, સૌરભ,
-ખીલેલું એ કમળ જોઈએ મને.
-અને તારો હાથ!
-જે સદા યુવાન રાખે છે એને.
-પાણીથી અલગ એ કમળ
-અને તારા અંગથી અલગ એ હાથ ને
-રેશમી કપડામાં વીંટાળી
-સાચવીને મૂકી દઈશ.
-દેવી લક્ષ્મી,
-તારા હજાર હાથમાંથી એક હાથ આપ મને!
-❏
-</poem>
-==મણિ==
-<poem>
-લઈ લેવો જોઈએ મણિ
-આ નાગના માથેથી.
-કેવો ઘૂસી જાય છે
-મણિના અજવાળે, અજવાળે
-થડની અંદર, !
-ને ખાઈ જાય છે, લબકારા મારતો
-કવિઓના કેટલાય અણમોલ ને અપ્રાપ્ય શબ્દો.
-ગળી જાય છે, બખોલોમાં રહેતાં
-પક્ષીઓનાં બચ્ચાં પણ.
-જીવતો ન રહેવા દેવાય આ નાગને હવે.
-પણ એમ કેમ એના પર લાઠી ઝીંકી દેવાય?
-એના પેટમાં બચ્ચાંઓ હવે
-પેલા શબ્દોને બોલતાં શીખી રહ્યાં છે.
-એ પોતે જ ગાંડો થઈ જશે.
-નહીં કાંઈ ઓકી શકે
-કે નહીં ચાલી શકે
-પોતાની સ્થૂળકાયા લઈને.
-❏
-</poem>
-==મેરુ==
-<poem>
-આંધળા પાણીમાં, નાગની છાંયમાં.
-પગચંપી કરાવતા વિષ્ણુ
-અને આસપાસ પાણીમાં તરતી
-હીરાજાડેત કલાત્મક પેટીઓમાં
-નવજાત શિશુઓ.
-હું જઈને બેસી રહીશ નદીના કોઈ શાંત કિનારે.
-રાહ જોઈશ, મારાં શિશુના આવવાની,
-માછલીનાં ઈડાંઓ તો જન્મતાંની સાથે જ
-વિખેરાઈ જાય, અગાધ સ્નિગ્ધ પાણીમાં.
-પ્રસરી જાય એમના શ્વાસ પરપોટા બનીને.
-પણ છું કેવી રીતે ઓળખીશ મારા શિશુને?
-આ બધાં વર્ષો,
-મેં કેટલીયે મીટ માંડી આકાશે,
-સમુદ્રોમાં ડોકિયાં કર્યા,
-ક્ષીર નીકળતાં ફળ-ફૂલો વચ્ચે હું ફરતી રહી.
-ધમણની જેમ ચાલતો રહ્યો મારો શ્વાસ.
-અને હવે આ બાળક આવીને મને
-વાત કહેશે પાતાળની.
-પાણીમાં ધીમે ધીમે ઓગળી રહેલા
-અડગ મેરુની
-લાલ ફેણવાળા, ઝેર ઓકતા,
-જાતજાતના સર્પોનાં હાડપિંજરોની.
-અને હું ઓળખી લઈશ
-મારા ગર્ભને.
-એના જન્મની વેદનાને.
-❏
-</poem>
-==રંગ==
-<poem>
-લીલાછમ ઘાસના મેદાનમાં રહેતા
-આ તીડનો રંગ પણ લીલો છે.
-એના દુશ્મનો ક્યારેય એને
-આ ઘાસની વચ્ચે શોધી નથી શકતા.
-આખો દિવસ એ મેદાન પર લહેરાતા
-પવન સાથે ઊડતું રહે છે અને પછી રાત્રે
-લીલા અંધકારમાં, ભીના અડાબીડ ઘાસમાં
-ઘેરી રંગ સાતત્યતા નિકટ સૂઈ જાય છે.
-વહેલી સવારે ઝાકળનાં ટીપાં એના શરીર પર
-અને ઘાસ પર બાઝેલાં હોય છે.
-અને સૂરજનાં હરિયાળાં કિરણો
-એના પર ચમકતાં હોય છે.
-પણ એક દિવસ, આ સૂરજ ગાંડો થઈ ગયો.
-ગુસ્સામાં એવી તો અગનજ્વાળાઓ વરસાવી
-કે બધું જ ઘાસ સૂકાઈને પીળું થઈ ગયું.
-બિચારું તીડ હવે એક અજાણ્યાની જેમ
-ગરમ રેતીની ડમરીઓમાં અટવાયેલું, રઘવાયા ડરે છે.
-એના નાજુક, પાતળા પગ
-આ બળબળતી જમીન પર કયાંય રોકાતા નથી.
-એ શોધી રહ્યું છે પોતાના લીલા રંગને.
-❏
-</poem>
-==મશરૂમ==
-<poem>
-આકાશમાં કાળાં ડિબાંગ વાદળો ઘેરાયાં કરે છે.
-સક્ષસી વીજળી ઝબકારા મારે છે.
-તારાઓ તો ક્યાંય અદશ્ય થઈ ગયા છે.
-ચીસો પાડીને બોલાયેલા બધા જ નિઃસહાય શબ્દો
-ફરી એક વખત આકાશી ગર્જનામાં દબાઈ ગયા!
-વરસાદ હવે થંભી ગયો છે. ખુશનુમા ઠંડક છે.
-આ પર્વત આખો લીલોતરીથી શોભી ઊઠશે.
-લોકો ખુશ છે કે શહેરનું તળાવ છલકાઈ ગયું છે.
-એ સિવાય પણ કેટલું બધું બની ગયું!
-મારી અગાશીમાં મેં વાવી હતી એ કોથમીર તૂટી ગઈ.
-જેને અડતાં પણ ડર લાગે એવા
-તાજા જન્મેલા બાળક જેવાં, સુંવાળાં મશરૂમ
-રસ્તા પર વહેતાં આ પાણીમાં ડૂબી ગયાં.
-મારા ઘરના છાપરા પર, રૂમાં વીંટાળીને મેં ફેંકયો હતો,
-એ દૂધિયા દાંતને પણ આ પાણી
-શહેર બહાર, સમુદ્રમાં લઈ ગયાં.
-નિર્દોષ મારો એ દાંત હવે, સમુદ્રના પેટાળે પડેલા
-અસંખ્ય ધોળાં છીપલાંઓમાં ભળી જવાનો.
-આકાશમાં મેઘધનુષ્ય દેખાયું છે.
-પણ મને તો હવે એક જ સ્વપ્ન આવે છે,
-સમુદ્રના તળિયાનું !
-અને હવે દરેક માછલીને હું શંકાથી જોઉં છું.
-મારો દાંત એના પેટમાં છે,
-કે કોઈ રાણીના આભૂષણમાં જડાયેલો છે.
-કે પછી શંખના પાઉડરમાં પીસાઈ ગયો છે?
-બહાર રસ્તા પર રાત્રે રઘવાઈ થઈને ફરતી હતી
-એ ગાય પર વીજળી ત્રાટકી,
-અને એ પણ હવે નથી રહી.
-દૂધિયા દાંત જેવી એ ગાય ક્યાં ગઈ?
-❏
-</poem>
-==એક હાથ સમુદ્રનો==
-<poem>
-મેં મારા હાથથી સમુદ્રની એક લહેરને અટકાવી દીધી.
-અને એ પછી તો હું આખી જ બદલાઈ ગઈ.
-મારો હાથ ઓક્ટોપસની બની ગયો.
-મારી આંગળીઓ માછલી બની ગઈ.
-મારા નખ સમુદ્રના પડ ઉકેલાય તેમ
-ચામડીથી છૂટા થવા માંડ્યા.
-મારા હાથની રેખાઓ પવનચક્કીનાં
-ફરતાં પાંખિયાંઓ જેમ ધુમરાવા માંડી.
-મારી મુઠ્ઠીમાં મીઠાના અગર બંધાયા.
-મારી હથેળીમાં મોતી પાડ્યું.
-મારા હાથમાં સમુદ્રનો ભંગાર પણ આવ્યો.
-મારા હાથમાંથી થોડુંક પાણી સરી પણ ગયું.
-મારા હાથને તરસ પણ લાગી.
-મારો હાથ જાણેકે મારો જ ન રહ્યો.
-અને પછી તો સમુદ્રનાં મોજાં આવ્યાં,
-જે મારા હાથને જ ખેંચી ગયા સમુદ્રમાં.
-હવે તો ક્યારેક જ દેખાય છે મારો હાથ, ર
-સમુદ્રનાં મોજાંઓ ભેગો ધસમસતો આવતો હોય છે.
-અથડાઈ પડે છે ખડક સાથે અને
-વેરાઈ જાય છે દરિયાઈ ફીણ જેવો.
-પાછો ચાલ્યો જાય છે શાંતિથી, મોજાંઓ ભેગો.
-❏
-</poem>
-=તેઓ (એ અને તે)=
-==કલગી==
-<poem>
-મોરની ડોક સુંદર, લાંબી.
-ઢેલ જાડી ભમ.
-વરસાદને વધાવે મોર એકલો જ.
-ઢેલ તો બસ કાંગારુની કાંખમાં
-બચ્ચું જોઈને શરમાય.
-મોર તરડાયેલા પંજાઓથી જીવડાં પકડે
-ને કલગી રગદોળાઈ જાય
-ભીની ધૂળમાં, અળશિયાંઓ વચ્ચે.
-મોટાં રંગીન પીંછાંઓવાળું
-ઢેલનું ભારેખમ શરીર ઊંઘી જાય છે.
-❏
-</poem>
-==નિયતિ==
-<poem>
-ધરતીના પોલાણમાં ઊંડે સુધી ખૂંપતા જવું
-કે અંતરીક્ષમાં તર્યા કરવું —
-ધરતીના પેટાળમાં મળનાર કોઈ ધગધગતું પ્રવાહી
-કે અવકાશમાં મળનાર કોઈ ઝેરી વાયુ —
-{{space}}{{space}}બંને એક જ અનુભવ છે.
-❏
-</poem>
-==અતિપ્રિય અતિથિ==
-<poem>
-સાઈબીરીયાથી દર વર્ષે અહીં આવતાં
-આ ફલેમિંગો હજી આવ્યાં કેમ નહીં?
-ત્યાં જ ઠંડીથી ઠૂંઠવાતાં મરી તો નહીં ગયાં હોય?
-કે પછી રસ્તામાં એમની કાંપતી પાંખો
-એવાં જ સફેદ વાદળો સાથે ભૂલથી અથડાઈને
-ચિરાઈ ગઈ હોય?
-નળ-દમયંતીની વાર્તા કહેતો પેલો નાવિક
-રાજા નળની જળસમાધિ બતાવી રહ્યો હતો.
-હું જોઈ રહી, એની નાવ પર દોરેલાં લાકડાનાં ફ્લેમિંગો
-ને પછી એ નાવિકની વહુએ ઘરમાં લીંપેલાં
-માટીનાં ફલેમિંગો.
-સરોવરમાં ઊગેલાં કુમળાં ઘાસનાં બીજ ફ્લેમિંગો.
-વાંસનાં હલેસાં ફલેમિંગો.
-કેટલાં બધાં! પણ બધાં જ સ્વર્ગસ્થ.
-મારે તો જોવા હતાં હુંફાળા તડકામાં પાંખો શેકતાં,
-સુંવાળાં સંવનન કરતાં,
-માટીમાં ખાડા કરી ઈડાંઓ સેવતાં ફલેમિંગો.
-જોકે, સરોવરનાં છીછરાં પાણીમાં રમતી
-જળકૂકડી જોવાની મજા આવે છે,
-પણ ફલેમિંગો કેમ ભૂલાય?
-શાંત સ્વરૂપ અતિથિ.
-જોજનો દૂરથી, ઠંડીથી બચવા, અહીં આવીને રહેતાં
-અતિપ્રિય અતિથિ.
-જોઈએ તો મારા શરીરની ઉષ્મા પણ હું તમને આપું.
-❏
-</poem>
-==જન્મ==
-<poem>
-ઉજ્જડ દુકાળિયા ગામની સીમના
-તળાવની પાળે ચિત્કારે છે ટિટોડી.
-સરોવરનાં સુંવાળાં પાણીને
-પલકવારમાં માપી લઈને
-એક પગે ઊભો રહ્યો છે
-બગલો. કંટાળેલો.
-આ પાણીયે હવે નથી રહ્યાં
-પહેલાં જેવાં ગુપ્ત, અગાધ.
-અને આ બધાંથી અજાણ
-દૂર દૂરથી ડોડીઓમાં બેસીને
-આવી રહેલાં ફ્લેમિંગોને
-કેવી રીતે રોકવાં?
-વચ્ચે કેટલાક ટાપુઓ આવે છે.
-કૌરી, મોટી શિલાઓના બનેલા.
-પણ શું એવા ટાપુઓમાં એમને ઉતારવાં,
-જ્યાં મરેલા કાચબાના તેલની સુંગધ હોય,
-શંખોની ભષ્મ હોય,
-જેના ઉપયોગની કંઈ જ ખબર ન હોય
-એવી કિંમતી દરિયાઈ ઔષધિઓ હોય,
-વમળોમાં ઊગી આવેલાં
-અને સીગલોએ ચાંચમાં લઈને
-ટાપુઓ પર ફેંકી દીધેલાં
-જળકમળો હોય,
-બંધ શ્યામગુલાબી રંગનાં!
-અને પછી જો ફલેમિંગો
-ત્યાં જ રહી જાય તો?
-❏
-</poem>
-==પુનઃજન્મો==
-<poem>
-ફ્લેમિંગોના અકાળ અવસાન પછી હવે શું?
-ફીનિક્સની રાખ પડી છે.
-સો વર્ષ પછી એ ફરીથી આ જ રાખમાંથી જન્મ લેશે.
-હજી સો વર્ષ પૂરાં નથી થયાં.
-અને એની આ રાખના ઢગલા પર
-ગલૂડિયું બેઠક જમાવી રહ્યું છે.
-ફીનિફ્સની પાંખોનો ફફડાટ દેખાય છે
-ગલૂડિયાના લટકતા, ધ્રૂજતા કાનમાં.
-એની નાનકડી પટપટતી પૂંછડી
-એટલે ફીનિક્સનો આત્મા.
-હાડકું ચાવતા દાંત એટલે
-ફીનિક્સનું આખુંયે જીવન.
-ચામડાની ગંધથી ફૂલી જતાં એના નાડનાં ફોયણાં
-એટલે ફીનિક્સની દરિયા પરની
-ઊંચી ઊંચી ઉડાનોની બધી અગમચેતી.
-એ ફીનિક્સની આ રાખ પર હવે
-ગલૂડિયું સૂતું છે.
-એ રાખની અંદરની શારીરિકતા ૫૨
-એનાં સ્વપ્નો રચાયાં છે.
-એ હવે જાગે તેમ નથી.
-એનું ચિંતન એટલે રાખમાં રહી ગયેલું
-ફીનિફ્સનું વીર્ય
-જેમાંથી કોઈ ફીનિક્સ જન્મવાનું નથી.
-❏
-</poem>
-==‘નોબલ મીટ હોમ’==
-<poem>
-મને કોઈ જ રસ નથી, વી.ટી.થી થાણા
-અને થાણાથી વી.ટી. આવ-જા કરતી
-આ ટ્રેનમાં કે કરડા ચહેરા અને કર્કશ અવાજવાળી
-ફૂલ-ગજરા વેચતી આ મરાઠી બાઈમાં.
-કુર્લા સ્ટેશને ગાડી ઊભે છે.
-મુસ્લિમ સ્ત્રીઓ લેડીઝ કંપાર્ટમેન્ટમાં આવીને
-બુરખો કાઢી નાખે છે અને હું એમને
-સજાતીય નજરે તાકી રહું છું.
-આખુંયે કુર્લા દેખાય છે મને એ ચહેરામાં.
-ત્યાંનું, ‘નોબલ મીટ હોમ',
-ઓફ-વ્હાઈટ કલરની મરઘીઓ,
-હાફ-ફ્રાઈડ ઓમલેટ,
-લીલા રંગના ડીસ્ટેમ્પરવાળી મસ્જિદ,
-ચાદર ચડાવવા આવેલી
-મહેંદી કરેલા કેસરી વાળવાળી એક પ્રૌઢ સ્રી,
-નિકાહ કુબૂલ કરાવતા હાજીઓ,
-સૂફી ઓલિયાઓ,
-ધગધગતા દેવતા પર દોડી જતાં બાળકો,
-પોતાના શરીર પર કોરડા ઝીલતો
-એક વ્યભિચારી, તથા
-ઈમામ-હુસેનની તરસ છીપાવતાં
-શરબતનાં છલકતાં પીપ.
-❏
-</poem>
-==મીં જા મામા==
-<poem>
-કાઢી લીધા આંખોના ડોળા ને ઘસ્યા પથ્થર પર.
-પછી ચોંટાડી દીધા, બગાઈની જેમ, ગાયની પીઠ પર.
-ગોળ ફેરવી પુચ્છ ને પછાડી ગાયે પીઠ પર.
-ને જોયા તારાઓનાં ઝુંડને પડતાં નીચે.
-ભૂંરાટી થઈ ગાય તો! દોડી આખા ગામમાં.
-ચાટવા મથી આંખોના ડોળા અડરની જેમ.
-બધું વહી ગયું થૂંકની શ્રાવણી નદીમાં.
-નદી, જેમાં રહે હંસ, માછલી, ઓક્ટોપસ, વ્હેલ
-ને હવે વરસાદમાં નીકળ્યા છે, લાલ લાલ મખમલના
-મામાઓ
-સુંવાળાં જીવડાં, પોચાં પોચાં, શરીર માત્ર.
-આંખો ક્યાં છે એ તો ખબરે ન પડે.
-સહેજ જો ચાલતાં શરીર ઉથલી પડે તો,
-સીધાંયે માંડ થાય, એ આ મીં જા મામાઓ
-જઈ રહ્યા છે ગમાણ તરફ.
-ગાંડી સ્રી જેવી એ ગાય પાસે?
-જેને ફેંકવા ભૂંરાટી થઈ'તી એના માટે જ હવે
-શોક કરતી, શાંત થઈ ગયેલી એ ગાય પાસે?
-હા, એના ગળામાં મખમલના આ મામાઓ
-પરોવાશે હાર થઈને.
-આંખમાંથી કાઢી લીધેલી કીકીઓ જેવા ચમકીલા તારાઓ
-બધું જ જોતાં અને કંઈ જ ન સમજતાં
-આ તારાઓનો હાર થઈને
-પરોવાશે ગાયના ગળામાં.
-❏
-</poem>
-==આરબ અને ઊંટ==
-<poem>
-એક જુવાન ઊંટ
-પોતાની અંદર
-ખૂબ બધું પાણી ભરી લઈને
-ચાલી નીકળ્યું છે
-એકલું
-રેતીમાં.
-રેતીને ચાટે છે, સૂગાળવાં જડબાંથી.
-ને સામે મળે કોઈ આરબ તો
-નથી આપતો પાણી સહેજે ય.
-ને જો કોઈ બાંધી દે
-એની પીઠ પર બાળક તો
-દોડે છે એ, દોડે છે એ,
-ત્યાં સુધી
-જ્યાં સુધી
-એ બાળકમાં જીવ હોય.
-ને પછી બેસી પડે છે એ
-રેતીમાં
-ને વમળાય છે
-ફગાવી દેવા એ બાળકને.
-પણ પછી ત્યાં કોઈ ફરકતું નથી.
-ને પીધા કરે છે એ
-પોતાનું પાણી
-ટીપાંઓમાં તારવીને.
-❏
-</poem>
-==પવન==
-<poem>
-પાણીના લીસા પાતાળે
-બે ચકમક પથ્થરો ઘસી જોયા.
-પણ, એક તો ઘેનભરેલાં પોપચાં
-અને તેમાં માણસોને
-ઊંઘમાં નાંખી દેતો આ પવન!
-આ વડની વડવાઈઓ પણ
-ડાળે ડાળથી જમીન તરફ ખૂંપતી જાય છે.
-થોડીકેય અધ્ધર નથી રહી જમીનથી
-અને ટેટાનો સ્વાદ ચાખવા ગવેલાં પક્ષીઓ
-લાખ ચાંચો ભરાવ્યા છતાંયે
-વૃક્ષમાંથી બદાર જ નથી નીકળી શકતાં.
-લંગોટિયાં બાળકો રમવા જઈ રહ્યાં છે,
-પાતાળકૂવા તરફ.
-ચારેબાજુની આ બૂમરાડમાં
-જરી ભરેલા ઘોડાઓયે હવે
-ચાલી નીકળ્યા છે,
-અસવારની રાહ જોયા વિના.
-❏
-</poem>
-==ખાંભી==
-<poem>
-ઘટાટોપ વનમાં
-ભરચક વૃક્ષોની વચ્ચે રહેતાં આ પાણી.
-સૂરજના સાત અશ્ચોમાંથી કોઈ ત્યાં
-ક્યારેય પાણી પીવા નથી આવતા.
-કે ન તો ક્યારેય ચંદ્ર,
-ક્રોધિત થઈને ધ્રુજ છે એ પાણી પર.
-ન કોઈ બગલો આવે છે માછલીઓને ખાવા.
-એક'માત્ર બાજુની ખાંભી, લળી લળીને
-ડોકિયાં કરે છે કે કદાચને,
-એની અંદરની સતીનો ચહેરો
-દેખાઈ જાય એ પાણીમાં!
-એ સિવાય, નર્યા બિલોરી એ નીરમાં,
-રહે છે એક નાગ.
-જેની ફેણ પર છે, ચમેલીનાં ફૂલોનો ઢગલો.
-અને, અને, એ પાણીનાં પોલાણોમાં રહેતો
-બોખો કાચબો.
-રાત પડ્યે એની શિથિલ ઢાલમાં
-મો છૂપાવી સુઈ જાય છે.
-એને ખબર નથી
-કે ક્યાંથી આવ્યા છે આ પાણી?
-અને શા માટે અટકી ગયાં છે
-અહીં, આ અરણ્યમાં?
-❏
-</poem>
-==પૂર્વજ==
-<poem>
-થોડા દિવસ પહેલાં એક મિત્રને ત્યાં
-એના કોઈ પૂર્વજનો ફોટો જોયો.
-અને ત્યારથી મને એવું જ લાગ્યા કરે છે કે એ
-મારા પણ પૂર્વજ હોઈ શકે.
-પૂર્વજો તો બધા સરખા.
-પૂર્વ દિશામાં મોં ફેરવીને ઊભેલા લોકો.
-આમ તો ક્યારેય પાછું વળીને જુએ નહીં,
-પણ છતાં જોવું હોય તો જોઈ પણ શકે.
-મેં મારા ઘરનું વાસ્તુ નથી કરાવ્યું,
-એટલે ઘણી વખત ઘરની દીવાલોમાંથી
-રુદન સંભળાય છે.
-એ ધરમાં કે એ જમીન પર મારા અગાઉ રહી ચૂકેલા
-બીજા કોઈકના પૂર્વજોનું
-ક્યારેક છાનું છપનું હાસ્ય પણ.
-અને મને એ બધું જ મારી આવનારી પેઢીના
-પૂર્વજો જેવું લાગે છે.
-એટલે કે હું જ,
-આ મારા ઘરની હમણાં જ ધોળાયેલી દીવાલોમાં
-ચણાયેલી, કેદ,
-પૂર્વ દિશામાં જોઉં છું તો પીઠ ફેરવીને ઊભેલા
-અસંખ્ય પૂર્વજો દેખાય છે.
-બધા જ મારા ઘર તરફ આવવા માગતા.
-બધા જ પરિચિત ચહેરાઓમાં, મારા પૂર્વજ.
-આવનાર જન્મનાં રંગીન સપનાં દેખાડતા.
-મારા ઘરની ભીંતોમાં રહેતી હું
-રાહ જોઈ રહી છું,
-ધરતીકંપના એક હળવા આંચકાની.
-❏
-</poem>
-==કબૂતરની ભીઠ==
-<poem>
-એક જૂનું રજવાડી મકાન છે.
-નહીં, આ રાજમહેલ કે યુદ્ધ કે
-ભોંયરાંઓની વાત નથી.
-ઓરડાની અંદર છતને ટકાવતા
-મોટા, ભરાવદાર થાંભલાઓ છે.
-છત ખૂબ ઊંચી છે અને ઘુમ્મટમાં
-પ્રસન્ન રાજનર્તકીનું નર્તન છે.
-એનો ઘેરદાર ઘાઘરો કોઈ કલ્પનાતીત યુગની
-ઊંડી ગર્તામાં સરી ગયેલો લાગે.
-રાત્રે નજીકના દરિયાનો,
-જરાય ગમે નહીં એવો રઘવાટ સંભળાય.
-અને સાથે સાથે ખલાસીઓને
-જાહોજલાલીભર્યાં બંદરો દેખાડતી
-દીવાદાંડીનો પ્રકાશ પણ ખુલ્લા ઝરુખાઓમાંથી
-એ ઓરડામાં આવે, જાય, આવે,
-તમે પાગલ થઈ જાવ. વિચાર આવે કરચલાઓનો.
-જે આવી કોલાહલભરી રાતે,
-દરિયાની ઠંડી રેતીમાં બહાર નીકળી,
-કાંઠા સુધી આવે.
-ડૉકનાં ચાર-પાંચ ખડકાળ પગથિયાં પણ ચડી આવે.
-અને પછી પાછા ઊતરી જાય, સવાર થતાં સુધીમાં.
-આવું તો ઘણી વખત થાય.
-પણ દિવસે અહીં ખૂબ શાંતિ હોય છે.
-ગોખલામાં કબૂતરો આવીને બેસે.
-કોઈક આંધળાં, કોઈ દેખતાં હોય.
-અને આ ઘરમાં કાયમ રહે છે
-કબૂતરોની ભીઠની તાજી તાજી સુગંધ.
-❏
-</poem>
-==તાપ વિનાનો ઉજાશ==
-ઓરડા બધા અગાશી
-અને રાત બધી બપોર.
-ઓરડામાં ખરતા તારાઓ
-અને અગાશીમાં છે પડદા.
-રાત્રે દેખતાં ચામાચીડિયાં
-ને બપોરે બોલતાં તમસા.
-નથી બદલાઈ મારી
-સવાર અને સાંજ.
-સવાર એવી જ -
-‘પરોઢિયે પંખી જાગીને ગાતાં મીઠાં તારાં ગાન’
-સાંજ પણ એવી જ -
-કુદરતી દેશ્ય જેવી.
-બે પર્વત, વચ્ચે આથમતો સૂરજ,
-એક મંદિર, એક નદી, એક હોડી.
-તો પછી શું થયું રાતને?
-કેમ ઓસરી ગયાં અંધારાં?
-શું થયું બપોરને?
-કેમ કરમાઈ ગયાં સૂરજમુખી?
-તાપ વિનાના ઉજાશમાં મને સપનાં આવે છે.
-રાતનાં સપનાં બપોરે
-અને બપોરનાં સપનાં રાત્રે.
-❏
-</poem>
-==સ્વપ્નાવસ્થા==
-<poem>
-મને ગમે છે મારી તંદ્રા કે નિદ્રા.
-પણ ત્યાંયે પેલી સ્વપ્નાવસ્થા.
-ક્યારેય શીખી જ નથી એવી રંગોળીઓ.
-તપ્ત કરી જતી અગ્નિશિખાઓની લાલાશ.
-હાથીના કાનમાં ધાક આવી ગઈ છે.
-એને તો બંદૂકનો અવાજ પણ નથી સંભળાતો.
-માત્ર દદડતું લોહી દેખાય છે.
-દૂરથી મુસીબતમાં સપડાયેલા ફેન્ટમે બૂમ પાડી.
-જંગલીઓએ નગારાં વગાડી
-સંદેશો આગળ પહોંચતો કર્યો.
-મદદ માટે દોડતાં આવી પહોં
-રસ્તો સૂંઘતા જંગલી ફૂતરાંઓ.
-એક કૂતરી પડી ગઈ.
-બેભાન થઈ ગઈ.
-સપનાને કોઈ અંત નથી.
-છતાં જાગી જવાય છે.
-યાદ આવે છે, થોડીવાર પહેલાં
-થોથવાતા હોઠ કંઈક બોલ્યા હતા.
-સીધા ઊભા ન રહી શક્તા પગ
-થોડુંક ચાલ્યા હતા.
-પથારીમાં હવે થાક લાગે છે.
-રૂમમાં નાઈટલેમ્પનો ઝાંખો પ્રકાશ છે.
-ફીનાઈલની ગંધ છે.
-અને ઊંદરો, આમતેમ બ્રેડ ખાતા,
-ટુકડાઓથી રમતા દોડાદોડી કરી રહ્યા છે.
-❏
-</poem>
-==મૂર્છા==
-<poem>
-દરિયા પર એક વસાહત છે.
-માછણો પોતાનાં કપડાં સૂકવી રહી છે.
-અને ખારવાના છોકરાઓ જોઈ રહ્યા છે,
-ખારી રેતીમાં આળોટતી
-સુંદર મત્સ્યકન્યાઓને.
-એમને કિનારા સુધી ખેંચી લાવનારાં
-મોજાંઓ તો પાછાં વળી ગયાં છે ક્યારનાં.
-મૂર્છિત આ કન્યાઓની આંખો ઉઘડતી નથી
-તડકામાં શરીર પરથી ખરી રહ્યા છે
-ચમકતા કાંટાઓ, અને સોનેરી વાળમાં
-ગૂંચ વળી રહે છે, અસ્પષ્ટ
-આંખોનાં પાણી શોષાઈ ગયાં છે,
-પેલા ખારવાના છોકરાની નજરમાં.
-જેના અધખુલ્લા હોઠો પાછળ ફૂટી રહ્યા છે
-આડાઅવળા, નવાસવા દૂધિયા દાંત.
-❏
-</poem>
-==સાગર કાંઠે==
-<poem>
-સાગરના સંતની વાણીને
-એકીશ્વાસે સાંભળી રહેલાં
-છીપલાંને થયું,
-મારી અંદર આ મોતી?
-કરચલો કલ્પને ચડ્યો,
-ક્યારેક તો એવો પવન પણ
-આવી જતો હશે કે જ્યારે
-શંખ બધા આપોઆપ જ ફૂંકાવા માંડે!
-માછલી એની ટચૂકડી પુચ્છ ઉછાળી
-ખડકછોડ સામે દાંતિયાં કરે,
-અને નાનકડી સફેદ કાંકરીઓ
-સઢના પડછાયે સપનાં જુએ.
-પછી, વહાણોની વિદાય વસમી લાગે.
-એવે વખતે,
-હોડીના તળિયે પડેલું બાકોરું જોઈને
-માછીમારને થયું,
-આ દરિયો,
-આખેઆખા આકાશને,
-કઈ રીતે સમાવી લે છે?
-❏
-</poem>
-==મેખલા==
-<poem>
-મારી પાસે પણ એક કોડિયું છે.
-જેની રોશનીમાં મને દેખાય છે, આખું યે બગદાદ.
-ચારે તરફ બ્લેક-આઉટ અને
-અને ઉપર ફરતાં અમેરીકી વિમાનો.
-જાદુઈ સાદડીના ચીરા, સંતાઈ ગયેલો જીન,
-અલીબાબાનાં ગધેડાં,
-ગુફાઓ આડેથી હટતા મોટા મોટા પથ્થરો,
-ખણખણતી અશરફીઓ, મરજીનાની આંખોની ચમક
-અને પેલા તણખા ઝરતા બૉમ્બ.
-અખાતમાં તેલના કૂવાઓ હજી સળગ્યા કરે છે.
-અને જીવતી રહે છે પંચતંત્રની વાર્તાઓ.
-રાજકુમારીના રૂપથી દિગ્મૂઢ થઈ ગયેલો
-એક બરછટ, ગાંડો રાક્ષસ —
-{{space}}માણસ ગંધાય - માણસ ખાઉં
-{{space}}માણસ ગંધાય - માણસ ખાઉં
-પણ રાજકુમાર તો પહોંચી ગયો છે,
-આકાશથીયે ઊંચા એ ઝાડ પર, રાક્ષસના જીવ સુધી.
-નીચે એ ઝાડ કાપી નાખવા મથે છે રાક્ષસ.
-કુવામાં પડી જાય છે સિંહ.
-ચંદ્ર પર ઉતરાણ કરે છે નચિકેતા.
-લાકડાના ઘોડાથી રમે છે લવ-કુશ.
-કામધેનુ બંધાયેલી છે ત્ર્દષિના આશ્રમમાં.
-પાર્વતીને ડંખે છે એના શરીર પરની મેખલા.
-ઝૂંપડામાં રહે છે રાજાની એક અણમાનીતી રાણી.
-ભયભીત થઈ જાય છે યશોદા
-કૃષ્ણના મુખમાં બ્રહ્માંડ જોઈને.
-મકાન બાંધતા જમીનમાંથી નીકળે છે ચરુ.
-તલનો લાડુ ખાતાં જીભ કચરાઈ જાય છે
-ગુપ્તદાનના એક પૈસાથી
-બરાબર એમ જ, જેમ કોઈ સ્વયંવરમાં
-કોઈ રાજાનું અપમાન થયું હોય !
-ફરી મારે કોડિયામાં થોડુંક તેલ રેડવાનું છે...
-❏
-</poem>
-=અમે (હું અને એ)=
-==માછલીના દાંત==
-<poem>
-હું અને મારો પ્રેમી
-લીલી શેવાળના રસ્તે
-માછલીના દાંત બનીને
-રોજ મળીએ છીએ.
-❏
-</poem>
-==મુખવાસ==
-<poem>
-હું આંધળો છું, પણ વર્ષોથી પરિચિત
-મારી સ્ત્રીના શરીરમાં તો એવી રીતે ફરી વળું
-જાણે વનરાજીમાં કોઈ સાપ સરકતો હોય.
-એના ચહેરા પરનો સંતોષ તો હું જોઈ શકતો નથી
-પણ, પીડાના આનંદથી, એ સહેજ ઊંઠકાર કરે
-અને મને લાગે કે એ મારી જ છે.
-એને આખીયે ભોગવી લીધા પછી હું થાકી જઉં
-ને સૂઈ જઉં, એના જ શરીર ઉપર.
-એ મારો ભાર ખમી લે. એટલું જ નહીં,
-મારા વાળમાં એની બોલતી આંગળીઓ પણ ફેરવે.
-દિવસે પણ હું આમતેમ હાથ ફેરવતો હોઉં
-મુખવાસના ડબ્બા માટે, ત્યાં એ આવીને
-મારા મોંમાં મૂકી દે, લીલી તાજી વરિયાળી.
-હું એ વરિયાળી ચાવતો બેસું,
-એ મારા બાળકને નવડાવે.
-બાથરૂમમાંથી એનું મુક્ત, રણક્તું હાસ્ય
-આખા ઘરમાં સંભળાય.
-મને બીક લાગે બહેરો થઈ જવાની.
-❏
-</poem>
-==કપાસનાં ફૂલ==
-<poem>
-મોટાંમસ પાન અને
-સુજેલાં કમળો નીચે
-પાતળી દાંડીઓ જેમ પડી રહે
-એવી નિર્બળ થઈ ગઈ છે મારી રાત!
-પાણીમાં ઉતરી રહેલા હિપોપોટેમસની જેમ
-ચાલી ગઈ છે, વિચારશીલ,
-પડી હશે ક્યાંક નોંધારી અથવા તો
-એક પગ જડબામાં પકડી લઈ
-ખેંચી ગયો હશે મગર એને અંદર,
-દૂર, દૂર આરસના ઠંડાગાર મહેલમાં.
-વિશાળ ફર્શ પર અગણિત મોતી પથરાયાં હોય,
-મોકલી જો હંસોને.
-ચરશે એ ચારો ત્યાં ફર્શ પર?
-ખોદી નાખશે આરસને, ચાંચો ભરાવી ભરાવીને.
-લોહીલુહાણ થયાં છે મારાંયે પેઢાં
-મોરચંગ વગાડતાં.
-તેં તો વાવી દીધાં કપાસનાં ફૂલો મારી રાતમાં.
-ડરું છું આ પહોળાં થતાં જતાં ફૂલોથી.
-પાછી આપ મને એક રાત ફરીથી.
-અંગિમાઓના લાસ્યવાળી.
-કેનાનાં કેસરી ફૂલ જેવી, ઊંડી.
-નરમ, અંતર્નિહિત, સુંગધવાળી.
-કોઈ જ વિક્ષેપ વગરની.
-અસ્ખલિત.
-❏
-</poem>
-==કાગ==
-<poem>
-કા-કા કૌઆ, ઠા-ગા ઠૈયા
-કાગશ્રી નાચે
-ને મંદિરમાં મંજીરાં વાગે.
-દાળ-શીરાનો એઠવાડ ને ભેગી
-અલક-મલકની વાતો.
-શનો ભગત કરી રહ્યો છે :
-ઓલા પ્રીતમ શેઠની વઉ પંદર દહાડાથી
-રોજ આવે છે, એક ખોળાનો ખૂંદનાર માંગવા.
-મહંતજી, હવે તો દયા કરો,
-મહંતજી!
-કા..... કા..... કૌ..... આ.....
-ઠા.....  ગા.... ઠૈ..... યા.....
-કાગશ્રી નાચે ને મંદિરમાં મંજીરાં વાગે.
-હે દેવોના દેવ!
-આ પ્રસવપીડાનો અંત ક્યારે?
-આ કષ્ટથી તણાયેલું મુખ
-ને ખાટલા નીચે દેવતાનો શેક,
-હે મહારાજ!
-મુજ સુવાવડી પર કૃપા કરો.
-મારા લાલનું નામ ‘ભીખો'
-ને દીકરીય ‘દેવદાસી’, પ્રભુ!
-કાકાકૌઆ ઠાગાઠૈયા
-કાગશ્રી નાચે ને મંદિરમાં મંજીરાં વાગે.
-મને ભલે શરીરે ચાંદી થાય,
-ને મહંત જીવતે સમાધિ લે,
-પણ, મારાં શ્રાદ્ધ ને આમ પાછાં ન ઠેલો, કાગ !
-નહીં કરું, ગામ આખાના દેખતાં મને આમ
-વડવાઓ પાસે લજિજત ન કરો.
-કાગ!
-મને શરણે લો.
-દીનાનાથ!
-કાકા
-::કૌઆ
-::::ઠાગા
-:::::ઠૈયા
-કાગશ્રી નાચે ને મંદિરમાં
-વાગે મંજીરાં.
-❏
-</poem>
-==બાળસ્વરૂપ==
-<poem>
-આ કેલેન્ડરમાં પણ એ જ છે,
-સીતામૈયા જમાડી રહી છે અને
-બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ બાળસ્વરૂપે
-મારાં મૃત બાળકો જેવાં,
-જેમને મેં દફનાવી દીધાં છે, મારા પતિના શરીરમાં,
-એ બાળકો ભૂત થઈને જાગે છે,
-રોજ નવું નવું ખાવાનું માગે છે,
-ઘરમાંનું બધું અનાજ ખૂટી જાય ત્યાં સુધી ખાયા કરે છે,
-કોઈ આશીર્વાદ નથી આપતા પણ
-મારી જ યોનિમાંથી ફરી ફરીને જન્મ લેવા માગે છે.
-જન્મે છે, જમે છે અને મરી જાય છે.
-મારું રસોડું રોજ એમને બત્રીસ પકવાન પીરસતું રહે છે,
-મારો બેડરૂમ સ્મશાનઘાટ જેવો થઈ ગયો છે.
-ક્યારેક ભડકે બળતી ચિતાઓ
-ક્યારેક શાંત દફન.
-મારો પતિ રોજ અસ્થિફૂલ તારવતો રહે છે,
-ક્બર પર ચડાવવા ફૂલો વીણતો રહે છે.
-મારાં બાળકો ભટકતો આત્મા છે.
-રોજ મારા પતિના શરીરમાં વીર્ય બનીને આવે છે
-અને મારાં સ્તનોમાં દૂધ બનીને.
-❏
-</poem>
-==સજાતીય સંબંધ==
-<poem>
-એક ગાંડો અને એક જંગલ.
-બંનેની વૃત્તિઓ બે-લગામ.
-જંગલનું' આમ અણધાર્યું, અચાનક ઊગવું
-અને એ માણસનું આમ ગાંડા થવું —
-બંને સહજ છે.
-એ ગાંડાની ઉંમર વધી રહી છે.
-અને જંગલ વિસ્તરી રહ્યું છે.
-ક્યારેક મને લાગે છે કે આ ગાંડાને
-અને જંગલને સજાતીય સંબંધો છે.
-કારણકે આ ગાંડો ઘણી વખત કુહાડી લઈને
-જંગલના ઊંચા, ઘેઘૂર વૃક્ષને કાપીને ફેંકી દેવા
-પરસેવે રેબઝેબ થતો હોય છે.
-ખૂબ પરિશ્રમને અંતે એ સૂઈ જાય છે.
-અને પછી ઊંઘમાં હસતો હોય છે.
-એની વિચારશ્રુંખલા આમ તો
-જંગલના રસ્તાઓ જેવી જ દુર્ગમ છે.
-પણ, એ બંને વચ્ચે હવે કોઈ ભેદ રહ્યો નથી
-પણ, આ ગાંડો કંઈ જંગલ જેટલું થોડું જીવશે?
-❏
-</poem>
-==ગોઝારી વાવ==
-<poem>
-હાં, હાં, એ માણસ જીવે છે હજી, એના ઘરમાં, સુખેથી.
-પણ મરી ગયો છે એ મારા માટે.
-અને એટલે જ હું રોજ એના નવા નવા
-મૃત્યુની કલ્પના કરું છું.
-રસ્તા પર ચાલતા ટ્રકનાં પૈડાં એના પર ફરી વળે છે.
-અને હું બાજુમાં શાંત રાહદારીની જેમ પસાર થતી હોઉં છું.
-તો ક્યારેક એની લાશ રેલવેના પાટા વચ્ચે મળી આવે છે.
-અને હું એના મૃતદેહ પરથી પસાર થતી ટ્રેનમાં
-મુસાફરી કરતી હોઉં છું.
-ક્યારેક હું મારી સાડીના પાલવને ગાંઠ મારતી હોઉં છું
-અને એના ગળામાં ફાંસો હોય છે.
-હું મંદિરમાં દીવા પ્રગટાવતી હોઉં છું
-અને એનું આખું શરીર સળગતું હોય છે.
-ક્યારેક એ કોઈ ગોઝારી વાવના તળિયે પડ્યો હોય છે.
-અને હું એ વાવમાંથી પાણી ભરતી હોઉ છું.
-રોજ રાત્રે યમરાજ આવે છે.
-ઘેલા કાળમુખા પાડા પર બેસીને.
-કરગરે છે, એને લઈ જવા માટે.
-પણ હું એને રજા નથી આપતી.
-❏
-</poem>
-==શૂન્યાવકાશ==
-એક ચુડેલ અને એક ખવીસ પ્રેમમાં હતાં.
-ચુડેલ રોજ રાત્રે માથા પર સગડી લઈને આવી જતી.
-બંને ખુશ હતાં.
-શરીરની પોતાની એક ભાષા છે.
-બંને સંતુષ્ટ હતાં.
-પણ એક દિવસ, ચુડેલને મન થયું કે એનો પ્રેમી
-એને એક દીર્ઘ ચુંબન આપે.
-એણે ખવીસને ખૂબ આજીજી કરી.
-પણ ખવીસને માથું જ ક્યાં હતું?
-હોઠ, દાંત, જીભ, આંખ, કાન -
-કંઈ જ નહીં!
-એ રડવા લાગ્યો.
-ચુડેલ એના ધડની ઉપરના શૂન્યાવકાશને તાકી રહી.
-અને પછી ગુસ્સે થઈને ચાલી ગઈ.
-ખવીસ એની પાછળ એને મનાવવા દોડ્યો.
-પણ એ ક્યારેય એને શોધી ન શકયો.
-ચુડેલનાં પગલાં હંમેશા ઊંધાં પડે છે.
-❏
-</poem>
-==શિલાલેખ==
-<poem>
-પાટીમાં ઉપસી આવેલી વાદળી ધાબાંઓની વિઘા
-આજે અદશ્ય થઈ ગઈ છે.
-હું અબોધ થઈ ગઈ છું.
-મારા વાદ-વિવાદ, મારું ચાતુર્ય, મારી તીક્ષ્ણ વાણી,
-ચર્ચા હતી એની દેશદેશાવરમાં.
-પણ આજે મેં મારા ગુરુને લાત મારી.
-અને બિચારા વૃદ્ધ, દૂબળા-પાતળા ગુરુએ આપઘાત કર્યો.
-હવે મેં એવું સાંભળ્યું છે કે આ બધા લોકો
-ભેગા થઈને મને એક મૂર્ખની સાથે પરણાવવાના છે.
-ખબર નહીં કેમ પણ મને મારા
-અજ્ઞાની પતિ પર ખૂબ વ્હાલ આવે છે.
-હું આતુર છું અમારા બાળકને જન્મ આપવા.
-એની અજ્ઞાનતાના એક દિવસ
-શિલાલેખ કોતરવામાં આવશે.
-એ ત્યાંથી પસાર થશે અને એ લિપિને
-ઉકેલ્યા વગર જ ચાલ્યો જશે.
-એ કાયમ બંધ મુઠ્ઠીઓ વાળીને દોડતો રહેશે.
-કોઈ એને પકડી નહીં શકે.
-મને ખબર છે કે એની બંધ મુઠ્ઠીમાં શું હશે!
-❏
-</poem>
-==વિસ્મય==
-<poem>
-આજે મેં એક બહુરૂપી જોયો.
-શહેરના વિશાળ રાજમાર્ગની ફૂટપાથ પર ચાલતો જતો. હતો.
-હનુમાનના વેશમાં.
-મોઢું ફુલાવેલું, હાથમાં ગદા, સળગતી પૂંછડી,
-અને પવનવેગી ચાલ.
-એ. તો પસાર થઈ ગયો.
-પણ મને યાદ રહી ગઈ, એની જાંબલી રંગની જાંઘો.
-અને એના પરનો મોટો કાળો મસો.
-એની પત્ની પણ રોજ વિસ્ફારિત નેત્રે આમજ તાકી રહેતી હશે
-ક્યારેક શિવાજી મહારાજ તો ક્યારેક
-શંકરનો પોઠિયો બનતા એના પતિને.
-બહુરૂપી મોરપીંછ લગાવી મોરની ચાલે ચાલતો રહે
-વિશાળ રાજમાર્ગની ફૂટપાથ પર,
-ડુહકા કરતો.
-❏
-</poem>
-==ઇજન==
-<poem>
-એક મહાકાય અજગરે મને એના બાહુપાશમાં લઈ લીધી છે.
-મેં જાતે જ આપેલું આ ઇજન છે.
-વેલ જેમ કોઈ વટવૃક્ષને વળગી રહે એમ હું એને અધીન છું.
-એના ઝેરી ઉચ્છ્ વાસ સિવાય હવે કશું જ
-મને જીવાડી શકે એમ નથી.
-હું પણ હવે એની જેમ ચામડી ઉતારવા લાગી છું.
-ક્યારેક એ મને સર્પોની યોનિમાં લઈ જાય છે.
-ગુંચળું વળીને પડેલા અસંખ્ય સાપ
-મહામૂલા મણિના પ્રકાશમાં સૂતા હોય છે.
-એમની બંધ આંખોની પાછળ રમતી વિષકન્યા હું છું.
-કુમારિકા - આ અજગરની પત્ની - એક છોકરી -
-આ બધા જ સર્પોની માતા અને સ્વખ્નસુંદરી -
-અહીંની રાણી - નીલિમા.
-સર્પોના ઝેરી વીર્યની વચ્ચે રહેતી હું - શ્યામા.
-રાત્રે બધા સાપ ઝેરની કોથળી ખાલી કરીને
-મારી પાસે પાછા ફરે છે.
-ઝેર વગરના સાપ!
-ફરીથી હું અજગરને, વેલ જેમ કોઈ વટવૃક્ષને
-વળગી રહે એમ વીંટળાઈ વળું છું.
-❏
-</poem>
-==રોમાન્સ==
-<poem>
-મારા ઘરમાં એક ઈનડોર પ્લાન્ટ છે.
-ઘરનો એક મોટો, ખાલી ખૂણો
-એના કારણે ભરાઈ જાય છે.
-મને એની સાથે ખૂબ સરસ અન્ડરસ્ટેન્ડીંગ છે.
-મારું હાસ્ય એના માટે સૂરજ છે.
-મારાં આંસુ એના માટે પાણી છે.
-હું તાળું ખોલી ઘરમાં પ્રવેશું છું.
-અને લાગે છે જાણે, મારી ઘરની રોજિંદી ક્રિયાઓ ઉપરાંત,
-ઘણું બધું એ મારા વિશે જાણે છે.
-ક્યારેક મને એનાથી ખૂબ સંકોચ થાય છે.
-અને હું એની ધરાર ઉપેક્ષા પણ કરું છું.
-છતાં મારા પલંગ પાસે જ રાખેલા એ છોડ
-મારા સપનામાંયે આવે છે.
-ક્યારેક એ મને ઊંઘમાંથી જગાડે પણ છે.
-અને પછી રંગબેરંગી ફૂલો ઉગાડીને બતાવે છે.
-અડધી રાતે, બંધ બારણે થતા
-અમારા આ રોમાન્સની
-ઘરે આવનારા કોઈ મહેમાનોને ખબર નથી પડતી.
-❏
-</poem>
-==ખેલ==
-<poem>
-સાપની કાંચળી પહેરી લઈ સાપણની આંખોમાં ઝબકું છું.
-સાપણ મને સાપ માની લઈને ભાવવિભોર થઈ જાય છે.
-ધીરેથી સરકતી મારી પાસે આવે છે.
-હું એને દૂધ પીવડાવું છું.
-એ એની લબકારા મારતી જીભ મારા મોંમાં મૂકે છે.
-હું એની જીભ ખાઈ જઉં છું.
-હજી પણ એ મને ઓળખતી નથી.
-હું એને એક કરંડિયામાં નાખી દઉં છું.
-એ ઢગલો થઈને બેસી જાય છે અંદર.
-એક દિવસ ખૂબ મેદનીની વચ્ચે
-હું એને બહાર કાઢું છું.
-પણ, એ તો ઇચ્છાધારી નાગણીની જેમ
-વેશ બદલીને, ટોળામાંનાં લોકોની વચ્ચે જ,
-ઊભી રહી ગઈ મારો ખેલ જોવા!
-હું ડમરું વગાડું છું.
-ચણીયા-ચોળી પહેરેલી વાંદરી નાચે છે.
-અને એ ખુશ થઈને તાળીઓ પાડે છે.
-❏
-</poem>
-=આપણે (હું અને તું)=
-==અંધારું==
-<poem>
-મારી આંખોના અંધારાથી
-સળગી ઊઠે છે ઘાસના પૂળાઓ.
-એ આગની લપેટમાં
-મારું આખું શરીર પણ નષ્ટ થઈ જાય છે.
-અસ્થિફૂલો યે પાણીમાં વહી જાય છે,
-છતાં અકબંધ રહે છે
-મારી આંખોનું અંધારું!
-❏
-</poem>
-==સાપેક્ષતા==
-<poem>
-રાત્રિનું ઊંધરેટુ વૃક્ષ,
-એની ભૂખરી ડાળીઓ,
-લીલાં પાંદડાઓ,
-વૃક્ષની એમ તદ્દન નજીક હું ઊભી રહું છું,
-સાવ વિરપેક્ષ બનીને.
-મને ખબર પડી જાય છે,
-વહાણોની આંખે દેખાતી ક્ષિતિજોની
-છતાંયે હું ચાલ્યા કરું છું.
-દરિયાની કોરે કોરે
-જાણે સંભળાતો જ ન હોય
-ભરતીનો અવાજ!
-❏
-</poem>
-==કરોડરજ્જુ==
-<poem>
-મને યાદ આવે છે એ ઘરની.
-જ્યાં હું ખૂબ જીવી હતી ક્યારેક.
-મારા પતિ હવે હયાત નથી.
-પણ એમણે ગૂંથેલાં સુંદર જાળાંઓમાં રહેતા
-કરોળિયાઓ હજી જીવે છે ત્યાં.
-ધૂળથી લથબથ, એ ઘરને સાફ કરવું છે.
-ભીનું પોતું લઈને એ ફર્શને ચમકતી કરવી છે.
-મારો ચહેરો જોવો છે એમાં.
-અને એ ચહેરાની બાજુમાં સૂતેલી
-એમની મજબૂત ભરાવદાર પીઠ જોવી છે.
-મને શ્રદ્ધા છે,
-આવત! જન્મમાં એ મારા પતિ હશે.
-અને હું એમની પત્ની.
-પણ છું ઓળખીશ એમને?
-કે એ ઓળખશે મને?
-કેવી રીતે?
-નહીં, હું તો અત્યારે જ એમના હાડપિંજરમાં
-માંસ-પેશીઓ-લોહી ભરીને એમને જીવતા કરીશ.
-માસ પ્રિયતમ!
-“જીવ'ના બધા જ અવતારોમાં હું તમને કલ્પી રહી છું.
-જમીન પર સૂતેલા શિવની પીઠ પર
-પાર્વતી નૃત્ય કરી રહી છે.
-મને પણ તમારી કરોડરજ્જુ પર ચાલવું છે.
-તમે આવો.
-આપણાં ઘરનાં બારી-બારણાં ખોલો.
-આપણા પાળેલા કરોળિયાઓની લાળ ચાખો.
-તમે આવો.
-❏
-</poem>
-==સમય==
-<poem>
-મને રાહ જોવાનું નથી ગમતું.
-જો કે તું સમય કરતાં વ્હેલો આવે તો. પણ મને નહીં ગમે.
-સમય એક પર્વત છે, જેની ટોચે હું ઊભી છું.
-અને તું એનાં પગથિયાં ચડી રહ્યો છે.
-તું વચ્ચે થાકીને વિસામો ખાવા બેસે છે ત્યારે.
-મને મન થાય છે કે હું આવીને તારા પગ દબાવું.
-પણ, જે પગથિયાં હું ચડી ગઈ એ પાછાં ઊતરવાનું?
-સમય એક ખાઈ છે,
-જેની ધાર પકડીને લઈને હું લટકી રહી છું.
-ગમે તે ક્ષણે મારો હાથ છૂટી જાય ને હું પડી જઉ,
-મને ખબર છે કે તું આવી જ રહ્યો છે મને બચાવવા.
-પણ તું રસ્તામાં કોઈની સાથે જરા વાત કરી લેવા રોકાયો છે.
-સમય એક જ્વાળામુખી છે, ઠરી ગયેલો, સુષુપ્ત.
-એ જમીન પર વસેલા ગામમાં જ
-આપણે બંને એ ઘર બાંધવાનું નક્કી કર્યું.
-રાત્રે બંને સૂતાં હોઈએ છીએ પથારીમાં, પાસે પાસે,
-ત્યારે ઇચ્છીએ છીએ કે આ જ્વાળામુખી જીવતો થાય,
-એનો લાવા વહેતો વહેતો આવે આપણા ઘર સુધી.
-પણ એ સમય હજી આવતો નથી
-અત્યારે તો હું મારા પેટમાંથી
-આપણા બાળકના આવવાની રાહ જોઈ રહી છું.
-ઠરી ગયેલ, સુષુપ્ત બાળક,
-પછી આપણે રાહ જોઈશું,
-એના જીવતા થવાની
-❏
-</poem>
-==પરકાયા પ્રવેશ==
-<poem>
-હું હવે આ પરીકથા જેવાં સ્વપ્નોથી
-ખરેખર થાકી ગઈ છું, જો અત્યારે અડધી રાત્રે
-બહાર બાલનીમાં એકલી બેઠી છું.
-આમ તો આજે મારે પણ ખૂબ રડવું હતું,
-પણ હવે આ વરસાદ જ અનરાધાર વરસી રહ્યો છે.
-અને નીચે રસ્તા પર એક ગધેડો ભીંજાતો ઊભો છે.
-ઉપર આકાશમાં તો કંઈ જ દેખાતું નથી.
-કેટલાં બધાં રહસ્યો!
-મારાં, તારાં અને આ આકાશનાં!
-આકાશને તો હતુમાને છાતી ચીરી હતી એમ
-બે હાથે ચીરી નાખવાનું મન થાય છે.
-અને પછી બંને ટુકડાઓ પેલા જરાસંધના શરીર જેમ
-અવળી જ દિશામાં ફેંકી દઉં,
-કે ક્યારેય એક જ ન થાય.
-પછી હું એક નવું આકાશ બનાવું.
-જ્યાં માત્ર થોડાં જ પગથિયાંથી પહોંચી શકાય.
-પણ, તારાં અને મારાં રહસ્યોનું શું?
-ચાલ, આપણે પરકાયા પ્રવેશ કરીએ.
-એકબીજાનાં તન-મનને ભોમિયાની જેમ ખૂંદી વળીએ.
-તું મારા શરીરમાં રહે,
-હું તારા શરીરમાં રહું.
-બંનેના જીવ એકબીજાનાં હાથમાં સલામત !
-મને તારાથી, તને મારાથી
-અને આપણને આ આકાશથી
-કોઈ જ ભય નહીં.
-કશું જ અજ્ઞાત નહીં.
-કોઈ જ પરીકથા નહીં.
-❏
-</poem>
-==વાળની ગૂંચ==
-<poem>
-સોનાની વેણીથી મારા વાળ સજાવતા
-સુંદર, શાશ્વત નરેશો ક્યારેય
-વાળમાંથી ગૂંચ નથી ઉડેલી શક્તા.
-તું રક્તપીતિયો રોગી હોય તો પણ આવ.
-એક કાંસકો લઈને મારા વાળ ઓળ.
-હું તને ગંગામાં સ્નાન કરાવીશ.
-ચંદનના લાકડા પર સૂવડાવીને
-શુદ્ધ ઘીનો અગ્નિદાહ આપીશ.
-તારા માટે વિલાપ કરીશ.
-શ્વેત વસ્ત્રો પહેરીશ.
-જમીન પર સૂઈશ.
-પરપુરુષના ઓછાયાથી પણ દૂર રહીશ.
-મારે હવે કોઈ પુરુષને પ્રેમ નથી કરવો.
-કોઈ પુત્રને જન્મ નથી આપવો.
-કોઈ પિતાને પ્રણામ નથી કરવાં.
-જો તું મારા વાળની ગૂંચ ઉકેલી શકે તો
-મારે મરી જવું છે.
-ક્યારેય જન્મી જ ન હોઉં એવી રીતે.
-ન ભાવતા અન્નને થૂંકી નાખવું છે.
-આવ, આપણે બંને એકબીજાને મુક્ત કરીએ.
-❏
-</poem>
-==પરિઘ==
-<poem>
-પરિઘની પરાકાષ્ઠાએ જ પેન્સિલની અણી તૂટી ગઈ.
-અને ભૂમિતિનો એક અધ્યાય અધૂરો જ રહી ગયો.
-એ પછી તો કેટલાંયે વર્ષો, અસંખ્ય વૃક્ષોનાં
-મોટાં મોટાં થડને શાર્પનરમાં નાંખી જોયાં,
-પણ એવી તીક્ષ્ણ અણી નીકળી જ નહીં,
-પછી એને ઇરેઝરથી ભૂંસી નાખવાનો પ્રયત્ન કર્યો.
-પણ હંમેશા એવું બને છે કે જેને નષ્ટ કરવા ઇંચઠીએ
-એ ચિરંજીવ, અવિનાશી બની રહે છે.
-સ્કૂલમાં ટીચરે પૂછયું હતું,
-‘આ પરિઘ કેમ પૂરો નથી કર્યો?'
-મેં જવાબ આપ્યો હતો, ‘સાયકોલોજીમાં એવું આવે છે
-કે ત્રિકોણના ત્રણ ખૂણા જોડાયેલા ન હોય છતાં દેષ્ટિ -
-સાતત્યના કારણે એ ત્રિકોણ જ લાગે છે. તો તમે
-કેમ એવું ધારી નથી લેતા કે આ પરિઘ સંપૂર્ણ છે.’
-ટીચરે કહ્યું હતું, ‘એમ કેમ ધારી લેવાય?’
-વાત તો સાચી છે.
-હું અને તું એકબીજાંને નથી મળ્યાં,
-છતાં મળી લીધું, એમ કેમ ધારી લેવાય?
-એ પરિઘ, જન્મ આપીને ભૂલાઈ ગયેલા
-આપણા કોઈ વિકલાંગ બાળક જેવો,
-હજી અધૂરો પડી રહ્યો છે, મારી નોટબુકમાં.
-❏
-</poem>
-==અને બધાં જ — (અલગ અલગ)==
-==જળાશયોને રસ્તે==
+[[File:Kandara back cover.jpg|center|250px]]
-<poem>
-અત્યારે મને ઊંઘ જેવું ખાસ નથી લાગતું
-પણ પૃથ્વીની ધરીના બીજા પ્રદેશમાં
-લોકો અત્યારે સૂતા હશે.
-એ લોકોયે કંઈ સૂરજની રાહ જોતાં
-ચિંતાતુર તો નહીં બની ગયા હોય,
-પણ છતાં, સૂરજ ત્યાં પહોંચશે.
-એટલે એ લોકો જાગશે.
-લીલ ભરેલા તળાવ પર ખરી પડશે
-શિશિરનાં ફૂલો ને પહાડો પર
-ઉકળતી ચાની સુગંધ લેતાં પુરુષો બેઠા હશે
-તાપણું સળગાવીને,
-એમની સ્કાર્ફ બાંધેલી ભલી પત્નીઓ સાથે.
-ગરમ, રાતા કોલસા, રાખના ઢગલામાં ઠરી જાય
-તો બીજી કાઠીઓ લાવી, ફૂંકો મારી પેટાવે ફરી.
-આકર્ષાઈ જઈ તાપણાથી
-ટોળે વળી જશે મૂંગાઓ !
-ને એમનાથી થોડેક જ દૂર,
-પેલું મૃત શરીર રાતનું,
-ઠંડીમાં થીજી ગયેલું,
-પોયણીઓ વચ્ચેથી માર્ગ કરતું
-વહી રહ્યું હશે,
-એક પછી એક જળાશયોના રસ્તે.
-❏
-</poem>
-==વાળની ગૂંચ==
+[[Category:મનીષા જોષી]]
-<poem>
+[[Category:કાવ્યસંગ્રહ]]
-સોનાની વેણીથી મારા વાળ સજાવતા
-સુંદર, શાશ્વત નરેશો કયારેય
-વાળમાંથી ગૂંચ નથી ઉકેલી શક્તા.
-તું રક્તપીતિયો રોગી હોય તો પણ આવ.
-એક કાંસકો લઈને મારા વાળ ઓળ.
-હું તને ગંગામાં સ્નાન કરાવીશ.
-ચંદનના લાકડા પર સૂવડાવીને
-શુદ્ધ ઘીનો અગ્નિદાહ આપીશ.
-તારા માટે વિલાપ કરીશ.
-શ્વેત વસ્ત્રો પહેરીશ.
-જમીન પર સૂઈશ.
-પરપુરુષના ઓછાયાથી પણ દૂર રહીશ.
-મારે હવે કોઈ પુરુષને પ્રેમ નથી કરવો.
-કોઈ પુત્રને જન્મ નથી આપવો.
-કોઈ પિતાને પ્રણામ નથી ડરવાં.
-જો તું મારા વાળની ગૂંચ ઉકેલી શકે તો
-મારે મરી જવું છે.
-ક્યારેય જન્મી જ ન હોઉ એવી રીતે.
-ન ભાવતા અન્નને થૂંકી નાખવું છે.
-આવ, આપણે બંને એકબીજાંને મુક્ત કરીએ.
-❏
-</poem>

કંદરા: Difference between revisions

કંદરા (view source)

Revision as of 00:40, 21 March 2024

Navigation menu

Search