|
|
| (3 intermediate revisions by 2 users not shown) |
| Line 7: |
Line 7: |
| }} | | }} |
|
| |
|
| {{Center block|width=23em|title=<big><big>{{color|red|અર્પણ:}}</big></big>| | | |
| {{Poem2Open}}
| | {{Box |
| <center><big>{{color|blue|ભોલાભાઈ ની સ્મૃતિ }}</big></center>
| | |title = પ્રારંભિક |
| વર્ષો પૂર્વે ‘પ્રવાલદ્વીપ’ અને ‘વિદિશા’થી આપણો પરિચય,
| | |content = |
| ને એ ક્ષણથી જ આપણે સહપાન્થ, સમાનધર્મા, સહૃદય;
| | * [[૮૬મે/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]] |
| તમારા આયુષ્યના અંતિમ દિવસ લગી સદા આપણે મિત્રો,
| | * [[૮૬મે/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] |
| {{Poem2Close}}
| | * [[૮૬મે/સર્જક-પરિચય|સર્જક-પરિચય]] |
| | * [[૮૬મે/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]] |
| }} | | }} |
| | <br> |
|
| |
|
| == અભિસારિકા-૧ == | | {{Box |
| | |title = અનુક્રમ |
| | |content = |
| | * [[૮૬મે/અભિસારિકા-૧|1 અભિસારિકા-૧]] |
| | * [[૮૬મે/અભિસારિકા-૨|2 અભિસારિકા-૨]] |
| | * [[૮૬મે/મળતા નથી, બોલતા નથી|3 મળતા નથી, બોલતા નથી]] |
| | * [[૮૬મે/કોના તોલે તોલવું?|4 કોના તોલે તોલવું?]] |
| | * [[૮૬મે/બંધન–મુક્તિ|5 બંધન–મુક્તિ]] |
| | * [[૮૬મે/તમને જે અજાણ|6 તમને જે અજાણ]] |
| | * [[૮૬મે/બળો છો ને બાળો છો|7 બળો છો ને બાળો છો]] |
| | * [[૮૬મે/દયા ખાશો નહિ|8 દયા ખાશો નહિ]] |
| | * [[૮૬મે/શું તમારું મન મેલું નથી?|9 શું તમારું મન મેલું નથી?]] |
| | * [[૮૬મે/આ મારો અહમ્|10 આ મારો અહમ્]] |
| | * [[૮૬મે/એક જ્યોત|11 એક જ્યોત]] |
| | * [[૮૬મે/ભ્રષ્ટ નહિ કરું|12 ભ્રષ્ટ નહિ કરું]] |
| | * [[૮૬મે/મિથ્યા નથી આ પ્રેમ|13 મિથ્યા નથી આ પ્રેમ]] |
| | * [[૮૬મે/અતિપ્રેમ|14 અતિપ્રેમ]] |
| | * [[૮૬મે/અતિલજ્જા|15 અતિલજ્જા]] |
| | * [[૮૬મે/અંત–અનંત|16 અંત–અનંત]] |
| | * [[૮૬મે/ડોલશો નહિ|17 ડોલશો નહિ]] |
| | * [[૮૬મે/પાછા જવાશે નહિ|18 પાછા જવાશે નહિ]] |
| | * [[૮૬મે/વરસોનાં વરસો|19 વરસોનાં વરસો]] |
| | * [[૮૬મે/તમે ક્યાં વસો છો?|20 તમે ક્યાં વસો છો?]] |
| | * [[૮૬મે/સ્વપ્નમાં|21 સ્વપ્નમાં]] |
| | * [[૮૬મે/મૃત્યુ પૂર્વે મરીએ છીએ|22 મૃત્યુ પૂર્વે મરીએ છીએ]] |
| | * [[૮૬મે/આપણે બે પ્રેત|23 આપણે બે પ્રેત]] |
| | * [[૮૬મે/વિસ્મય|24 વિસ્મય]] |
| | * [[૮૬મે/મિલન, વિરહ|25 મિલન, વિરહ]] |
| | * [[૮૬મે/સેઈન્ટ પીટર્સબર્ગમાં જન્મદિન|26 સેઈન્ટ પીટર્સબર્ગમાં જન્મદિન]] |
| | * [[૮૬મે/ત્યાશીમે (ચિંતન પરીખ માટે)|27 ત્યાશીમે (ચિંતન પરીખ માટે)]] |
| | * [[૮૬મે/ચોરાશીમે (શૈલેશ પારેખ માટે)|28 ચોરાશીમે (શૈલેશ પારેખ માટે)]] |
| | * [[૮૬મે/પંચાશીમે|29 પંચાશીમે]] |
| | * [[૮૬મે/છ્યાશીમે|30 છ્યાશીમે]] |
| | * [[૮૬મે/કવિ! તમે ક્યાં છો?|31 કવિ! તમે ક્યાં છો?]] |
| | * [[૮૬મે/ગાઈ રહ્યાં|32 ગાઈ રહ્યાં]] |
| | * [[૮૬મે/અવકાશને માનવતાથી મઢીશ હું|33 અવકાશને માનવતાથી મઢીશ હું]] |
| | * [[૮૬મે/પક્ષીદ્વીપ|34 પક્ષીદ્વીપ]] |
| | * [[૮૬મે/આ ન્યૂ યૉર્ક નામે પંખી|35 આ ન્યૂ યૉર્ક નામે પંખી]] |
| | * [[૮૬મે/સ્ટેચ્યૂ ઑફ લિબર્ટી|36 સ્ટેચ્યૂ ઑફ લિબર્ટી]] |
| | * [[૮૬મે/ન-કશાનું નગર|37 ન-કશાનું નગર]] |
| | * [[૮૬મે/બ્રહ્માને વિષ્ણુના પ્રશ્નો|38 બ્રહ્માને વિષ્ણુના પ્રશ્નો]] |
| | * [[૮૬મે/સમય છે અને સમય નથી|39 સમય છે અને સમય નથી]] |
| | * [[૮૬મે/સહ્યા કર્યું|40 સહ્યા કર્યું]] |
|
| |
|
| <poem>
| | }} |
| પુરુષ": તમે શું અંધકારની અભિસારિકા છો?
| | <br> |
| {{space}} તમે શું મેઘાચ્છાદિત અમાવાસ્યાની એકાકી તારિકા છો?
| | {{HeaderNav2 |
| {{space}} તમને પૂર્ણિમાના પ્રકાશની એવી તે આ શી લજ્જા?
| | |previous = |
| {{space}} તમે પ્રદીપશૂન્ય શયનખંડની વાસકસજ્જા?
| | |next = ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ |
| {{space}} તમે શું અકલ્પ્ય કો એકાન્તની કારિકા છો?
| | }} |
| | |
| {{space}} તમે શું કોઈ મનુષ્યના હૃદયનો પ્રેમ જાણ્યો છે?
| |
| {{space}} તમે શું કદી પૃથ્વીના સૌંદર્યનો આનંદ માણ્યો છે?
| |
| {{space}} તમે શું તમિસ્રલોકના પૌરજનોની પરિચારિકા છો?
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૦૯}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == અભિસારિકા-૨ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સ્ત્રી" હું તો પ્રકાશના પથની અભિસારિકા,
| |
| {{space}} હું તો યુગેયુગે દિગ્દિગંતે ધવલોજ્જવલ ધ્રુવતારિકા.
| |
| | |
| {{space}} હું પૃથ્વીની પાન્થ, ચિરચંચલ, હું નથી ગૃહવાસી;
| |
| {{space}} હું વૈશાલીમાં, વિદિશામાં, સર્વત્ર હું નિત્યપ્રવાસી;
| |
| {{space}} હું તો વાસવદત્તા, વસંતસેના, કેટકેટલી કારિકા.
| |
|
| |
| {{space}} હું મર્ત્ય એવા મનુષ્યોની ક્ષણક્ષણાર્ધની સંગિની,
| |
| {{space}} હું સ્વયં સૌંદર્ય, સ્વયં આનંદ, હું તો અપ્તરંગિની;
| |
| {{space}} હું તો વિસ્મયલોકના મનેર માનુષની પરિચારિકા.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૦૯}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મળતા નથી, બોલતા નથી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સ્ત્રી": એક તો તમે મને મળતા નથી,
| |
| {{space}} ઓચિંતા જો મળો તો બોલતા નથી;
| |
| {{space}} ગયા તે ગયા, પાછા વળતા નથી;
| |
| {{space}} હૃદયમાં શું છે તે ખોલતા નથી.
| |
| | |
| {{space}} એને પથ્થર શું પોચા પડ્યા
| |
| {{space}} તે વિધાતાએ તમને ઘડ્યા?
| |
| {{space}} એકેય બાજુ તમે ઢળતા નથી,
| |
| {{space}} આસનથી ક્યારેય ડોલતા નથી.
| |
| | |
| {{space}} છો હું એકાન્તમાં ડરી જાઉં,
| |
| {{space}} હું એકલતાથી મરી જાઉં;
| |
| {{space}} શો તમારો અહમ્ તે ચળતા નથી,
| |
| {{space}} મેરુની સાથે એને તોલતા નથી.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૧}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == કોના તોલે તોલવું? ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| પુરુષ: મળવું તો છે, ક્યાં મળવું? બોલવું તો છે, શું બોલવું?
| |
| {{space}} હૃદય ખાલી હોય, તો અમથું અમથું શું ખોલવું?
| |
| | |
| {{space}} વર્ષોથી તમારું હાસ્ય જોયું નથી,
| |
| {{space}} પૂર્વે જોયું’તું તે લાસ્ય જોયું નથી;
| |
| {{space}} ડોલવું તો છે, પણ હવે કોના તાલેતાલે ડોલવું?
| |
| | |
| {{space}} વર્ષોથી તમારી શૂન્યતા જોઉં છું,
| |
| {{space}} પૂર્વે ન જોઈ તે ન્યૂનતા જોઉં છું;
| |
| {{space}} તોલવું તો છે, હવે પૂર્ણત્વને કોના તોલે તોલવું?
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૧}} <br>
| |
| </poem>
| |
| == બંધન–મુક્તિ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સ્ત્રી": તમે મને બાંધી નહિ શકો.
| |
| | |
| પુરુષ": તમને બાંધી નહિ શકું તો તમે કશું લાધી નહિ શકો.
| |
| {{space}} પ્રેમમાં બંધન એ બંધન નથી, એ તો મુક્તિ;
| |
| {{space}} બંધાવું ને બાંધવું, એ તો બે હૃદયની યુક્તિ;
| |
| {{space}} જો તમે બંધાશો નહિ તો તમે પ્રેમને સાધી નહિ શકો.
| |
| | |
| {{space}} કોઈ તમને બાંધી ન શકે તો હશે શૂન્યતા;
| |
| {{space}} હશે એકાન્ત, હશે એકલતા, હશે ન્યૂનતા;
| |
| {{space}} તો એ પછી તમે પ્રેમના તાણાવાણાને સાંધી નહિ શકો,
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૦૯}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == તમને જે અજાણ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સ્ત્રી": તમે મને મળ્યા તે પ્હેલાં તમે મારે વિશે જાણ્યું હોત તો સારું થાત!
| |
| | |
| પુરુષ": તો તો હું તમને મળ્યો જ ન હોત ને! તો તમારું જીવન ખારું થાત!
| |
| | |
| સ્ત્રી": મળ્યા છતાં તમે મારે વિશે ક્યાં કશું જાણો છો?
| |
| {{space}} મળ્યા છતાં મિલનમાં વિરહને જ માણો છો!
| |
| {{space}} મળ્યા જ ન હોતને તો આવા જીવનથી મૃત્યુ મને વધુ પ્યારું થાત!
| |
| | |
| પુરુષ": હવે તમારે વિશે તમે ન જાણો તે જાણું છું,
| |
| {{space}} તમને જે અજાણ એવા તમને હું માણું છું;
| |
| {{space}} એથી જ તો તમારું જે સુખદુ:ખ તે મારું થયું, તે ક્યાંથી મારું થાત?
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૨}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == બળો છો ને બાળો છો ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તમે તો બળો છો ને બાળો છો,
| |
| એમાં તમે પ્રેમનું આ એવું તે ક"યું સૂત્ર પાળો છો?
| |
| | |
| તમારે બળવું હોય તો બળો, ના નથી,
| |
| તમે બીજાને પણ બાળો એમાં હા નથી;
| |
| છતાં તમારા પ્રેમની જ્વાળા બીજાની પર ઢાળો છો.
| |
| | |
| પ્રેમમાં જો એક બળે તો બીજું યે બળે,
| |
| શું પ્રેમની આ નિયતિ છે? ટાળી ન ટળે?
| |
| એથી તમે શું આમ બાળ્યા વિના બળવાનું ટાળો છો?
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૧}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == દયા ખાશો નહિ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હવે તમે મારી કોઈ દયા ખાશો નહિ,
| |
| તમે જો ચ્હાતા ન હો તો હવે મને ચ્હાશો નહિ.
| |
| | |
| દયા એ તો અહમ્ની અધમ અભિવ્યક્તિ,
| |
| એમાં નથી કોઈ શક્તિ, નથી કોઈ ભક્તિ;
| |
| એમાં નથી વિરક્તિ કે નથી અનુરક્તિ;
| |
| એવા અહમ્નો આસવ હવે મને પાશો નહિ.
| |
| | |
| હવે ભલે હું સદાય એકાંતમાં રહું,
| |
| ભલે હું સદાય એની એકલતા સહું;
| |
| પણ તમે તો ‘હું નહિ ચહું, નહિ ચહું.’
| |
| એવા અહમ્નો પ્રલાપ તારસ્વરે ગાશો નહિ.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૧}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == શું તમારું મન મેલું નથી? ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હૃદયથી કહો, શું તમારું મન મેલું નથી?
| |
| જ્યાં ને ત્યાં, જ્યારે ને ત્યારે એ ઘેલું થાય તો યે તમે તો ક્હેશો,
| |
| :::::: ‘ના, એ ઘેલું નથી.’
| |
| | |
| જો જે ને તે એને તરડતું હોય,
| |
| જેને ને તેને એ ખરડતું હોય;
| |
| તો એને ગંગાજળથી ધોવાનું, કમલપત્રથી લ્હોવાનું કંઈ સ્હેલું નથી.
| |
| | |
| જો કોઈની કાયા-છાયા જોઈ હોય,
| |
| કોઈની આંખોમાં આંખો પ્રોઈ હોય;
| |
| તો એ કળણમાં ખૂંપવામાં ને એ કાદવમાં છૂપવામાં શું એ પ્હેલું નથી?
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૨}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == આ મારો અહમ્ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આ મારો અહમ્ મને કેટકેટલો નડી રહ્યો,
| |
| વરસોનાં વરસોથી એ મારી સાથે કેટકેટલો લડી રહ્યો.
| |
| | |
| જીવનમાં એક વાર પ્રેમ આવ્યો’તો મારે બારણે,
| |
| ઘરમાં પ્રવેશી ન શક્યો મારા અહમ્ને જ કારણે;
| |
| રાહુની જેમ જ્યાં ને ત્યાં આમ સદા એનો પડછાયો પડી રહ્યો.
| |
| | |
| ચિરકાલનું એ બંધન હશે? કદીક તો તૂટશે!
| |
| કે પછી શું એ મારા મૃત્યુની સાથે સાથે જ છૂટશે?
| |
| અસહાય એવો મારો પ્રાણ એકાન્તમાં મૂગો મૂગો રડી રહ્યો.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૨}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == એક જ્યોત ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હવે મને કોઈ દુ:ખ નથી,
| |
| હવે મને તમારા દેહની ભૂખ નથી.
| |
| | |
| મેં તમારી આ આંખોમાં એક જ્યોત જોઈ,
| |
| ને તમારી આંખોમાં મેં મારી આંખો પ્રોઈ;
| |
| એ જ્યોતની જ્વાળામાં શું ઝાઝું સુખ નથી?
| |
| | |
| હવે આપણા દેહમાં ક્યાંય કામ નથી,
| |
| આપણાં કોઈ રૂપ ને કોઈ નામ નથી;
| |
| હવે આપણે પરસ્પર સન્મુખ નથી.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૦}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ભ્રષ્ટ નહિ કરું ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હું તમને કદી ભ્રષ્ટ નહિ કરું.
| |
| બીજાઓની જેમ તમારું માન-સન્માન કદી નષ્ટ નહિ કરું.
| |
| | |
| ભલે તમે આભ જેવા અચલ હો,
| |
| ભલે તમે અબ્ધિ જેવા ચંચલ હો;
| |
| તમે શું છો એ જાણવાનું, પ્રમાણવાનું કદી કષ્ટ નહિ કરું.
| |
| | |
| હું શું છું તે તમે જાણી નહિ શકો,
| |
| મારું હૃદય પ્રમાણી નહિ શકો;
| |
| એનું જે કંઈ રહસ્ય છે તે તો તમને કદી સ્પષ્ટ નહિ કરું.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૨}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મિથ્યા નથી આ પ્રેમ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તમે ક્હો છો, ‘મિથ્યા, મિથ્યા, મિથ્યા, મિથ્યા છે આ પ્રેમ.’
| |
| સૂર્ય, ચન્દ્ર, તારા સૌ સત્ય ને મિથ્યા માત્ર પ્રેમ?
| |
| આકાશથીય વધુ અસીમ છે આ પ્રેમ,
| |
| સમુદ્રથીય વધુ અતલ છે આ પ્રેમ,
| |
| પૃથ્વીથી પણ વધુ વિપુલ છે આ પ્રેમ,
| |
| કાળથીય વધુ નિરવધિ છે આ પ્રેમ,
| |
| વિશ્વ જ્યારે ન’તું ત્યારેય હતો આ પ્રેમ,
| |
| વિશ્વ નહિ હોય ત્યારેય હશે આ પ્રેમ,
| |
| સત્યનો પર્યાય નહિ, સ્વયં સત્ય છે આ પ્રેમ,
| |
| ના, નથી, નથી, નથી, નથી, નથી મિથ્યા આ પ્રેમ.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૦૮}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| | |
| == અતિપ્રેમ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આપણે ‘અતિ સર્વત્ર વર્જયેત્’નું સૂત્ર કદી પાળ્યું નહિ,
| |
| પરસ્પર પ્રેમમાં એવા અંધ કે આઘું પાછું ન્યાળ્યું નહિ.
| |
| | |
| વર્ષાઋતુની નદીની જેમ ધસમસ ધસ્યા હર્યું,
| |
| વચ્ચે વચ્ચે વમળોને સદા ચૂપચાપ હસ્યા કર્યું;
| |
| જેણે બન્ને તટ તોડ્યા એ પ્રલયના પૂરને ખાળ્યું નહિ.
| |
| | |
| હવે સદા વિરહના અગ્નિમાં જ બળવાનું,
| |
| હવે અંતે એક માત્ર મૃત્યુમાં જ મળવાનું;
| |
| પ્રેમની પાવક એવી જ્વાળામાં તૃષ્ણાનું તૃણ બાળ્યું નહિ.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૦૯}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == અતિલજ્જા ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| મેં કહ્યું, ‘મારી સામે જુઓ!’ ત્યાં તમે આંખો મીંચી,
| |
| મેં કહ્યું, ‘જરીક ઊંચે જુઓ!’ ત્યાં તમારી દૃષ્ટિ તો નીચી ને નીચી.
| |
| | |
| હવે તમે તમારા અંતરના એકાંતમાં શું જોતાં હશો?
| |
| તમારી અંતર્યાત્રી મૂર્તિને જોઈ જાતને શું ખોતાં હશો?
| |
| તમે લજામણીના છોડ પર એવા કેવા જલની ધારા સીંચી?
| |
| | |
| તમે આંખો મીંચી, તે તમારી લજ્જા એવી તે કેવી કઠોર?
| |
| તમે ઊંચે મારી સામે ન જુઓ, એ એવી તે કેવી નઠોર?
| |
| તમે એને હુલાવી-ઝુલાવી! એવા કેવા હેમના હિંડોળે હીંચી?
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૦૯}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == અંત–અનંત ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તમે ક્હો છો, ‘હવે તમને હું નહિ ચહું,
| |
| હવે આ પ્રેમની પીડાને હું નહિ સહું,
| |
| સદેહે તમારી સન્મુખ હું નહિ રહું,
| |
| આ હાથમાં તમારો હાથ હું નહિ ગ્રહું,
| |
| તમારી વિરહવ્યથાને હું નહિ લહું.’
| |
| ‘તમને નહિ ચહું’ એવું હું નહિ કહું,
| |
| વિરહની વ્યથા કદીય હું નહિ વહું,
| |
| સદેહે છો ન હો, દેહને હું નહિ દહું.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૦૮}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ડોલશો નહિ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| બોલવું નથીને? તો બોલશો નહિ,
| |
| અમથું અમથું હૃદય ખોલશો નહિ.
| |
| | |
| હું જે આ બોલું છું તે તો સુણશોને?
| |
| મૂંગા મૂંગા તમે એને ગુણશોને?
| |
| મારા આ શબ્દને મૌનથી તોલશો નહિ.
| |
| | |
| હું પણ જો ન બોલું તો શું સૂણશો?
| |
| પછી શું ‘પ્રેમ, પ્રેમ,’ એમ ધૂણશો?
| |
| ન બોલો, ન સુણો તો હવે ડોલશો નહિ.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૦}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == પાછા જવાશે નહિ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આટલે આવ્યાં પછી પાછાં જવાશે નહિ,
| |
| પરસ્પર મળ્યાં તે પૂર્વે જેવાં હતાં તેવાં પાછાં થવાશે નહિ.
| |
| | |
| આશ્ચર્યો-વિસ્મયોની કથા": આપણો પ્રેમ
| |
| હજુ એમ થાય": ‘એ પ્રેમ હતો કે કેમ?’
| |
| આયુષ્યની વસંતનાં રહસ્યમય વર્ષો પાછાં લવાશે નહિ.
| |
| | |
| હવે પછી આપણો પ્રેમ શું ધન્ય થશે?
| |
| ભાવિના પડદા પછવાડે શું શું હશે?
| |
| આયુષ્યની શરદનું આભ શું આપણા ચિત્તમાં છવાશે નહિ?
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૦}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == વરસોનાં વરસો ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| વરસોનાં વરસો જોતજોતામાં વહી ગયાં,
| |
| તમારે ન ભૂત કે ન ભવિષ્ય, તમે એવા ને એવા રહી ગયા.
| |
| | |
| તમે ક્ષણની સાથે જાતને એવી બાંધી,
| |
| કે એ જ ક્ષણ પછી અનંત રૂપે વાધી,
| |
| તમે માન્યું જાણે તમને સમાધિ લાધી.
| |
| વરસોનાં વરસો તો તમને ‘આ મૃત્યુ છે, મૃત્યુ છે.’ કહી ગયા.
| |
| | |
| તમે જાતને અનંત સાથે સાંધી ન’તી,
| |
| તમારી સમાધિ સહજ સમાધિ ન’તી;
| |
| તમે એને તમારા અહમ્થી સાધી હતી.
| |
| વરસોનાં વરસો તમે મૃત્યુને જીવન માનીને સહી ગયાં.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૨}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == તમે ક્યાં વસો છો? ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તમે ક્યાં વસો છો?
| |
| જાણું નહિ કે તમે રડો છો કે હસો છો!
| |
| તમે આંસુ સારો,
| |
| ::: મને ભીંજવી ન શકે;
| |
| તમે સ્મિત ધારો,
| |
| ::: મને રીઝવી ન શકે;
| |
| એમ તમે નિત દૂર ને દૂર ખસો છો!
| |
| પાસે નહિ આવો?
| |
| ::: પાછું નહિ વળવાનું?
| |
| કશું નહિ ક્હાવો?
| |
| ::: મૃત્યુમાં જ મળવાનું?
| |
| જાણું નહિ તમે કયા લોકમાં શ્વસો છો!
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૦૯}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == સ્વપ્નમાં ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કાલે રાતે સ્વપ્નમાં તમને જોયાં;
| |
| શાન્ત એકાન્ત ખંડમાં
| |
| સૂની શય્યા પર
| |
| તમે નિરાંતે ગાઢ નિદ્રામાં સૂતાં હતાં,
| |
| તમારી બે આંખો બંધ હતી
| |
| તમારા અધર પર આછું સ્મિત હતું.
| |
| | |
| તમે પણ સ્વપ્ન જોતાં હતાં?
| |
| અને સ્વપ્નમાં તમે મને જોતાં હતાં?
| |
| શું હું પણ સ્વપ્ન જોતો હતો
| |
| ને સ્વપ્નમાં તમને હું જોતો હતો
| |
| એવું શું તમને લાગ્યું હતું?
| |
| ને તે પછી જ તમારું સ્વપ્ન ભાંગ્યું હતું?
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૦૮}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મૃત્યુ પૂર્વે મરીએ છીએ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આપણે આ શું કરીએ છીએ?
| |
| એના એ કૂંડાળામાં આપણે બે ગોળ ગોળ ફરીએ છીએ.
| |
| | |
| જ્યાંથી આરંભ થયો હોય ત્યાં જ તે અંત,
| |
| એ અંતથી પાછો આરંભ, આ તે શો તંત?
| |
| કાળ થંભ્યો છે ને આપણે ડગ પર ડગ ભરીએ છીએ.
| |
| | |
| કૂંડાળાની પેલી પાર અનંત કાળ છે,
| |
| મનુષ્યોથી ભર્યુ ભર્યુ વિશ્વ વિશાળ છે,
| |
| તો ચાલો ત્યાં, અહીં તો જીવ્યા વિના મૃત્યુ પૂર્વે મરીએ છીએ.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૧૧}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == આપણે બે પ્રેત ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આપણે બે પ્રેત માત્ર પરસ્પરની સ્મૃતિમાં ભમી રહ્યાં,
| |
| અને આ સામે સદેહે જે છે તેને સદા દિનરાત દમી રહ્યાં.
| |
| | |
| વર્ષો લગી જ્યારે મળ્યાં ત્યારે કેવું હસ્યાં, કેવું રડ્યાં, કેવું લડ્યાં,
| |
| પરસ્પરમાં ક્યારેક એવું તો ખોવાઈ ગયાં, શોધ્યાં નહિ જડ્યાં;
| |
| જાણે સ્થળને સીમા કે કાળને અંત ન હોય એમ રમી રહ્યાં.
| |
| | |
| આજે હવે હોઠ વિના હસવાનું અને આંખ વિના રડવાનું,
| |
| મળ્યાં વિના મળવાનું, ન લડવાનું, ન ખોવાઈને જડવાનું;
| |
| આપણે બે પડછાયા, હવે ધીરે ધીરે શૂન્યતામાં શમી રહ્યાં.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૦૯}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == વિસ્મય ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ‘તમે મને ચાહો છો, ભલેને હું તમને ન ચાહું, હું ધન્ય!
| |
| અહો, આ કેવું મળ્યું ચિરકાલનું સૌભાગ્ય, કેવું અનન્ય!
| |
| ‘તમને હું ચાહું છું, ભલેને તમે મને ન ચાહો, હું ધન્ય!
| |
| અહો, આ કેવું ચિરકાલનું સાર્થક્ય, એવું ન અન્ય!’
| |
| જે આદિમ ક્ષણે વિધાતાએ વિશ્વનું સર્જન કર્યુ હશે
| |
| એ ક્ષણે ‘વિશ્વથી માત્ર ચહવાવું? વિશ્વને માત્ર ચાહવું?’
| |
| એવું કોઈ વિસ્મય એમના મનમાં ક્યાંક ઠર્યુ હશે,
| |
| એ ક્ષણથી મનુષ્યને માટે પણ એ જ વિસ્મય રહ્યું છે;
| |
| ‘મારે શું અન્યથી માત્ર ચહવાવું, અન્યને માત્ર ચાહવું?’
| |
| અહીં બે પ્રેમીજનોએ મુગ્ધભાવે એ જ વિસ્મય લહ્યું છે.
| |
| | |
| {{સ-મ|૨૦૦૮}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == મિલન, વિરહ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| મિલનને માણવાનું હોય,
| |
| એમાં સ્પર્શસુખથી પરસ્પરના પૂર્ણત્વને જાણવાનું હોય.
| |
| | |
| સંસારની વચમાં વસીને,
| |
| કૈં કૈં અનુભવોથી કસીને
| |
| પરસ્પરના સુવર્ણ સમા પ્રેમના મૂલ્યને નાણવાનું હોય.
| |
| | |
| ને વિરહને ગાવાનો હોય,
| |
| એમાં જે સન્મુખ નથી એવા પ્રિયજનના પ્રાણને ચ્હાવાનો હોય.
| |
| | |
| એકાંતમાં એકાકી વસીને
| |
| સુખનાં સ્મરણોથી રસીને
| |
| પ્રેમનાં ગાન ગાઈ એનો અમૃતરસ પોતાને પાવાનો હોય.
| |
| સેઈન્ટ પીટર્સબર્ગમાં જન્મદિન
| |
| ગઈ કાલે મારી આ નજરમાં તો નીવા હતી,
| |
| આજે આ ક્ષણે હવે સાબરમતી;
| |
| અચાનક જ મારી આ આંખોમાંથી સેઈન્ટ પીટર્સબર્ગ ખસી ગયું,
| |
| ત્યાં થોડીક વાર તો અમદાવાદ વસી ગયું.
| |
| | |
| મારી આસપાસ કેટકેટલાં છે દોસ્ત,
| |
| એ સૌની વચમાં આજે અહીં ફરી રહ્યો;
| |
| એમનો આ વૉડકાનો ટોસ્ટ
| |
| મારાં બ્યાસીયે વર્ષોને ધન્યધન્ય કરી રહ્યો.
| |
| | |
| હવે પછી મારી આ નજરમાં જે નીવા હશે
| |
| એ શું હતી એવી હશે?
| |
| ને હવે પછી મારી આ આંખોમાં જે સેઈન્ટ પીટર્સબર્ગ હશે
| |
| એ શું હતું એવું થશે?
| |
| સેઈન્ટ પીટર્સબર્ગ
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૮ મે, ૨૦૦૮}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == સેઈન્ટ પીટર્સબર્ગમાં જન્મદિન ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ગઈ કાલે મારી આ નજરમાં તો નીવા હતી,
| |
| આજે આ ક્ષણે હવે સાબરમતી;
| |
| અચાનક જ મારી આ આંખોમાંથી સેઈન્ટ પીટર્સબર્ગ ખસી ગયું,
| |
| ત્યાં થોડીક વાર તો અમદાવાદ વસી ગયું.
| |
| મારી આસપાસ કેટકેટલાં છે દોસ્ત,
| |
| એ સૌની વચમાં આજે અહીં ફરી રહ્યો;
| |
| એમનો આ વૉડકાનો ટોસ્ટ
| |
| મારાં બ્યાસીયે વર્ષોને ધન્યધન્ય કરી રહ્યો.
| |
| હવે પછી મારી આ નજરમાં જે નીવા હશે
| |
| એ શું હતી એવી હશે ?
| |
| ને હવે પછી મારી આ આંખોમાં જે સેઈન્ટ પીટર્સબર્ગ હશે
| |
| એ શું હતું એવું થશે ?
| |
| સેઈન્ટ પીટર્સબર્ગ
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૮ મે, ૨૦૦૮}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ત્યાશીમે (ચિંતન પરીખ માટે) ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ‘શતં જીવ શરદ:’–ત્યાશીમા જન્મદિને તમે કહ્યું.
| |
| તમારી શુભેચ્છામાંથી મેં શું ગ્રહ્યું?
| |
| તમે આયુષ્યની અવધ જે આંકી રહ્યા
| |
| એમાંથી સત્તર વર્ષો હવે બાકી રહ્યાં.
| |
| આયુષ્યનું ઋતુચક્ર ત્યાશી વર્ષો કેવું ચાલ્યું?
| |
| ક્રમે ક્રમે ફૂલ્યું-ફાલ્યું":
| |
| શૈશવનું સ્વર્ગ– એ હેમંત,
| |
| મૈત્રીનું માધુર્ય– એ શિશિર,
| |
| પ્રેમનું મિલન– એ વસંત,
| |
| વિરહનું એકાંત– એ ગ્રીષ્મ,
| |
| કવિતાનું પુનશ્ચ– એ વર્ષા,
| |
| આ પાંચે ઋતુના અંતરાલે
| |
| પ્રથમથી જ હતી શરદ,
| |
| લપાતી, છુપાતી, પ્રચ્છન્ન, ગોપન,
| |
| એ આજે હવે પ્રગટ થાય,
| |
| હવેથી મારું મન-હૃદયનું આકાશ
| |
| નિરભ્ર, નિર્લેપ, શુભ્ર, શાન્ત–એ શરદ.
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૮ મે, ૨૦૦૮}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ચોરાશીમે (શૈલેશ પારેખ માટે) ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ઉમાશંકર હતા ત્યારે એમણે વારેવારે
| |
| મને પૂછ્યું હતું, ‘કંઈ લખ્યું છે? લખાશે? તો ક્યારે?"’
| |
| ‘ના’ એટલું જ માત્ર મેં એમને કહ્યું હતું,
| |
| ત્રીસેક વર્ષ અમે એ ‘ના’નું દુ:ખ સહ્યું હતું.
| |
| આજે તેઓ હોત... એમને મેં હોંસેહોંસે કહ્યું હોત,
| |
| ‘જુઓ, લખાયું છે; લ્યો આ રહ્યું!’ એમણે કેટલા સુખથી એ ગ્રહ્યું હોત!
| |
| | |
| તે પછી સાતેક વર્ષ પૂર્વે જન્મદિને શુભેચ્છામાં
| |
| તમે પણ મને પૂછ્યું હતું, ‘શાને આ પ્રલંબ મૌન ધરી રહ્યા?
| |
| એવી કઈ મહેચ્છામાં
| |
| કોઈ ઉચ્ચતર સ્તરની કે કોઈ ઉત્તમની ઉપાસના,
| |
| કોઈ અભૂતપૂર્વની આરાધના
| |
| આમ વર્ષો લગી કરી રહ્યા?
| |
| હવે તમારી એ ઉપાસના–આરાધના પરિપૂર્ણ થજો!
| |
| હવે ફરી એકવાર પૂર્વવત્ કાવ્ય-ગાન હજો!
| |
| અમારું આ સ્વપ્ન, એને સાકાર શું નહિ કરો?
| |
| હવે વધુ મૌન શાને ધરો?’
| |
| | |
| આજે તમારી એ શુભેચ્છા હું સ્મરી રહ્યો
| |
| તમારું એ સ્વપ્ન આજે હવે સાકાર હું કરી રહ્યો,
| |
| વચ્ચેનાં વર્ષોમાં મારું એ પ્રલંબ મૌન ફળી રહ્યું,
| |
| મારું હૃદય હવે કવિતાની પ્રતિ પુનશ્ચ ઢળી રહ્યું;
| |
| એથી હવે તમારી શુભેચ્છાને પાત્ર હું મને લહી શકું,
| |
| એથી હવે ‘વધુ મૌન નહિ ધરું,’ એમ તમને હું કહી શકું.
| |
| | |
| મારું એ પ્રલંબ મૌન નિષ્ક્રિય ન હતું,
| |
| પ્રત્યક્ષ ભલેને નિષ્ક્રિય હોય, પ્રચ્છન્ન સક્રિય જ હતું.
| |
| મૌનને ક્યાંય ક્યારેય નિષ્ક્રિય માનવું
| |
| એ ભારે મોટી ભૂલ એમ જાણવું.
| |
| મૌનની અકળ ગતિમાં હૃદયના ભાવનું સતત ભ્રમણ
| |
| ને મૌનની રહસ્યમય સ્થિતિમાં મનના વિહારનું સતત ચંક્રમણ.
| |
| શબ્દ મૌનમાંથી જ ઉદ્ગમે
| |
| ને અંતે મૌનમાં શમે.
| |
| કોઈ કોઈ મૌન ઘણું બધુ કહી જાય,
| |
| ક્યારેક તો શબ્દથીય ઘણું વધુ કહી જાય.
| |
| આવું મારું મૌન હવે સદા શબ્દમહીં ભળી જશે,
| |
| આયુષ્યના અંત લગી કાવ્યરૂપે ફળી જશે.
| |
| મૃત્યુ પણ હવે મને મૂંગો નહિ કરી શકે,
| |
| એથી મારું કાવ્ય હવે મૃત્યુનેય હરી શકે.
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૮ મે, ૨૦૦૮}} <br> | |
| </poem>
| |
| | |
| == પંચાશીમે ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હજુ પંદર વર્ષો બાકી છે,
| |
| ભલેને હોય! મારી જિજીવિષા યે ક્યાં થાકી છે?
| |
| | |
| જો કર્મ કરવું આપણા હાથમાં હોય,
| |
| જો નિયતિ એમાં આપણા સાથમાં હોય;
| |
| તો દૃષ્ટિ ‘શતં શરદ’ના લક્ષ્ય પર તાકી છે.
| |
| | |
| કર્મ વિશે નિયતિ તો મૌન જ રહેશે,
| |
| જો કહેશે તો માત્ર એટલું જ કહેશે":
| |
| ‘મેં કર્મમાં જ કર્મના રહસ્યની રેખા આંકી છે.’
| |
| | |
| એ કર્મ શું મોહથી થશે? જ્વરથી થશે?
| |
| કે પછી એમાં પ્રજ્ઞા જેવું કંઈક હશે?
| |
| સુવર્ણના પાત્રે કર્મની આ દ્વિધાને ઢાંકી છે.
| |
| | |
| એ પાત્રમાં નથી નથી કંઈ પ્રેય નર્યુ,
| |
| એ પાત્રમાં તો છે શ્રેય પણ ભર્યુંભર્યું;
| |
| એ પાત્રને ખોલો, હે સૂર્ય! હવે ક્ષણ પાકી છે.
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૮ મે, ૨૦૦૮}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == છ્યાશીમે ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તમારા કિરણોનું તેજ, હે પૂષન્! મારા જીવનમાં ભળી રહ્યું,
| |
| દિનપ્રતિદિન મારાં સૌ કર્મોમાં અદૃશ્યરૂપે એ ફળી રહ્યું.
| |
| | |
| એથી સ્તો મૈત્રીમાં
| |
| જગતને નિકટથી જાણી શક્યો,
| |
| ને પ્રેમમાં
| |
| ક્ષણેકમાં જાતને પ્રમાણી શક્યો,
| |
| વળી કવિતામાં
| |
| એ બન્નેને એકસાથે માણી શક્યો.
| |
| | |
| હવે તમારા સહસ્ર કિરણોને હરી લેજો!
| |
| તમારું સમગ્ર સ્વરૂપ મારી સમક્ષ ધરી દેજો!
| |
| જેથી જે તમારામાં છે
| |
| તે જ મારામાં છે
| |
| એવા સોઢ્ઢહમ્ના સ:ને હું જોઈ શકું
| |
| ને એ સ:માં મારા અહમ્ને હું ખોઈ શકું.
| |
| | |
| {{સ-મ|૧૮ મે, ૨૦૧૨}} <br>
| |
| </poem>
| |
| | |
| == કવિ! તમે ક્યાં છો? ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કવિ! તમે ક્યાં છો?
| |
| ના, તમે જોડાસાંકોમાં નથી,
| |
| નથી તમે સદર સ્ટ્રીટમાં,
| |
| કે નથી તમે શાંતિનિકેતનમાં,
| |
| ના, તમે પતિસરમાં નથી,
| |
| નથી તમે શાજાદપુરમાં,
| |
| કે નથી તમે શિલાઈદહમાં ય.
| |
| તો ક્હો કવિ! તમે ક્યાં છો?
| |
| | |
| જ્યાં પ્રભાતના સોનેરી પ્રકાશમાં
| |
| શિશુઓ ફૂલની જેમ ખૂલતા-ખીલતા હોય,
| |
| જ્યાં કૈંક ચારુલતાઓનાં છાનાં આંસુથી
| |
| એમની સાડીનો પાલવ ભીંજાતો હોય,
| |
| જ્યાં મનુષ્ય ભયશૂન્ય ચિત્તે
| |
| ઉચ્ચ શિરે વિચરતા—વિહરતા હોય,
| |
| ‘સબાર પિછે, સબાર નીચે
| |
| સબહારાદેર માઝે’ જ્યાં પરમેશ્વર ધૂળમાં વસતા હોય,
| |
| ને ખેડૂતો ‘જેથાય માટિ ભેંગે કરે છે ચાષા-ચાષ’,
| |
| મજૂરો ‘પાથર ભેંગે કાટછે જેથાય પથ’,
| |
| ને જ્યાં ‘સામ્રાજ્યેર ભગ્નશેષ પરે
| |
| ઓરા કાજ કરે’,
| |
| જ્યાં આકાશ આષાઢના મેઘથી છવાયું હોય,
| |
| જ્યાં પદ્મા શાન્ત ગભીર ગતિથી વહેતી હોય,
| |
| જ્યાં વાયુ ખુલ્લાં ખેતરો વચ્ચે લહેરાતો હોય,
| |
| જ્યાં વર્ષાની સહસ્ર ધારથી ધરાની માટી મ્હોરતી હોય,
| |
| જ્યાં વસંત પણ રુદન કરતી હોય,
| |
| જ્યાં શાન્ત મૂગાં વૃક્ષો એક ચિત્તે ધ્યાન ધરતાં હોય,
| |
| જ્યાં બલાકાની પાંખની ‘હેથા નય અન્ય કોથા’
| |
| વ્યાકુલ વાણીની સાથે સમગ્ર વિશ્વ ઊડતું હોય,
| |
| કવિ! કહો, તમે ત્યાં ત્યાં નથી?
| |
| હા, કવિ! તમે ત્યાં ત્યાં છો.
| |
| હવે નહિ પૂછું, ‘કવિ! તમે ક્યાં છો?’
| |
| | |
| શાન્તિનિકેતન
| |
| {{સ-મ|૩ માર્ચ, ૨૦૦૬}} <br>
| |
| </poem>
| |
