|
|
| (18 intermediate revisions by 2 users not shown) |
| Line 5: |
Line 5: |
| }} | | }} |
|
| |
|
| | | {{Box |
| | | |title = પ્રારંભિક |
| | |content = |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]] |
| * [[મનીષા જોષીની કવિતા/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] | | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/સર્જક-પરિચય|સર્જક-પરિચય]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]] |
| | }} |
| | <br> |
| | {{Box |
| | |title = અનુક્રમ |
| | |content = |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/સામ્રાજ્ય|સામ્રાજ્ય]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ગોઝારી વાવ|ગોઝારી વાવ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/હિજરત|હિજરત]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/જેલ|જેલ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/કંસારા બજાર|કંસારા બજાર]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/લૂણ|લૂણ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/મેખલા|મેખલા]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/હાથ|હાથ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/અશ્વપુરુષ|અશ્વપુરુષ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/તાપ વિનાનો ઉજાસ|તાપ વિનાનો ઉજાસ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/વાળની ગૂંચ|વાળની ગૂંચ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/નરપિશાચ|નરપિશાચ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/પ્રદક્ષિણા|પ્રદક્ષિણા]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/સ્ત્રી|સ્ત્રી]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/તડકાના દાણા|તડકાના દાણા]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/બહારવટી|બહારવટી]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ડોશીના વાળ|ડોશીના વાળ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/માછીમારોને|માછીમારોને]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ખારવાની વહુ|ખારવાની વહુ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/વ્હેલનું શરીર|વ્હેલનું શરીર]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ત્રિતાલ|ત્રિતાલ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/શીતળા સાતમ|શીતળા સાતમ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/પ્રથમ રુદન|પ્રથમ રુદન]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/દેવદૂત|દેવદૂત]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ઓસીકાની ખોળ|ઓસીકાની ખોળ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/આવરણ|આવરણ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ખૂંધવાળી છોકરી|ખૂંધવાળી છોકરી]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ઉદાસી|ઉદાસી]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/દાણા|દાણા]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/સંધ્યાટાણે|સંધ્યાટાણે]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/અથાણું અને અંધકાર|અથાણું અને અંધકાર]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/પ્રવેશદ્વાર|પ્રવેશદ્વાર]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/તરસ|તરસ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/રજોસ્રાવ|રજોસ્રાવ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/રોગિષ્ઠ કૂતરી|રોગિષ્ઠ કૂતરી]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ગાંધીધામની ટ્રેન|ગાંધીધામની ટ્રેન]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/વૃક્ષ, અવાસ્તવિક|વૃક્ષ, અવાસ્તવિક]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/મેરુ|મેરુ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/બરફની દીકરી|બરફની દીકરી]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/શૂન્યાવકાશ|શૂન્યાવકાશ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ધ્યાનખંડ|ધ્યાનખંડ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/કાગ|કાગ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/નર્મદા|નર્મદા]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/પૂર્વજ|પૂર્વજ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/‘નોબલ મીટ હોમ’|‘નોબલ મીટ હોમ’]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/શિયાળો|શિયાળો]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/મીઠાના અગર|મીઠાના અગર]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/દરવાજો|દરવાજો]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/અતિપ્રિય અતિથિ|અતિપ્રિય અતિથિ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/સાર્વજનિક બાગ|સાર્વજનિક બાગ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ભુજ|ભુજ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/લીલો દુકાળ|લીલો દુકાળ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ઠાકોરજીના વાઘા|ઠાકોરજીના વાઘા]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/મૃત્યુ, તું દુષ્ટ નથી|મૃત્યુ, તું દુષ્ટ નથી]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/કવિની સંપત્તિ|કવિની સંપત્તિ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ઑકલૅન્ડ|ઑકલૅન્ડ]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/ન્યૂઝીલૅન્ડ પાંખ વગરનાં કીવી|ન્યૂઝીલૅન્ડ પાંખ વગરનાં કીવી]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/સાધના ટોકીઝના ખાંચામાં|સાધના ટોકીઝના ખાંચામાં]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/પાલર પાણી|પાલર પાણી]] |
| | * [[મનીષા જોષીની કવિતા/માંડવો પાન, શેકેલ સોપારી, તૂફાન તમાકુ|માંડવો પાન, શેકેલ સોપારી, તૂફાન તમાકુ]] |
|
| |
|
| == ૧. સામ્રાજ્ય ==
| | }} |
| | |
| | |
| <poem>
| |
| મને ઝરુખામાં બેસાડો.
| |
| મને વીંઝણો નાંખો
| |
| મને અત્તરના હોજમાં નવડાવો.
| |
| મારા સૌંદર્યની, શૌર્યની પ્રશંસા કરો.
| |
| કોઈ ચિત્રકારને બોલાવો મને દોરવા.
| |
| કોઈ શિલ્પીને બોલાવો મને કંડારવા.
| |
| મારો સ્વયંવર રચાવો.
| |
| જાવ, કોઈ વિદૂષકને બોલાવો
| |
| મને હસાવો.
| |
| ક્યાં ગઈ આ બધી દાસીઓ?
| |
| કેમ, કોઈ સાંભળતું નથી?
| |
| મને લાગે છે કે હું મારું સામ્રાજ્ય હારી ચૂકી છું.
| |
| બધા જ ગુપ્તચરો પીછેહઠના સંદેશાઓ લાવી રહ્યા છે.
| |
| જોકે આમ પણ હું ક્યાં કશું જીતવા માગતી હતી?
| |
| એક રાજવી તરીકેના મારા અભિમાનનું
| |
| મહામુશ્કેલીથી જતન કરી રહી હતી એટલું જ.
| |
| મારી પાંચેય આંગળીઓમાં સાચા હીરા ઝગમગી રહ્યા છે.
| |
| જે હવે થોડી જ વારમાં મારે ચૂસી લેવા પડશે.
| |
| પણ એ પહેલાં,
| |
| રેશમી પરદાઓથી સજાવેલા આ અગણિત ખંડો
| |
| જે મેં ક્યારેય પૂરા જોયા નથી,
| |
| એ જોઈ લેવા છે. અને
| |
| દીવાનખંડમાં મૂકેલા, મારા પૂર્વજોએ શિકાર કરેલા
| |
| ભયાનક સિંહ - વાઘ, જે મસાલા ભરીને મૂકી રાખેલા છે
| |
| એ હવે ચીરીને ખાલી કરી નાખવા છે.
| |
| | |
| </Poem>
| |
| | |
| == ૨. ગોઝારી વાવ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હાં, હાં, એ માણસ જીવે છે હજી, એના ઘરમાં, સુખેથી.
| |
| પણ મરી ગયો છે એ મારા માટે.
| |
| અને એટલે જ હું રોજ એના નવા નવા
| |
| મૃત્યુની કલ્પના કરું છું.
| |
| રસ્તા પર ચાલતા ટ્રકનાં પૈડાં એના પર ફરી વળે છે.
| |
| અને હું બાજુમાં શાંત રાહદારીની જેમ પસાર થતી હોઉં છું.
| |
| તો ક્યારેક એની લાશ રેલવેના પાટા વચ્ચે મળી આવે છે.
| |
| અને હું એના મૃતદેહ પરથી પસાર થતી ટ્રેનમાં
| |
| મુસાફરી કરતી હોઉં છું.
| |
| ક્યારેક હું મારી સાડીના પાલવને ગાંઠ મારતી હોઉં છું
| |
| અને એના ગળામાં ફાંસો હોય છે.
| |
| હું મંદિરમાં દીવા પ્રગટાવતી હોઉં છું
| |
| અને એનું આખું શરીર સળગતું હોય છે.
| |
| ક્યારેક એ કોઈ ગોઝારી વાવના તળિયે પડ્યો હોય છે
| |
| અને હું એ વાવમાંથી પાણી ભરતી હોઉં છું.
| |
| રોજ રાત્રે યમરાજ આવે છે.
| |
| પેલા કાળમુખા પાડા પર બેસીને.
| |
| કરગરે છે, એને લઈ જવા માટે.
| |
| પણ હું એને રજા નથી આપતી.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૩. હિજરત ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| માલધારીઓ હિજરત કરી ગયા છે.
| |
| પાછળ મૂકી ગયા છે, એક ચૂલો સળગતો.
| |
| | |
| ખબર નહીં, ક્યારે, કોણ ભૂખ્યું આવી ચડે?
| |
| ચૂલો જો પાણી છાંટીને ઠારી દેવાય તો
| |
| અગ્નિ નારાજ થઈ જાય.
| |
| ચૂલાના અડધા ઝરી ગયેલા કોલસાની સામે
| |
| દયામણી નજરે જોઈ રહ્યા છે
| |
| પાછળ એકલાં રહી ગયેલાં સીમનાં ઝાડ
| |
| આવશે કોઈ ભૂખ્યું જણ?
| |
| વૃક્ષો વચ્ચેથી સરસરાતી
| |
| હવાની એક લહેરખી આવી ચડી.
| |
| ઠરી જવા આવેલી ચૂલાની આગ
| |
| ફરી પ્રજ્વલિત થઈ.
| |
| સીમનાં ઝાડ, અગ્નિને આહુતિ આપવા
| |
| તૈયાર થઈ ગયાં.
| |
| માલધારીઓ નજર પહોંચે ત્યાં સુધી
| |
| વળી વળીને જોઈ રહ્યા છે,
| |
| તેમના નેસડાનાં ઝાડને સળગતાં.
| |
| માલધારીઓ હવે બેઠા છે,
| |
| ત્રણ ઈંટ ચૂલાના આકારે ગોઠવી રાખી છે.
| |
| અગ્નિને પેટાવવા કાઠીઓ છે.
| |
| અગ્નિને હવા આપવા પૂઠું છે.
| |
| એમ તો મુઠ્ઠી ધાન પણ ક્યાં નથી,
| |
| પણ ભૂખ,
| |
| ભૂખ ક્યાં છે?
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૪. જેલ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| જેલની કાળકોટડીમાં રાખેલી બરફની એક પાટ છું હું!
| |
| પ્રખર તાપમાં રાખો તોય પીગળે નહીં એવી જડ, સખત.
| |
| રોજ એક નવા કેદીને હાથ-પગ બાંધીને
| |
| મારા પર સુવડાવવામાં આવે છે.
| |
| એ ખૂબ તરફડે છે પણ મોઢામાંથી એક હરફ બોલતો નથી,
| |
| થોડીવારમાં મરી જાય છે.
| |
| છેક બીજા દિવસે સિપાહીઓ એને ઊપાડી જાય છે.
| |
| હું ઠંડીગાર, સ્થિતપ્રજ્ઞ પડી રહું છું.
| |
| એણે એકરાર ન કરેલા ગુનાઓ મારામાં સમાઈ જાય છે.
| |
| હું એવી જ અકથ્ય, વધારે ને વધારે જિદ્દી બનતી જઉં છું.
| |
| મારામાંથી પણ એક ટીપું યે બરફ
| |
| પાણી બનીને વહેતો નથી.
| |
| જેલના લોખંડી સળિયાઓ પાછળ
| |
| કડક ચોકી-પહેરા વચ્ચે હું પડી છું.
| |
| જેલર એનો પગ મારા પર ટેકવીને, થાકેલો ઊભો છે.
| |
| એના બુટની અણીદાર ખીલીઓ મને ઉઝરડા પાડે છે.
| |
| એક નવો જ કેદી આવીને મારા પર સૂએ છે.
| |
| મરે છે, સૂએ છે, મરે છે, સૂએ છે....
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૫. કંસારા બજાર ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| માંડવીની કંસારા બજારમાંથી પસાર થવાનું
| |
| મને ગમે છે.
| |
| ‘ચિ. મનીષાના જન્મ પ્રસંગે’
| |
| આ શબ્દો મમ્મીએ
| |
| અહીંથી ખરીદેલા વાસણો પર કોતરાવ્યા હતા,
| |
| વર્ષો વીત્યાં.
| |
| મારા હાથ-પગની ચામડી બદલાતી રહી
| |
| અને એ વાસણો પણ, ઘરના સભ્યો જેવાં જ,
| |
| વપરાઈને, ઘસાઈને
| |
| વધુ ને વધુ પોતાનાં બનતાં ગયાં.
| |
| એ વાસણોની તિરાડને રેણ કરાવવા
| |
| હું અહીં કંસારા બજારમાં આવું છું ત્યારે
| |
| સાથે સાથે સંધાઈ જાય છે
| |
| મારાં છૂટાં છવાયાં વર્ષો પણ.
| |
| ગોબા પડેલા, ટીપાઈ રહેલાં વાસણોના અવાજ
| |
| કાનમાં ભરી લઈ, હું અહીંથી પાછી જઉં છું ત્યારે
| |
| ખૂબ સંતોષથી જઉં છું.
| |
| આ વાસણો જ્યાંથી લીધાં હતાં
| |
| એ દુકાન કઈ, એ દુકાનદાર કોણ
| |
| કાંઈ ખબર નથી, છતાં
| |
| આ બજારના ચિરકાલીન અવાજ વચ્ચેથી
| |
| હું ચૂપચાપ પસાર થતી હોઉં છું ત્યારે
| |
| સતત એમ લાગ્યા કરે છે કે
| |
| હું અને આ અવાજ ક્યારેય મરતા નથી.
| |
| નવાં નવાં દંપતી અહીં આવે છે.
| |
| મારા માટે નવું નામ પસંદ કરીને
| |
| વાસણો પર કોતરાવીને
| |
| મને તેમના ઘરે લઈ જાય છે.
| |
| હું જીવું છું વાસણોનું આયુષ્ય
| |
| અથવા તો, બેસી રહું છું.
| |
| માંડવીની કંસારા બજારમાં
| |
| જુદી જુદી વાસણોની દુકાનોનાં પગથિયાં પર
| |
| ધરાઈ જઉં છું.
| |
| બત્રીસ પકવાન ભરેલી થાળીથી,
| |
| મૂંઝાઈ જઉં છું
| |
| એક ખાલી વાટકીથી.
| |
| | |
| વાસણો ઠાલાં ને વાસણો ભરેલાં,
| |
| તાકે છે મારી સામે
| |
| તત્ત્વવિદ્રી જેમ ત્યાં જ, અચાનક,
| |
| કોઈ વાસણ ઘરમાં માંડણી પરથી પડે છે
| |
| ને તેનો અવાજ આખા ઘરમાં રણકી ઊઠે છે.
| |
| હું એવી અસ્વસ્થ થઈ જઉં છું
| |
| જાણે કોઈ જીવ લેવા આવ્યું હોય.
| |
| વાસણો અને જીવન વચ્ચે
| |
| હાથવ્હેંત જેટલું છેટું,
| |
| ને વ્હેંત, કંસારા બજારની લાંબી સાંકડી ગલી જેવી
| |
| ક્યાંથી શરૂ થાય ને ક્યાં પૂરી થાય
| |
| એ સમજાય તે પહેલાં
| |
| વ્હેંતના વેઢા
| |
| વખતની વખારમાં
| |
| કંઈક ગણતા થઈ જાય,
| |
| કંસારા બજારનો અવાજ
| |
| ક્યારેય સમૂળગો શાંત નથી થતો.
| |
| બજાર બંધ હોય ત્યારે
| |
| તાળા મારેલી દુકાનોની અંદર
| |
| નવાંનકોર વાસણો ચળકતાં હોય છે.
| |
| ને એ ચળકાટમાં બોલતા હોય છે
| |
| નવાં સવાં જીવન
| |
| થાળી વાટકા અને ગ્લાસથી સભર થઈ ઊઠતાં
| |
| ને એઠાં રહેતાં જીવન
| |
| હું જીવ્યા કરું છું
| |
| ગઈ કાલથી
| |
| પરમ દિવસથી
| |
| તે ’દિ થી.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૬. લૂણ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આમ તો મળી છું હું ગાંધીને
| |
| અમદાવાદના આશ્રમમાં
| |
| લંડનના પાર્લામેન્ટ સ્ક્વેરમાં
| |
| અને સાન ફ્રાન્સિસ્કોની ફેરી બિલ્ડિંગમાં
| |
| પણ હજી મારે કરવાનો બાકી છે
| |
| સત્યનો એક પ્રયોગ.
| |
| | |
| કેટલીક રેલગાડીઓના ગંતવ્ય સ્થાન
| |
| અલગ હોય છે, જે લખેલું હોય તેનાથી.
| |
| તેમાં બેઠેલા નવયુવકો ઊતરી પડે છે
| |
| અધવચ્ચે જ ક્યાંક, ટ્રેનનો આભાર માનીને.
| |
| ઊતરી જાવ જ્યાં, અધવચ્ચે
| |
| એ જ હોય છે, સૌથી પૂર્ણ મુસાફરી.
| |
| કોઈ ક્રાંતિકારીને સાચા સ્ટેશન પર ઉતારીને
| |
| આગળ ધપી ગયેલી ટ્રેનો હોય છે
| |
| યુગપુરુષોની પત્નીઓ જેવી
| |
| સંતોષસભર ને એકાકી.
| |
| મા બની ગયેલી પત્ની
| |
| સાફ કરી આપે ચશ્માં પર જામેલી ધૂળ
| |
| પોતાની જીર્ણ સાડીના છેડાથી
| |
| અને પિતા બનેલો પતિ
| |
| ભરી લે એની મુઠ્ઠીમાં
| |
| થોડુંક કાચું મીઠું.
| |
| | |
| ગાંધીની હથેળીમાંથી ત્યારે
| |
| ખર્યું હશે થોડું લવણ જમીન પર
| |
| મારે હજી લૂવાનું બાકી છે
| |
| મારી પરસાળમાંથી
| |
| એ ચપટીક લૂણ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૭. મેખલા ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| મારી પાસે પણ એક કોડિયું છે.
| |
| જેની રોશનીમાં મને દેખાય છે, આખું યે બગદાદ.
| |
| ચારે તરફ બ્લેક-આઉટ અને
| |
| અને ઉપર ફરતાં અમેરિકી વિમાનો.
| |
| જાદુઈ સાદડીના ચીરા, સંતાઈ ગયેલો જીન,
| |
| અલીબાબાનાં ગધેડાં,
| |
| ગુફાઓ આડેથી હટતા મોટા મોટા પથ્થરો,
| |
| ખણખણતી અશરફીઓ, મરજીનાની આંખોની ચમક
| |
| અને પેલા તણખા ઝરતા બૉમ્બ.
| |
| અખાતમાં તેલના કૂવાઓ હજી સળગ્યા કરે છે.
| |
| અને જીવતી રહે છે પંચતંત્રની વાર્તાઓ.
| |
| રાજકુમારીના રૂપથી દિગ્મૂઢ થઈ ગયેલો
| |
| એક બરછટ, ગાંડો રાક્ષસ
| |
| {{space}} માણસ ગંધાય - માણસ ખાઉં
| |
| {{space}} માણસ ગંધાય - માણસ ખાઉં
| |
| પણ રાજકુમાર તો પહોંચી ગયો છે,
| |
| આકાશથીયે ઊંચા એ ઝાડ પર, રાક્ષસના જીવ સુધી.
| |
| નીચે એ ઝાડ કાપી નાખવા મથે છે રાક્ષસ.
| |
| કૂવામાં પડી જાય છે સિંહ.
| |
| ચંદ્ર પર ઉતરાણ કરે છે નચિકેતા.
| |
| લાકડાના ઘોડાથી રમે છે લવ-કુશ.
| |
| કામધેનુ બંધાયેલી છે ઋષિના આશ્રમમાં.
| |
| પાર્વતીને ડંખે છે એના શરીર પરની મેખલા.
| |
| ઝૂંપડામાં રહે છે રાજાની એક અણમાનીતી રાણી.
| |
| ભયભીત થઈ જાય છે યશોદા
| |
| કૃષ્ણના મુખમાં બ્રહ્માંડ જોઈને.
| |
| મકાન બાંધતા જમીનમાંથી નીકળે છે ચરુ.
| |
| તલનો લાડુ ખાતાં જીભ કચરાઈ જાય છે
| |
| ગુપ્તદાનના એક પૈસાથી
| |
| બરાબર એમ જ, જેમ કોઈ સ્વયંવરમાં
| |
| કોઈ રાજાનું અપમાન થયું હોય!
| |
| ફરી મારે કોડિયામાં થોડુંક તેલ રેડવાનું છે...
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૮. હાથ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| દેવી લક્ષ્મી,
| |
| તારા હાથમાંથી વરસતી સોનામહોર ન જોઈએ મને.
| |
| ન જોઈએ તારું ત્રિશૂળ કે શંખ કે તારી માળા.
| |
| હે હજાર હાથવાળી!
| |
| મને તારો કમળવાળો હાથ જોઈએ.
| |
| એ સુકુમાર કમળ જોયું છે ત્યા૨થી
| |
| મને કોઈ રાજકુમાર પણ નથી ગમતો.
| |
| પુખ્ત સુંદર દેહયષ્ટિ, એનું લાલિત્ય,
| |
| એની છટા, સૌરભ,
| |
| ખીલેલું એ કમળ જોઈએ મને.
| |
| અને તારો હાથ!
| |
| જે સદા યુવાન રાખે છે એને.
| |
| પાણીથી અલગ એ કમળ
| |
| અને તારા અંગથી અલગ એ હાથ ને
| |
| રેશમી કપડામાં વીંટાળી
| |
| સાચવીને મૂકી દઈશ.
| |
| દેવી લક્ષ્મી,
| |
| તારા હજાર હાથમાંથી એક હાથ આપ મને!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૯. અશ્વપુરુષ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| તું કેવી રીતે હોઈ શકે મારો જીગિત<ref>૧ જીગિતઃ રશિયન ભાષામાં અર્થ છે એક કુશળ ઘોડેસવાર</ref>?
| |
| તું મારા કરતાં તારા અશ્વોને વધારે ચાહે છે,
| |
| તારા હાથમાંથી હવે છૂટી ગયાં છે, પલાણ.
| |
| ઘોડાઓ દોડ્યે જાય છે. પવન સાથે વાતો કરતા,
| |
| અને તું, બસ જીત્યા કરે છે,
| |
| નવા નવા પ્રદેશોને,
| |
| પણ હું હજી હારી નથી તારી સામે.
| |
| તારા ઘોડારમાં પાગલ અશ્વો સૂઈ જાય ત્યારે,
| |
| ક્યારેક નજર પરોવજે મારી આંખોમાં.
| |
| સાંકળોમાં જકડાયેલા કેદીથી વિશેષ તું કંઈ જ નથી.
| |
| તારા અશ્વો કરતાં પણ
| |
| પાણીદાર છે મારી પીઠ,
| |
| શક્તિથી તરબતર, હણહણતા અશ્વોના પગ તળે
| |
| કચડાઈને મરી જવું,
| |
| એ તારી અંતિમ ઇચ્છા છે તે હું જાણું છું.
| |
| પણ, તું એક વાર
| |
| મારા પગ તરફ તો જો.
| |
| જો, મારા પગમાં ખરીઓ ફૂટી છે.
| |
| મારી પાસેથી જ મળશે તને
| |
| એક જીગિતનું મોત.
| |
| | |
| </poem>
| |
| | |
| == ૧૦. તાપ વિનાનો ઉજાસ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ઓરડા બધા અગાશી
| |
| અને રાત બધી બપોર.
| |
| ઓરડામાં ખરતા તારાઓ
| |
| અને અગાશીમાં છે પડદા.
| |
| રાત્રે દેખતાં ચામાચીડિયાં
| |
| ને બપોરે બોલતાં તમરાં.
| |
| નથી બદલાઈ મારી
| |
| સવાર અને સાંજ.
| |
| સવાર એવી જ –
| |
| ‘પરોઢિયે પંખી જાગીને ગાતાં મીઠાં તારાં ગાન’
| |
| સાંજ પણ એવી જ –
| |
| કુદરતી દૃશ્ય જેવી.
| |
| બે પર્વત, વચ્ચે આથમતો સૂરજ,
| |
| એક મંદિર, એક નદી, એક હોડી.
| |
| તો પછી શું થયું રાતને?
| |
| કેમ ઓસરી ગયાં અંધારાં?
| |
| શું થયું બપો૨ને?
| |
| કેમ કરમાઈ ગયાં સૂરજમુખી?
| |
| તાપ વિનાના ઉજાસમાં મને સપનાં આવે છે.
| |
| રાતનાં સપનાં બપોરે
| |
| અને બપો૨નાં સપનાં રાત્રે.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૧૧. વાળની ગૂંચ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સોનાની વેણીથી મારા વાળ સજાવતા
| |
| સુંદર, શાશ્વત નરેશો ક્યારેય
| |
| વાળમાંથી ગૂંચ નથી ઉકેલી શકતા.
| |
| તું રક્તપીતિયો રોગી હોય તો પણ આવ.
| |
| એક કાંસકો લઈને મારા વાળ ઓળ.
| |
| હું તને ગંગામાં સ્નાન કરાવીશ.
| |
| ચંદનના લાકડા પર સૂવડાવીને
| |
| શુદ્ધ ઘીનો અગ્નિદાહ આપીશ.
| |
| તારા માટે વિલાપ કરીશ.
| |
| શ્વેત વસ્ત્રો પહેરીશ.
| |
| જમીન પર સૂઈશ.
| |
| પરપુરુષના ઓછાયાથી પણ દૂર રહીશ.
| |
| મારે હવે કોઈ પુરુષને પ્રેમ નથી કરવો.
| |
| કોઈ પુત્રને જન્મ નથી આપવો.
| |
| કોઈ પિતાને પ્રણામ નથી કરવાં.
| |
| જો તું મારા વાળની ગૂંચ ઉકેલી શકે તો
| |
| મારે મરી જવું છે.
| |
| ક્યારેય જન્મી જ ન હોઉં એવી રીતે.
| |
| ન ભાવતા અન્નને થૂંકી નાખવું છે.
| |
| આવ, આપણે બંને એકબીજાંને મુક્ત કરીએ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૧૨. નરપિશાચ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કોઈ માણસખાઉ નરપિશાચ જેવી ભૂખ લાગી છે.
| |
| ઝાડ પર બેઠેલા આ એકલવાયા ગીધની
| |
| પ્રેયસી બની જવાનું મન થાય છે હવે તો.
| |
| મોટી, જાજરમાન પાંખો ફેલાવીને
| |
| એની સાથે અગોચર પ્રદેશોમાં ઊડતી રહું!
| |
| જ્યાં પણ મૃત્યુ દેખાય ત્યાં રોકાઈ જવાનું!
| |
| કેટલા બધાં, જાત જાતનાં શબનાં ભોજન.
| |
| આ એક શબ મારા એ પ્રેમીનું પણ છે,
| |
| જેને લાખ ચાહવા છતાં હું મેળવી નહોતી શકી.
| |
| જીવનમાં ક્યારેય નહોતો ચાખ્યો એવો
| |
| તૃપ્તિનો ઓડકાર મળ્યો છે મને
| |
| આ ગીધની પ્રેયસી બનીને!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૧૩. પ્રદક્ષિણા ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| જ્યારે જ્યારે મંદિરમાં જઉં છું ત્યારે
| |
| કોઈ અજ્ઞાત ભય મને ઘેરી વળે છે,
| |
| મને લાગે છે કે બધા જ દેવોનાં
| |
| બધાં જ વાહનો મને મારવા આવી રહ્યાં છે,
| |
| વાઘ, નાગ, કાચબો, ગરૂડ, માછલું.....
| |
| પૂજારી ત્રિકાળજ્ઞાનીની જેમ મને જોઈને હસે છે.
| |
| પ્રસાદમાં ચપટી સિંદૂર આપે છે.
| |
| હું મૂંગી, અવાક્ થઈ જઉં છું,
| |
| મંદિરની દીવાલોના પ્રાચીન, શાંત પથ્થરો
| |
| જાણેકે કોઈ ઊંચા પર્વત પરથી ગબડતાં
| |
| ભારેખમ પથરાઓ હોય એમ મારી તરફ ધસી આવતા લાગે છે.
| |
| હું જીવ બચાવતી દોડું છું.
| |
| મંદિરની દીવાલો ફરતી પ્રદક્ષિણા કરું છું.
| |
| મંદિરના લીસા આરસપ્હાણમાં મને ઠેસ વાગે છે,
| |
| હું પડી જઉં છું, માથું ઝૂકી જાય છે મૂર્તિ આગળ.
| |
| અને પેલા ગબડતા પથરાઓ નીચે છૂંદાઈ જઉં છું
| |
| હું પણ એક પથ્થર બની જઉં છું, નવા જન્મમાં.
| |
| મને કોઈપણ એક આકાર આપી દેવામાં આવે છે.
| |
| હવનની કૂંડીનો, શંકરના લિંગનો, કળશનો,
| |
| ઘંટારવનો, સ્તોત્રનો, આરતીની થાળીનો, ધૂપનો,
| |
| પગલાંનો, પુરાણનો, દક્ષિણાનો,
| |
| હું મંદિરની બહાર જ નથી નીકળી શકતી
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૧૪. સ્ત્રી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| મારી અંદર એક વૃક્ષ
| |
| ફળોના ભારથી ઝૂકેલું ઊભું છે.
| |
| નવાં મહોરતાં ફૂલોના રંગથી મહેકતી,
| |
| તાજાં જન્મેલાં પંખીઓનાં બચ્ચાંના
| |
| તીણા અવાજથી ચહેકતી.
| |
| તસુએ તસુ તરબતર, હું એક સ્ત્રી.
| |
| કીડીઓની હાર ફરી વળે છે મારા અંગ પર,
| |
| અજગર વીંટળાય છે.
| |
| અંધારું આલિંગે છે
| |
| અને મારી શાખાઓ પરથી ઝર્યા કરે છે મધ.
| |
| મોડી સાંજે,
| |
| ડાળીએ ડાળીએ ફરી વળતા અંધારા ભેગી
| |
| સરકતી આવતી ઉદાસીને
| |
| પાંદડાંની છાલમાં છુપાવી લેતાં મને આવડે છે.
| |
| મને આવડી ગયું છે
| |
| પાનખરમાં પાંદડાંઓને ખંખેરી નાખતાં.
| |
| સૂકાં, પીળાં પાન
| |
| તાણી જાય છે ઉદાસીને
| |
| નદીના વહેણમાં.
| |
| હું અહીંથી પડખુંયે ફરતી નથી,
| |
| પણ મને ખબર છે.
| |
| નદીપારના કોઈક સ્મશાનમાં
| |
| સૂકાં, પીળાં પાંદડાંઓ ભેગી
| |
| ભડકે બળતી હશે મારી ઉદાસી.
| |
| પાંદડાં બળવાની સુગંધ
| |
| ઓળખી લે છે,
| |
| દરેક લીલુંછમ વૃક્ષ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૧૫. તડકાના દાણા ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સૂરજનો હૂંફાળો તડકો
| |
| આસપાસ એમ વેરાયેલો છે,
| |
| જાણે ચોખાના દાણા.
| |
| નાનકડી ચકલીઓ જમીન પર કૂદાકૂદ કરી રહી છે.
| |
| ચોખાના દાણા કેટલાક ચાંચમાં આવે, કેટલાક સરી જાય.
| |
| તડકો હવે આકરો બની રહ્યો છે.
| |
| અને ચકલીઓ
| |
| ચાંચમાંથી સરી જતા
| |
| આ ચોખાના દાણાને
| |
| સાચા માનીને પકડવા
| |
| મથામણ કરી રહી છે
| |
| એટલી ઉગ્ર
| |
| કે બાઝી પડે છે
| |
| બીજી ચકલીઓ સાથે.
| |
| એકબીજાના નાનકડા શરીરમાં
| |
| ચાંચ ખૂંપાવીને લડી રહેલી
| |
| આક્રમક ચકલીઓને
| |
| પાગલ કરી દેશે આ તડકો.
| |
| હું મુઠ્ઠી ભરીને ફેંકું છું
| |
| થોડા સાચા ચોખાના દાણા.
| |
| અને ચોંકી જઈને ઊડી જાય છે,
| |
| સૌ ચકલીઓ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૧૬. બહારવટી ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કેટલીક ટેકરીઓ ચડીને, પછી ઊતરો
| |
| ત્યાં એક ગામ આવે.
| |
| અને એક વખત ત્યાં પહોંચ્યા પછી તો
| |
| એવું પાધરું કે ક્યારેય ભૂલા જ ન પડો.
| |
| કામશક્તિથી ભરપૂર જુવાનોને કારણે
| |
| લચી પડી છે ફળોની વાડીઓ.
| |
| ગામની તેર-ચૌદ વર્ષની કુંવારીઓનાં
| |
| સ્તનો પણ એવાં સુંદર, જાણે દૂધ ઊભરાતું હોય.
| |
| મેનોપોઝના આરે આવેલી સ્ત્રીઓ પણ
| |
| આનંદથી કાલાં ફોલતી હોય.
| |
| બજા૨માં જાવ તો ખાસ ધીરગંભીર, ઘરડી સ્ત્રીઓના
| |
| હાથે બનેલી મીઠાઈ મળે, જેમને બરાબર ખબર પડે
| |
| એકતારી, બેતારી ચાસણીની.
| |
| ફેરિયો નીકળે બૂમો પાડતો,
| |
| ડોશીના વાળ જેવી સફેદ-ગુલાબી સૂતરફેણી લઈને.
| |
| ડોસાઓ એ મોંમાં મૂકે ને
| |
| ગળ્યા, ગળ્યા ખુશ થઈ જાય.
| |
| રાતના બીજા ત્રીજા પ્રહરમાં બહારવટીઆઓ આવે
| |
| તો ગામની પ્રહરીએ નદીનું પાણી પીને સૂઈ જાય.
| |
| સવારે ચાલ્યા જાય, કશુંયે લૂંટ્યા વિના.
| |
| આ નદીના પાણીની મીઠાશ તો આ પટને કારણે છે.
| |
| આ પટની રેતી, જેના પર ઊગે છે.
| |
| પાકાં પાકાં ટમેટાં.
| |
| સૂપ કે સોસ કશું જ બનાવવાની જરૂર નહીં.
| |
| બસ, બાળકો એ તોડી લે અને નદીમાં ધોઈને ખાઈ લે.
| |
| લાલ ગેરુઆ માટીનો સેંથો પૂરતી પરિણીત સ્ત્રીઓ,
| |
| સાંજે મંદિરથી વળતાં,
| |
| ઘઉંના મીઠા મીઠા ઘૂઘરાની પ્રસાદી વહેંચે.
| |
| પીળાં રાઈનાં ફૂલોથી શોભતું આ ગામ
| |
| જાણીતું છે દૂર દૂરના પંથકોમાં સુખ માટે
| |
| પણ ત્યાં રહી તો એ જ શકે
| |
| જેના પૂર્વજો એ ગામના હોય.
| |
| બીજા લોકો તો આવીને ચાલ્યા જાય
| |
| પેલા બહારવટીયાઓની જેમ જ.
| |
| રહે તો માત્ર કણબીઓ જ.
| |
| ઉપજાઉ એ જમીનમાં ઊંડે સુધી ખૂંપી ગયેલા
| |
| કણબીઓ.
| |
| ખભે હળ અને મોઢામાં અંગૂઠો ચૂસતા
| |
| કણબીઓ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૧૭. ડોશીના વાળ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ડોશીના વાળ.
| |
| આમળાં-અરીઠાંથી અસંખ્યવાર ધોવાઈ ગયેલા,
| |
| સૂકા વાળ. માથાની જીર્ણ ચામડીમાં બચેલા
| |
| થોડા જર્જરિત વાળ.
| |
| લીખીયાના દાંતામાં ભરાઈને તૂટી જાય છે.
| |
| એ વાળનું ગૂંચળું બનાવીને પગના અંગૂઠામાં બાંધી દે છે.
| |
| અને અંગૂઠા આગળ લોહીનું ભ્રમણ થતું અટકી જાય છે.
| |
| એને યાદ આવે છે,
| |
| પોતે નાની હતી ત્યારે હવામાં ઊડતા ડોશીના વાળને
| |
| ફૂંકો મારી ઊંચે ને ઊંચે ઉડાવતી હતી તે.
| |
| પછી એના પોતાના વાળ ઉતારવાની વિધિ થઈ હતી તે.
| |
| અને એનો જન્મસમયનો એક પ્રિય ફોટો,
| |
| તેલ માલિશથી ચમકતા વાળ અને શરીરનો.
| |
| અચાનક રસોડામાંથી વહુનો કર્કશ અવાજ સંભળાય છે,
| |
| એનો સફેદ વાળ કદાચ ઊડીને
| |
| રસોઈમાં પડી ગયો હશે એટલે જ સ્તો!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૧૮. માછીમારોને ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| હું જાણું છું, મિત્રો,
| |
| કે સૂરજ ઊગે અને આથમે છે ત્યારે
| |
| દરિયો માત્ર એક પશ્ચાદભૂ હોય છે.
| |
| દરિયાદેવ પાસે તમે વધેરેલા નારિયેળના પાણીની
| |
| આ ધસમસતા મોજાં સામે શી વિસાત?
| |
| સુસવાટા મારતા દરિયાઈ પવનને
| |
| પાણી પર દોરેલી સરહદની લીટી ન દેખાય
| |
| એ તમારો ગુનો નથી.
| |
| પણ તમારી વાર્તાઓમાં
| |
| દરિયાને ખલનાયક કહેવાનો નિષેધ છે.
| |
| દરિયાપારની જેલના અધિકારીઓ
| |
| તમને કોઈક સજા સંભળાવે છે.
| |
| એમની ધર્માંધ બોલીમાં,
| |
| દરિયો તો વર્ષોથી એ સજા કાપી રહ્યો છે.
| |
| પાણી અને પવન વહેંચાઈ ગયા પછી
| |
| દરિયા પાસે
| |
| હવે રઘવાટ સિવાય રહ્યું છે શું?
| |
| ચારે તરફ પાણી અને આસપાસ
| |
| માણસનો એક દીકરો નહીં.
| |
| જેલમાં રહીને તમે
| |
| ઊલેચો દરિયાને
| |
| એને નથી દિવસ કે રાતનું ભાન.
| |
| બહાર સૂરજ ઊગે કે આથમે
| |
| દરિયો માત્ર એક પશ્ચાદભૂ છે.
| |
| એની પૃષ્ઠભૂમિમાં ડૂબી ગયેલી જેલ,
| |
| સ્થળ-સમયથી પર છે.
| |
| | |
| આ કારાવાસ અનાયાસ છે.
| |
| તમે તો દરિયાના દેશના.
| |
| જેલને હલેસું બનાવીને નીકળી પડો.
| |
| ખૂંદી વળો રઘવાટને.
| |
| દરિયો આપમેળે શાંત થઈ જશે.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૧૯. ખારવાની વહુ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| એ ખારવાના ગયા પછી
| |
| શૂન્યમનસ્ક, મૂંગી થઈ ગઈ છે એની વહુ.
| |
| એક વાર મેં એને જોઈ,
| |
| દરિયાની સાવ નજીક ઊભેલી.
| |
| ધારીને જોયું તોે
| |
| એના મોંમાંથી કરચલા ખરી રહ્યા હતા.
| |
| એ કરચલા જમીન પર પડતાંવેંત
| |
| દોડી જઈ રહ્યા હતા દરિયા તરફ.
| |
| એ ખારવાની વહુ પણ
| |
| ધીમેથી આગળ વધી રહી હતી
| |
| દરિયા ભણી.
| |
| પણ એ પેલા કરચલા જેમ
| |
| દરિયામાં ભળી ન શકી.
| |
| પાછી વળી ગઈ એ પોતાની વસાહત તરફ.
| |
| હવે હું ક્યારેક જોઉં છું એને.
| |
| એ પોતાના ઘર આગળ
| |
| સતત પથ્થરોની પાળ બાંધવામાં વ્યસ્ત હોય છે.
| |
| એને ભય છે કે દરિયો
| |
| ભાળી ગયો છે એનું ઘર
| |
| અને આગળ વધી રહ્યો છે એના તરફ.
| |
| એને ભય છે કે એની કૂખમાં છે હવે
| |
| નર્યું ખારું પાણી.
| |
| એના મોંમાંથી ખરી રહેલા કરચલાની વાત પણ
| |
| ફેલાઈ ગઈ છે આસપાસની વસાહતોમાં.
| |
| દરિયાના નામનો
| |
| વાસો લઈને ધૂણતી એ સ્ત્રી
| |
| જ્યારે દરિયો એના ઘટમાં આવે ત્યારે
| |
| કોઈ જબરી તાકાતથી ધૂણવા માંડે છે.
| |
| નવી ખેપ પર જઈ રહેલા ખારવાઓ
| |
| આવી રહ્યા છે એના દર્શને.
| |
| એ આપી રહી છે જાતજાતના આશીર્વાદ
| |
| અને બાંધી રહી છે એક પાળ પોતાના ઘર આગળ
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૨૦. વ્હેલનું શરીર ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| સિનેમાના પડદા પર
| |
| | |
| સમુદ્રમાં આવેલા તોફાનનું દૃશ્ય હતું.
| |
| હું એકીશ્વાસે જોઈ રહી હતી,
| |
| ત્યાં અચાનક, મોટી વ્હેલ માછલીએ
| |
| મોઢું ખોલ્યું અને મને ખેંચી લીધી.
| |
| હું મારા રૂમમાં હોત તેના કરતાં
| |
| વધુ સુરક્ષિત છું, એના શરીરમાં.
| |
| એના શરીરમાં મારા શરીરની કોઈ વૃદ્ધિ નથી,
| |
| એ મને સૌથી વિશેષ ગમે છે.
| |
| જોકે, આ વ્હેલ હવે વૃદ્ધ થવા આવી છે.
| |
| સમુદ્ર તટે આવતાં સહેલાણીઓને રીઝવવા
| |
| અગાઉની જેમ એ પાણીમાંથી બહાર આવી
| |
| ઊંચે ઊંચે ઉછાળા નથી મારતી.
| |
| વ્હેલ મરી જશે ત્યારે મારે
| |
| ફરીથી મારા રૂમમાં આવી જવું પડશે.
| |
| | |
| મને ખરેખર ડર લાગે છે,
| |
| હવા-ઉજાસનો.
| |
| મારા રૂમમાં મને નથી જોઈતો સૂર્યપ્રકાશ.
| |
| જીવનથી ભાગીને
| |
| હું ક્યાં જઈને રહું?
| |
| | |
| </poem>
| |
| | |
| == ૨૧. ત્રિતાલ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| ટ્રેન આગળ વધતી રહી,
| |
| હું બારી બહાર જોતી વિચારતી રહી.
| |
| ઠંડીમાં સૂસવાતા પાટાઓ પડ્યા રહેશે પાછળ.
| |
| ડાયનોસોરની આખીયે જાતિ હવે લુપ્ત થઈ ગઈ છે.
| |
| મેં આંખો બંધ કરી અને અંધારામાં
| |
| ઉત્ક્રાંતિની જ એક કડીરૂપ, મને સૂઝે તેવા
| |
| આકારના પ્રાણીની કલ્પના કરી.
| |
| એને માથું ન હોય? ના, તો તો ખવીસ કહેવાય.
| |
| પગ ઊંધા હોય? ના, તો તો ડાકણ કહેવાય.
| |
| તો પછી પેલી ડોશી જેવું કંઈક,
| |
| જે પોતાનું જ માથું ખોળામાં લઈને જૂ શોધતી હોય?
| |
| એ પ્રાણી નર હોવું જોઈએ કે માદા?
| |
| માત્ર માદા.
| |
| એની ચામડી જ એવી જાડી હોય
| |
| કે કોઈ નર એની નજીક જ ન આવી શકે.
| |
| એ સ્વયં પ્રજનનશીલ હોય.
| |
| મને બકરી ગમે છે એટલે એનું કદ એટલું હોય.
| |
| પગ ત્રણ અને એક ટૂંકો હાથ આગળ લટકતો હોય.
| |
| જેથી એ જરા જુદી દેખાય.
| |
| પગના તળિયે ગાદી હોય.
| |
| એ ગમે તેટલે ઊંચેથી પડે, મરે નહીં.
| |
| એની ડોક જિરાફ જેમ લાંબી હોય એવું કંઈ નહીં.
| |
| ભલે એ નાનાં પ્રાણીઓનો શિકાર કરી લે.
| |
| એને સ્તનો તો હશે જ.
| |
| બચ્ચીઓ જંગલ જેવા રંગની જન્મશે.
| |
| એની આંખો તો આગળ જ હશે.
| |
| માથા પાછળ આંખ તો બહુ એકલી અટૂલી લાગે.
| |
| એક શીંગડું પાછળ હોવું જોઈએ, પ્રતિકાર માટે.
| |
| અને આયુષ્ય?
| |
| એ પોતે જ એને સંતોષ થાય એટલી પ્રસૂતિઓ
| |
| પછી મરી જશે.
| |
| એની જણેલી દીકરીઓ એના વતી જીવતી રહેશે.
| |
| મનુષ્ય એમને મારવા ઇચ્છશે.
| |
| પણ અંતિમ મનુષ્યનાં હાડકાં તો એ જ ચાવશે.
| |
| આ માદાને નામ શું આપવું?
| |
| ટ્રેનની ગતિમાં મને એક
| |
| લાંબા આવર્તનનો તાલ સંભળાય છે.
| |
| જાણે એના ત્રણ પગોની જ એ ગતિ!
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૨૨. શીતળા સાતમ ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| આખું વરસ, આખો દિવસ ધમધમતા રહેતા
| |
| અમારા સામૂહિક પરિવારના આ રસોડામાં
| |
| આજે સવારથી
| |
| સાવ શાંતિ છવાયેલી છે.
| |
| શીતળા સાતમ છે ને એટલે.
| |
| આજે સૌ ઠંડું ખાશે તેથી ગઈ કાલે બનાવી રાખેલું ખાવાનું
| |
| મલમલના સફેદ કપડા નીચે ઢાંકેલું પડ્યું છે.
| |
| રસોડું એવું તો શાંત છે કે જાણે
| |
| એ સફેદ કપડા નીચે
| |
| ખાવાનું નહીં
| |
| પણ ખુદ શીતળા માતા સૂતેલાં હોય.
| |
| ઘરના સૌ લોકો સાતમના મેળામાં ગયા છે
| |
| અને હું, નથી જીરવી શકતી અહીં આ સ્મશાનવત શાંતિ.
| |
| બાકસના ખોખા પર દોરેલા એક શાંત કમળનો ફોટો તો જાણે
| |
| મને વધુ અશાંત કરી નાખે છે,
| |
| આખરે રસોડામાં જઈને
| |
| મેં સળગાવી એક દીવાસળી
| |
| ને પછી બીજી
| |
| ને એમ કરી નાખ્યું બાકસ આખું ખાલી.
| |
| શીતળા માતા સફાળાં જાગી ગયાં અને ગુસ્સામાં બૂમાબૂમ શરૂ કરી
| |
| પણ હું તો મગ્ન રહી આ સળગતા ચૂલાને જોવામાં.
| |
| લાલ, પીળી, કેસરી ઝાંયવાળી આ અગ્નિની શિખાઓ
| |
| કેવી સુંદર, કેવી તો ભવ્ય છે.
| |
| ઘરના લોકો સાંજે મેળામાંથી પાછા આવે છે
| |
| અને કંઈક બળવાની વાસ આવે છે એવું ગણગણે છે
| |
| ને પછી ગોઠવાય છે સૌ જમવા માટે.
| |
| સફેદ કપડા નીચે ઢાંકેલું
| |
| ઠંડુંગાર ખાવાનું ખાતા ખાતા સૌ હસે છે –
| |
| ‘આ ટાઢશીરાથી તો કંટાળ્યા.
| |
| હવે કાલે તો કંઈક ગરમ ખાવાનું મળે તો મજા આવે.
| |
| હા, મોં દઝાડી જાય એવું.
| |
| હા, કાલે તો ચૂલા પરથી સીધી જ મોંમાં નાખવો છે
| |
| ગરમ ગરમ ઊકળતી દાળ.’
| |
| મને હસવું આવી જાય છે
| |
| મેં તાજા જ આચરેલા એક પાપ પર.
| |
| </poem>
| |
| | |
| == ૨૩. પ્રથમ રુદન ==
| |
| | |
| <poem>
| |
| કોઈ એક દેશના, કોઈ એક ગામના,
| |
| કોઈ એક ઘરમાં, કોઈ એક મધરાતે,
| |
| મેં કર્યું હશે,
| |
| એક હળવું,
| |
| પ્રથમ રુદન.
| |
| એ વખતે આંગણામાં ઊભેલું એક વૃક્ષ
| |
| સહેજ સળવળ્યું હશે, કદાચ.
| |
| આજે હવે,
| |
| હું એ વૃક્ષ પાસે જઈને
| |
| આક્રંદ પણ કરું
| |
| તો એ ઓળખશે મને?
| |
| એક નાનકડા સ્કાર્ફમાં સમાઈ જતું હતું એ મારું શરીર
| |
| હવે તો જાણે
| |
| કેટલાયે ટુકડાઓમાં વહેંચાઈ ગયું છે.
| |
| મમ્મી-પપ્પાએ તેમની સગાઈ વખતે પડાવેલો
| |
| એક સુંદર ફોટો દીવાલ પર ગોઠવાયેલો છે.
| |
| હું તાકી રહું છું એ ફોટા સામે.
| |
| ધારી ધારીને જોઈ રહી છું,
| |
| એ એક અજાણ્યા દંપતીને.
| |
| તેઓ મને ઓળખતાં થયાં
| |
| અને હું તેમને ઓળખતી થઈ
| |
| એ પહેલાંની
| |
| કોઈ એક ક્ષણ
| |
| હાથમાં આવે તે પહેલાં જ સરકી જાય છે.
| |
| ઘણી વખત મન થાય છે કે
| |
| મારા જન્મના સાક્ષી
| |
| એ ઘરની દીવાલોના નવા રંગ ઉખેડી નાખું,
| |
| એ વૃક્ષની છાલ ઉતરડી નાખું.
| |
| જુઓ, મને ઓળખો.
| |
| એ હું જ છું.
| |
| મારું રુદન ધ્યાનથી સાંભળો.
| |
| શોધી આપો મને
| |
| એ એક ક્ષણ.
| |
| વિલાપની ભાષા જાણનાર
| |
| તમારા સિવાય
| |
| બીજું કોઈ નથી મારું.
| |
| </poem>
| |
