|
|
(7 intermediate revisions by 2 users not shown) |
Line 2: |
Line 2: |
| |title_mode= replace | | |title_mode= replace |
| |title= કંદમૂળ - Ekatra Wiki | | |title= કંદમૂળ - Ekatra Wiki |
| |keywords= ગુજરાતી કવિતા, કંદમૂળ, મનીષા જોષી, મનીષા જોષીની કવિતા, અનુઆધુનિક ગુજરાતી કવિતા સાહિત્ય, Manisha Joshi books, સમકાલીન ગુજરાતી કવિતા | | |keywords= ગુજરાતી કવિતા, કંદમૂળ, મનીષા જોષી, મનીષા જોષીની કવિતા, અનુઆધુનિક ગુજરાતી કવિતા સાહિત્ય, સમકાલીન ગુજરાતી કવિતા, Manisha Joshi books, Manisha Joshi poems |
| |description=This is home page for this wiki | | |description=This is home page for this wiki |
| |image= Kandmool Manisha Joshi Front Cover.jpg | | |image= Kandmool Manisha Joshi Front Cover.jpg |
Line 18: |
Line 18: |
| }} | | }} |
|
| |
|
| | |
| | {{Box |
| | |title = પ્રારંભિક |
| | |content = |
| | * [[કંદમૂળ/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]] |
| * [[કંદમૂળ/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] | | * [[કંદમૂળ/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]] |
| | | * [[કંદમૂળ/સર્જક-પરિચય|સર્જક-પરિચય]] |
| | | * [[કંદમૂળ/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]] |
| ==સહિયારી સ્મૃતિ==
| | }} |
| <poem> | | <br> |
| હાથીની સ્મરણશક્તિ તેજ હોય છે.
| | {{Box |
| હું જે ભૂલી ગઈ છું એવું ઘણું બધું
| | |title = અનુક્રમ |
| એ મને યાદ અપાવે છે.
| | |content =* [[કંદમૂળ/સહિયારી સ્મૃતિ|સહિયારી સ્મૃતિ]] |
| આ હાથી
| | * [[કંદમૂળ/ગુરુવારી બજાર|ગુરુવારી બજાર]] |
| તેની ઊંડી, વિશાળ આંખો
| | * [[કંદમૂળ/મીઠા ભાતનો પ્રસાદ|મીઠા ભાતનો પ્રસાદ]] |
| મારી આંખોમાં પરોવે છે
| | * [[કંદમૂળ/દેવ બન્યા તે પહેલાં...|દેવ બન્યા તે પહેલાં...]] |
| અને મને યાદ આવે છે,
| | * [[કંદમૂળ/ગુલાબ ગંડેરી|ગુલાબ ગંડેરી]] |
| મારા એ પ્રિયજનની આંખોમાં પણ
| | * [[કંદમૂળ/બે ભવ્ય મૃત્યુ|બે ભવ્ય મૃત્યુ]] |
| આ હાથીની આંખો જેવી જ,
| | * [[કંદમૂળ/શિકારી કૂતરા|શિકારી કૂતરા]] |
| કંઈક અજબ વેદના હતી.
| | * [[કંદમૂળ/સપનાંઓના જંકયાર્ડમાં|સપનાંઓના જંકયાર્ડમાં]] |
| હાથી એના સ્વપ્નમાં વિહરે છે
| | * [[કંદમૂળ/રસ્તા પરનું ઘર|રસ્તા પરનું ઘર]] |
| કોઈ મુક્ત જંગલમાં,
| | * [[કંદમૂળ/બંધાઈ રહેલું મકાન|બંધાઈ રહેલું મકાન]] |
| અને હું પણ, તેની પાછળ પાછળ ફરતી હોઉં છું.
| | * [[કંદમૂળ/અનુસંધાન|અનુસંધાન]] |
| ક્યારેક ખુશીના ઉન્માદમાં એ કંઈક ચિત્કારે
| | * [[કંદમૂળ/માફ કરી દીધેલો સમય|માફ કરી દીધેલો સમય]] |
| અને એની એ અજાણી ભાષા
| | * [[કંદમૂળ/સ્પર્શ|સ્પર્શ]] |
| મને યાદ અપાવી દે છે,
| | * [[કંદમૂળ/અંતિમ ક્ષણો|અંતિમ ક્ષણો]] |
| મારી એવી જ કોઈ ગુપ્ત અને ગહન ખુશીની.
| | * [[કંદમૂળ/બગાઈ|બગાઈ]] |
| મહાવત નથી જાણતો
| | * [[કંદમૂળ/સ્ત્રી|સ્ત્રી]] |
| અમારા આ સહિયારાં સ્વપ્નને.
| | * [[કંદમૂળ/સુખ, અસહ્ય સુખ|સુખ, અસહ્ય સુખ]] |
| એ હાથીના પગ બાંધીને, ફેરવતો રહે છે એને,
| | * [[કંદમૂળ/જંગલી કમળ|જંગલી કમળ]] |
| એક ગામથી બીજે ગામ.
| | * [[કંદમૂળ/પાણી અપરાજિત|પાણી અપરાજિત]] |
| ગામની ગલીઓમાંથી હાથી પસાર થાય
| | * [[કંદમૂળ/વિજેતા ગૃહિણી|વિજેતા ગૃહિણી]] |
| એટલે જાણે કૌતુક જ જોઈ લ્યો.
| | * [[કંદમૂળ/મૃત પતિને|મૃત પતિને]] |
| પહેલા માળના ઘરની ચાલીમાંથી
| | * [[કંદમૂળ/તેજાનાની સુગંધ|તેજાનાની સુગંધ]] |
| એક નાનકડી છોકરી બહાર આવી,
| | * [[કંદમૂળ/અવાવરુ અંગતતા|અવાવરુ અંગતતા]] |
| અને હાથીએ ઉપર લંબાવેલી સૂંઢમાં
| | * [[કંદમૂળ/કસબામાં|કસબામાં]] |
| તેણે કેળું મૂક્યું.
| | * [[કંદમૂળ/હાથણીના દાંત|હાથણીના દાંત]] |
| આ હાથી જાણે છે
| | * [[કંદમૂળ/પ્રથમ રુદન|પ્રથમ રુદન]] |
| કે એ છોકરી હું જ હતી.
| | * [[કંદમૂળ/એક નિર્દોષ યાત્રા|એક નિર્દોષ યાત્રા]] |
| આજે હવે, હું એક સુંદર યુવાન સ્ત્રી,
| | * [[કંદમૂળ/વન ગાયબ|વન ગાયબ]] |
| આ વૃદ્ધ હાથીની પાછળ પાછળ
| | * [[કંદમૂળ/મોક્ષ|મોક્ષ]] |
| ફરતી રહું છું એક ગામથી બીજે ગામ,
| | * [[કંદમૂળ/આશ્રય|આશ્રય]] |
| હું જે જીવી ગઈ એ ફરીથી જીવવા.
| | * [[કંદમૂળ/વટેમાર્ગુ|વટેમાર્ગુ]] |
| મહાવત ક્યારેક હાથીને ફટકારે ત્યારે
| | * [[કંદમૂળ/માછલીઓની આંખો|માછલીઓની આંખો]] |
| એના સોળ મારી સ્મૃતિ પર પડે છે.
| | * [[કંદમૂળ/પ્રવાસી પાણી|પ્રવાસી પાણી]] |
| આ હાથી હવે વધુ ચાલતાં થાકી જાય છે.
| | * [[કંદમૂળ/ખારવાની વહુ|ખારવાની વહુ]] |
| અને હું પણ હવે સ્મૃતિઓની સેળભેળ કરવા લાગી છું.
| | * [[કંદમૂળ/નદી, ઉન્માદી|નદી, ઉન્માદી]] |
| હાથી, મારી સામે
| | * [[કંદમૂળ/પૂર ઓસર્યા પછીનાં પાણી|પૂર ઓસર્યા પછીનાં પાણી]] |
| વેદનાભરી નજરે જુએ છે,
| | * [[કંદમૂળ/દરિયાદેવ|દરિયાદેવ]] |
| પણ મારી આંખોમાં હજી પણ છે કૌતુક,
| | * [[કંદમૂળ/અનુત્તર|અનુત્તર]] |
| નાનકડા ગામમાં આવી ચડેલા
| | * [[કંદમૂળ/તડકાના દાણા|તડકાના દાણા]] |
| એક વિશાળ, મહાકાય હાથીને જોયાનું કૌતુક.
| | * [[કંદમૂળ/બંદીવાન તડકો|બંદીવાન તડકો]] |
| </poem>
| | * [[કંદમૂળ/પડછાયા|પડછાયા]] |
| | | * [[કંદમૂળ/અંધારું|અંધારું]] |
| ==ગુરુવારી બજાર==
| | * [[કંદમૂળ/અંધારાનાં બચ્ચાં|અંધારાનાં બચ્ચાં]] |
| <poem>
| | * [[કંદમૂળ/કાંચળી|કાંચળી]] |
| દર ગુરુવારે
| | * [[કંદમૂળ/સંવનન|સંવનન]] |
| વડોદરાના કાલુપુરાના આ ચોકમાં ભરાતી
| | * [[કંદમૂળ/ચોરી લીધેલાં જીવન|ચોરી લીધેલાં જીવન]] |
| ગુરુવારી બજારની હું રાહ જોતી રહું છું.
| | * [[કંદમૂળ/પપ્પાને, સાત સ્મૃતિકાવ્યો|પપ્પાને, સાત સ્મૃતિકાવ્યો]] |
| ઘડિયાળમાં નવા સેલ નાખી આપતા ઘડિયાળી,
| | * [[કંદમૂળ/શિયાળો|શિયાળો]] |
| રૂના તકિયા બનાવી આપતા પીંજારા,
| | * [[કંદમૂળ/યાયાવર પક્ષીઓ|યાયાવર પક્ષીઓ]] |
| શ્વાસની દુર્ગંઘ દૂર કરતી દવાઓ વેચતા હકીમો...
| | * [[કંદમૂળ/એક વિશ્વ, સમાંતર|એક વિશ્વ, સમાંતર]] |
| વેપારીઓની ખોટ નથી આ બજારમાં.
| | * [[કંદમૂળ/વિસ્તૃત શહેર|વિસ્તૃત શહેર]] |
| નવજાત શિશુઓને માલિશ કરવાના તેલ વેચતી
| | * [[કંદમૂળ/નિર્વસ્ત્ર શહેર|નિર્વસ્ત્ર શહેર]] |
| એક દુકાનની બહાર હું ઊભી છું.
| | * [[કંદમૂળ/લંડન|લંડન]] |
| સુંદર, કદરૂપા કેટલાયે લોકોને
| | * [[કંદમૂળ/ન્યૂઝીલૅન્ડ — પાંખ વગરનાં કીવી|ન્યૂઝીલૅન્ડ — પાંખ વગરનાં કીવી]] |
| જાતજાતની, સસ્તી ને ટકાઉ વસ્તુઓ ખરીદતા જોઈ રહી છું
| | * [[કંદમૂળ/લેક ટાઉપો|લેક ટાઉપો]] |
| ત્રીસ-પાંત્રીસ વર્ષના સહજીવન પછી
| | * [[કંદમૂળ/રોટોરુઆ|રોટોરુઆ]] |
| લગભગ એકમેકના જેવાં દેખાતાં,
| | * [[કંદમૂળ/ઓક્લેન્ડ|ઓક્લેન્ડ]] |
| એકસરખી ભાષા બોલતાં
| | * [[કંદમૂળ/માઓરી પુરુષ|માઓરી પુરુષ]] |
| ને એકસરખું વિચારતાં પતિ-પત્ની
| | * [[કંદમૂળ/કમાટીબાગના સિંહ|કમાટીબાગના સિંહ]] |
| સજોડે ઉપવસ્ત્રો ખરીદવાં આવે છે.
| | * [[કંદમૂળ/બરસાતી|બરસાતી]] |
| શાક વેચતી કાછિયણોના ચહેરા
| | * [[કંદમૂળ/સૂરજ પર દોરેલો કાગળ|સૂરજ પર દોરેલો કાગળ]] |
| તેમના શાક વેચવાના તોલ-માપ જેવા જ
| | * [[કંદમૂળ/બાંદ્રા રિક્લેમેશન લૅન્ડ|બાંદ્રા રિક્લેમેશન લૅન્ડ]] |
| નિઃસ્પૃહ બની ગયેલા દેખાય છે.
| | * [[કંદમૂળ/કંદમૂળ|કંદમૂળ]] |
| ક્યાં સુધી આપણે આ ઘાસ જેવા શાક-પાનમાં
| |
| તેલ-મસાલા નાંખીને તેમને સ્વાદિષ્ટ બનાવતા રહીશું?
| |
| પ્લાસ્ટિકના ડબ્બાની દુકાનમાં અને
| |
| સેકન્ડ-હૅન્ડ સાડીઓના સેલમાં હું ફરી વળું છું.
| |
| મને નવી કરતાં વપરાયેલી ચીજવસ્તુઓ ખરીદવાનું વધારે ગમે છે
| |
| ઘસાયેલી, ચળકાટ વિનાની વસ્તુઓ
| |
| કેટલી શાંત અને વધુ સમજદાર લાગે છે.
| |
| સેકન્ડ-હૅન્ડ વસ્તુઓનો બીજો ફાયદો એ કે
| |
| કોઈકની, ગોઠવણ અને કોઈકની આદતમાં ઢળી જવાનું.
| |
| નવીનક્કોર વસ્તુઓ તો જાણે મારી સામે
| |
| લાંબા આયુષ્યનો પડકાર ફેંકતી હોય તેમ લાગે.
| |
| મને ડર લાગે છે
| |
| નવી વસ્તુઓ સાથે નવી શરૂઆત કરવાનો.
| |
| જૂની વસ્તુઓ જલદી તૂટે-ફૂટે
| |
| અને તેમને ઘરમાંથી બહાર ફેંકી દેતાં
| |
| હું વિચિત્ર મુક્તિ અનુભવું છું.
| |
| એ વસ્તુઓના અસલ માલિકોને મારી નાંખ્યા હોય તેવી.
| |
| શું કામ જીવ્યા કરતા હતા એ લોકો
| |
| કારણ વગરના, કંટાળાજનક જીવન?
| |
| ગુરુવારની આ બજારમાં લોકો જૂની વસ્તુઓ વેચી જાય
| |
| અને હું તેમાંથી પસંદગી કરીને ખરીદી લઉં.
| |
| સાંજે બજાર બંધ થયા પછી પણ હું ત્યાં જઉં છું.
| |
| પેલી કાછિયણની જગ્યાએ જઈને બેસું છું
| |
| અને તેના જેવા જ નિઃસ્પૃહ ચહેરે જોઈ રહું છું
| |
| રસ્તામાં પડેલા કોઈ બગડેલા ફળને,
| |
| કોઈના ભુલાઈ ગયેલા તોલ-માપને કે ચમકતા પરચૂરણને.
| |
| ગુરુવારની બજાર
| |
| ખબર નહીં ક્યાંથી ઊતરી આવે છે
| |
| ને વેચનારા-ખરીદનારા સો ક્યાં ચાલ્યા જાય છે.
| |
| પાછળ રહી જાય છે
| |
| માલિશ કરવાના તેલની મહેક
| |
| અને તેની અદશ્ય ખુશબૂમાં
| |
| આળોટતાં રહે છે
| |
| નવજાત શિશુઓ
| |
| જે મોટા થઈને બનશે.
| |
| ભવિષ્યના ગ્રાહકો
| |
| કે પછી ભવ્ય સેકન્ડ-હૅન્ડ સેલ ગોઠવનારા વેપારીઓ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==મીઠા ભાતનો પ્રસાદ==
| |
| <poem>
| |
| કાળા ડુંગરના ખરબચડા ઢોળાવોમાં
| |
| જો મળી આવે મારાં અંગ
| |
| તો એ છૂટા-છવાયા હાથ-પગ,
| |
| પીઠ ને આંખોને ભેગાં કરજો.
| |
| મારી આંખોમાં છે
| |
| મીઠા ભાતનો પ્રસાદ ખાવા
| |
| ટોળે વળતાં શિયાળ.
| |
| એ શિયાળવાંને સાદ દેનાર
| |
| કોઈ જો મળે તો કહેજો,
| |
| અંગ, આમ તો અધૂરાં
| |
| પણ અતૂટ એક નાતો
| |
| અંગ અને ઇજન વચ્ચે
| |
| છે, હજી.
| |
| લો, અંગ, હું આપું,
| |
| પણ કાળા ડુંગરના રુક્ષ રસ્તાઓ પર
| |
| તમારે ચાલવું પડશે.
| |
| મારું શરીર હું ધરું છું
| |
| કાળા ડુંગર પરથી પસાર થઈ રહેલી
| |
| એક અમાસી રાતને.
| |
| અજવાળ મારાં અંગોને.
| |
| પ્રગટ કર
| |
| ડુંગરાઓમાં છુપાઈ રહેલાં શિયાળવાંને.
| |
| આ મિજબાની છે મુક્તિની.
| |
| </poem>
| |
| {{Rule|10em}}
| |
| {{Block center|width=23em|
| |
| {{Poem2Open}}
| |
| (લોકવાયકા છે કે કચ્છમાં કાળા ડુંગર પર રહેતા સૈન્યના એક અધિકારી અહીં રોજ શિયાળવાંને મીઠા ભાતનો પ્રસાદ ખવડાવતા. એક વાર પ્રસાદ ન હોવાથી તેમણે લો અંગ, લો અંગ...એમ સાદ પાડીને શિયાળને બોલાવ્યાં હતાં અને ભૂખ્યાં શિયાળને પોતાનાં અંગ ખવડાવ્યાં હતાં. આ પ્રથા હજી જળવાઈ છે. કાળા ડુંગર પરના એ મંદિરમાં આજે પણ પૂજારી શિયાળને મીઠા ભાતનો પ્રસાદ ખાવા લોંગ, લોંગ...એમ બૂમ પાડીને બોલાવે છે. લો અંગનું અપભ્રંશ હવે લોંગ થઈ ગયું છે.)
| |
| {{Poem2Close}}
| |
| }} | | }} |
|
| |
|
| ==દેવ બન્યા તે પહેલાં...== | | {{page break|label=}} |
| <poem>
| |
| આપણા સૌની સામૂહિક ચેતનાના ઢગલા પર બેઠેલા
| |
| સહસ્ત્ર દેવ-દેવીઓની દૈનિક ક્રિયાઓ હું જોઈ શકું છું.
| |
| મંદિરના ગર્ભગૃહમાં
| |
| દૂધમાં તણાઈ રહેલા સળવળતા સાપની વચ્ચેથી માર્ગ કરતા
| |
| મને મળી આવે છે પથ્થરનો કાચબો.
| |
| સ્વર્ગ સુધી લઈ જતા
| |
| તેના ચાર પગ પર ચઢવા જતા
| |
| હું કેટલીયે વાર નીચે પટકાઈ છું.
| |
| પાપ અને પુણ્યની કસોટી કરતા
| |
| આ બે થાંભલાઓની વચ્ચે
| |
| આમ તો ઘણી જગ્યા દેખાય છે
| |
| પણ હું ક્યારેય તેમની વચ્ચેથી પસાર નથી થઈ શકતી.
| |
| જોકે ત્યાં મૂકેલા નંદીના પાળિયા પર સવારી કરીને
| |
| હું ઊડી શકું છું આકાશમાં.
| |
| નીચે નજર કરું તો દેખાય છે
| |
| રસ્તા પર રઝળતાં નધણિયાતાં પ્રાણીઓ
| |
| અને ઉત્સવપ્રિય લોકોનાં ટોળાં.
| |
| અને સહેજ ઉપર જોઉ તો દેખાય છે
| |
| કેટલાયે જાણીતા ને ઓછા જાણીતા દેવો,
| |
| તેમની અર્ધ-જાગૃત અવસ્થામાં, અનાવૃત,
| |
| દેવ બન્યા તે પહેલાંના અવતારમાં.
| |
| વરદાન આપતાં શીખ્યા તે પહેલાંના રૂપમાં.
| |
| માત્ર બે જ હાથ અને બે પગવાળા,
| |
| ગોળ કૂંડાળું કરીને ગંજી પત્તાં રમી રહેલા દેવો.
| |
| </poem>
| |
|
| |
|
| ==ગુલાબ ગંડેરી==
| |
| <poem>
| |
| સફેદ ઝભ્ભા અને માથે ભરતવાળી ટોપી પહેરેલા
| |
| સોહામણા પારસી ફેરિયાઓ
| |
| વર્ષોથી આવે છે
| |
| ક્યારેક મારા મોંમાં પતાસાં મૂકે
| |
| તો ક્યારેક મને ધાન-શાક ખવડાવે.
| |
| આ ફેરિયાઓ મને કંઈક વેચવા ધારે છે
| |
| અને હું,
| |
| કોઈ અબુધ ગ્રાહકની જેમ
| |
| નક્કી નથી કરી શકતી
| |
| શું જોઈએ છે મને.
| |
| મારા માથા પર ચકરાવો લઈ રહેલાં
| |
| આ ગીધડાં પણ હવે ઉતાવળાં થયાં છે.
| |
| આ ફેરિયાઓ હવે ફરી પાછા ચાલ્યા જાય તે પહેલાં
| |
| મારે ખરીદવી છે
| |
| ગુલાબ ગંડેરી.
| |
| દૂર-સુદૂરનાં સમણાં જેવા
| |
| કંઈ કેટલાયે સ્વાદ ચાખ્યા છે મેં
| |
| પણ ગુલાબજળથી તરબતર
| |
| શેરડીનો મધમીઠો સ્વાદ
| |
| જાણે એ સોહામણા પારસી યુવકોના
| |
| કુમળા ચહેરા પરના શાંત સ્મિતની જેમ
| |
| મને ફરી ફરીને યાદ આવે છે.
| |
| મારી સુકાઈ રહેલી જીભ પર મૂકો
| |
| ગુલાબ ગંડેરી
| |
| અને હું તૈયાર છું
| |
| એ ફેરિયાઓ સાથે ચાલી નીકળવા.
| |
| </poem>
| |
|
| |
|
| ==બે ભવ્ય મૃત્યુ==
| | [[File:Kandmool Manisha Joshi Back Cover.jpg|center|350px]] |
| <poem>
| |
| ગઈ કાલે મેં બે ભવ્ય મૃત્યુ જોયાં.
| |
| એક હાથીનું અને એક વૃક્ષનું.
| |
| હાથીનું મહાકાય શરીર
| |
| જમીન પર એમ ઢળી પડેલું હતું
| |
| જાણે એ ક્યારેય ઊભું જ નહોતું થયું.
| |
| એક વિશાળ વૃક્ષ
| |
| જમીન પર એમ સૂતેલું હતું
| |
| જાણે એને જમીન સાથે
| |
| ક્યારેય કોઈ સંબંધ જ નહોતો.
| |
| હજી થોડા દિવસ પહેલાં જ
| |
| મેં જોયો હતો આ હાથીને.
| |
| એના લાંબા દાંત
| |
| સૂરજની કટારી જેવા ચમકતા હતા.
| |
| અને આ વૃક્ષ,
| |
| એવું તો ઘટાદાર હતું
| |
| કે સૂરજનાં કિરણો પણ એમાં પ્રવેશી ન શકે.
| |
| કહે છે કે, એ વૃક્ષ ઝેરી હતું.
| |
| એનાં પાન ચાવીને ગાંડો થઈ ગયો એ હાથી
| |
| અને કચડી નાંખ્યું એણે એ વૃક્ષ મૂળસોતું.
| |
| અને એમ, બે ભવ્ય મોત.
| |
| મારી નજર સામેથી એ દશ્ય ખસતું નથી.
| |
| હું ફરી ત્યાં જઉં છું.
| |
| જમીન પર પડેલા એ વૃક્ષનું
| |
| એક ફળ તોડીને ખાઉ છું,
| |
| અને મારી બંધ થઈ રહેલી આંખોમાં પ્રવેશે છે,
| |
| સૂર્યનાં તીવ્ર કિરણો.
| |
| મને દફનાવતી વેળા
| |
| આ લોકોએ ભૂલથી હાથીદાંત પણ
| |
| મૂકી દીધા મારી પડખે.
| |
| મૃત્યુની અવસ્થાથી પર
| |
| હું મને જોઈ શકું છું.
| |
| હાથીદાંતના અમૂલ્ય અલંકારો પહેરીને સૂતેલી એક સુંદર સ્ત્રી,
| |
| જેના ગોરા શરીર પર ઉપસેલી છે,
| |
| વૃક્ષની ડાળીઓ જેવી
| |
| લીલીછમ ઝેરી નસો.
| |
| </poem>
| |
|
| |
|
| ==શિકારી કૂતરા==
| |
| <poem>
| |
| જંગલમાં દોડી રહ્યા છે
| |
| શિકારી કૂતરા,
| |
| કોઈ અપરાધીની શોધમાં.
| |
| આ સ્વપ્ન
| |
| હું ઘણી વાર જોઉ છું.
| |
| સવારે ઊઠું ત્યારે
| |
| મારા પોતાના શરીરની ગંધ
| |
| મને કંઈક ગુનાહિત લાગે છે.
| |
| કોઈ એક રાત્રે,
| |
| કોઈ એક સ્વપ્નમાં,
| |
| ફાડી ખાશે એ કૂતરા મને.
| |
| અને હું,
| |
| સફાળી જાગી જઈને
| |
| હતું ન હતું કરી નાખીશ એ સ્વપ્નને.
| |
| શિકાર અને શિકારી વચ્ચેનો ભેદ
| |
| બહુ લાંબો નથી ટકતો સ્વપ્નમાં.
| |
| એ વિકરાળ કૂતરા
| |
| બહુ જલદી જ
| |
| પૂંછ પટપટાવતા
| |
| બેઠા હશે મારી સામે.
| |
| અને હું
| |
| દોડાવીશ તેમને,
| |
| કોઈ અજાણ્યા શરીરની
| |
| નવી ગંધ પાછળ.
| |
| </poem>
| |
|
| |
|
| ==સપનાંઓના જંકયાર્ડમાં==
| | <br> |
| <poem> | | {{HeaderNav2 |
| હું એક મોટા ઓરડામાં પુરાયેલી છું.
| | |previous = |
| ઓરડાના એક ખૂણે
| | |next = ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ |
| એક બારી ચીતરેલી છે
| | }} |
| હું એ બારીમાંથી નીચે કૂદી પડું છું.
| |
| નીચે એક વિશાળ ચોગાન છે
| |
| જેની ચારે તરફ ઊંચી દીવાલો છે
| |
| પણ ચોગાનની વચાળે
| |
| એક ઊંચી નિસરણી મૂકેલી છે.
| |
| હું એ નિસરણી પર ચડું છું,
| |
| ચડ્યા કરું છું, ચડતી રહું છું.
| |
| હવે નીચે જોઉં છું તો
| |
| નથી કોઈ ચોગાન, નથી કોઈ ઓરડો,
| |
| કે નથી ખૂણામાં દોરેલી કોઈ બારી.
| |
| હવે મારી ચારે તરફ છે
| |
| હવામાં અધ્ધર લટકતી નિસરણીઓ.
| |
| {{space}}{{space}}* * *
| |
| | |
| આ અને આવાં કંઈ કેટલાંયે સપનાં
| |
| વહેલી સવારે અધૂરાં રહી જાય છે.
| |
| શું થતું હશે આવાં અડધાં-પડધાં સપનાંઓનું?
| |
| માનસિક ચેતનાઓના કોઈ વિશાળ સામૂહિક વમળમાં
| |
| ઘૂમરાતાં રહેતાં હશે અધૂરાં સપનાં
| |
| અને કદાચ એટલે જ હોતાં હશે, સપનાં આવાં અસંગત.
| |
| {{space}}{{space}}* * *
| |
| જહાજ પર ચડાવાયેલા
| |
| એક મસમોટા કન્ટેઇનરમાં
| |
| મારાં અને બીજાં કેટલાયે લોકોનાં સપનાં
| |
| ઠાંસી ઠાંસીને ભરેલાં છે.
| |
| એ કન્ટેઈનર ઊતરશે
| |
| ત્રીજા વિશ્ચના કોઈ દેશમાં,
| |
| વિશાળ રિસાઇકલિંગ યાર્ડમાં.
| |
| કોઈ નાનકડો, ગરીબ છોકરો
| |
| કમ્પ્યૂટરના ટુકડાઓ સાથે
| |
| ભેગાં કરશે તૂટેલાં સપનાં.
| |
| એ સળગાવશે કમ્પ્યૂટરના ટોક્સિક ટુકડા
| |
| અને તેની સાથે પીગળશે
| |
| સપનાંઓનાં જાનલેવા રસાયણો.
| |
| એ છોકરાની કુમળી આંગળીઓ પર ડાઘ પડશે
| |
| અને તેના શ્વાસમાં ભળશે
| |
| મારી લાગણીઓના રજકણો.
| |
| {{space}}{{space}}* * *
| |
| પહેલા વિશ્વના કોઈ નસીબદાર ઉપભોક્તાની જેમ
| |
| હું જોતી રહીશ સપનાં
| |
| અને મારાં વપરાયેલાં સપનાંઓની એક બજાર
| |
| સમાંતરે ભરાતી રહેશે
| |
| ત્રીજા વિશ્વના અજાણ્યા દેશોમાં.
| |
| એ સપનાં ફરી વેચાવા આવશે મારી પાસે
| |
| નવી સજાવટ અને વધુ સસ્તી કિંમત સાથે.
| |
| {{space}}{{space}}* * *
| |
| હવે હું સ્પષ્ટ જોઈ શકું છું મારા સપનામાં
| |
| એ નાનકડા બાળમજૂરનો ચહેરો.
| |
| તેની દાઝેલી આંખો અને હાથપગની કરમાયેલી ચામડી.
| |
| તે આવી રહ્યો છે મારી નજીક, વધુ નજીક.
| |
| એ રમી રહ્યો છે, મારી લાગણીઓ સાથે.
| |
| હું ચીસ પાડીને સફાળી જાગી ઊઠું છું
| |
| અને એમ, વધુ એક સપનું
| |
| રહી જાય છે અસંગત.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==રસ્તા પરનું ઘર==
| |
| <poem>
| |
| હું મોટે ભાગે રસ્તા પરનાં મકાનોમાં રહી છું.
| |
| મોડી રાત્રે રસ્તા પરથી પસાર થતાં વાહનોના અવાજ
| |
| મેં સાંભળ્યા છે.
| |
| શહેરો બદલાયાં
| |
| તેમ એ ટ્રાફિકનો લય પણ બદલાયો.
| |
| ઘણી વાર અડધી રાતે ઊંઘ ઊડી જાય ત્યારે
| |
| હું બારીમાંથી જોયા કરું
| |
| રસ્તા પર દોડ્યે જતી
| |
| એ રંગબેરંગી ગાડીઓને.
| |
| તેમાં બેઠેલા લોકોમાં
| |
| કે તેમની મુસાફરીના કારણમાં
| |
| મને કોઈ રસ નથી.
| |
| મને ગમે માત્ર જોવાનું.
| |
| મારી બારીમાંથી દેખાતા
| |
| રસ્તાના એ ચોક્કસ ભાગમાં
| |
| સડસડાટ પ્રવેશતી ને ઓઝલ થઈ જતી ગાડીઓને જોવાનું.
| |
| પણ ગઈ કાલે રાત્રે થયું એવું કે,
| |
| હું તો ભરઊંઘમાં સૂતી હતી
| |
| ત્યાં રસ્તા પર પૂરપાટ દોડતી એક મોટરગાડી
| |
| ફરી વળી મારા શરીર પર.
| |
| કોઈ કારણ નહીં, કશું જ નહીં.
| |
| મારા રૂમ અને રસ્તા વચ્ચેની એક દીવાલ જાણે કે તૂટી પડી.
| |
| રાતભર હું પડી રહી રસ્તા વચ્ચે
| |
| અને એક પછી એક
| |
| રંગબેરંગી મોટરો માર્ગ કરતી રહી મારા શરીર પરથી.
| |
| મને હજીયે ખબર નથી
| |
| કોણ હતા એ લોકો
| |
| અને ક્યાં જઈ રહ્યા હતા.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==બંધાઈ રહેલું મકાન==
| |
| <poem>
| |
| એ ઘરમાં ક્યારેય કોઈ રહ્યું જ નથી.
| |
| મકાન બંધાતું હતું ત્યારે
| |
| રોજ ઈંટ-રેતી લાવનારી મજૂરણ અને તેનો પતિ
| |
| ક્યારેક ત્યાં બે-ત્રણ ઈંટો ગોઠવીને ખાવાનું બનાવતા હતા.
| |
| ક્યારેક ત્યાં બીજા બે-ચાર મજૂરોનાં કપડાં સુકાતાં દેખાતાં.
| |
| એ પછી, એક વાર ખબર પડી હતી કે ત્યાં રાતના સમયે
| |
| કોઈ એક પાગલ સ્ત્રી પર બળાત્કાર થયો હતો.
| |
| ફળિયાના લોકો વળી દયા ખાઈને
| |
| એ સ્ત્રીને ગર્ભપાત કરાવવા લઈ ગયા હતા.
| |
| મકાન હવે સુંદર બંધાઈ ગયું છે.
| |
| સાંભળ્યું છે કે તેના એનઆરઆઈ માલિક ત્યાં રહેવા નથી આવવાના.
| |
| પેલી પાગલ સ્ત્રી હજી પણ ક્યારેક
| |
| આ ગલીમાંથી પસાર થાય છે.
| |
| કંઈક યાદ આવતું હશે એને
| |
| એટલે બે ઘડી એ સુંદર મકાન સામે ઊભી રહે છે.
| |
| તેની આંખોમાં મને દેખાય છે
| |
| એક બંધાઈ રહેલું મકાન.
| |
| જેની છત હજી ભરાઈ નથી,
| |
| દીવાલો હજી અડધી ચણાઈ છે,
| |
| બારી-બારણાં હજી નંખાયાં નથી,
| |
| હા, સ્ટ્રીટ લાઇટનું અજવાળું
| |
| ત્યાં થોડું થોડું પહોંચે છે...
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==અનુસંધાન==
| |
| <poem>
| |
| એક દિવસ
| |
| હું તાબે થઈ જઈશ
| |
| મારા શરીરની વેદનાને.
| |
| હું જોઈ રહીશ શરીરને મનથી અલગ થતું
| |
| અને પછી કદાચ મને ગમવા માંડશે
| |
| થાક, પીડા, કળતર
| |
| અને મસ્તિષ્કની એ મૂંઝવણ.
| |
| હું નહીં હોઉં ક્યાંય
| |
| અને હું ભોગવી રહી હોઈશ યાતના.
| |
| સૌને લાગશે કે હું બેહોશ છું
| |
| પણ, હું જોઈ રહી હોઈશ મારા શરીરના ટુકડા થતા.
| |
| શરીરના એ ભાગ,
| |
| ફરી સંધાય કે ન સંધાય,
| |
| શું ફરક પડે છે?
| |
| શરીરથી વિખૂટા પડેલા મનને
| |
| નથી કોઈ અનુસંધાન હવે.
| |
| રંગબેરંગી દોરા લઈને
| |
| સાંધો મારા શરીરને.
| |
| આ પારાવાર પીડાને
| |
| રંગો કોઈ તાજગીભર્યા રંગે.
| |
| શૂન્યમનસ્ક થયેલા અવયવોમાં
| |
| ચેતનાના ફુગ્ગા ઉડાડો.
| |
| ઉછીનો અવાજ લાવો,
| |
| ને માત્ર ચાંદની રાતના અજવાળામાં
| |
| સોયમાં દોરો પરોવતી હતી હું,
| |
| એ મારી નજર પણ પાછી લાવો.
| |
| હું તૈયાર છું,
| |
| ફરી જીવવા માટે.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==માફ કરી દીધેલો સમય==
| |
| <poem>
| |
| માફ કરી દીધેલા
| |
| પણ ન વીસરાયેલા
| |
| કોઈ સમયની જેમ
| |
| એ વૃક્ષ
| |
| વિકસ્યાં કરે છે મારા ઘર નજીક.
| |
| હું તેને અવગણું છું
| |
| બને ત્યાં સુધી
| |
| પણ છેવટે તે લંબાઈને
| |
| વીંટળાઈ વળે છે મારા ઘરને.
| |
| વૃક્ષના અંધકારમાં ઘેરાયેલું મારું ઘર
| |
| બંધ છે એમ માનીને
| |
| પાછા વળી જાય છે આગંતુકો
| |
| અને એમ
| |
| સમય વેર વાળે છે,
| |
| વૃક્ષ બનીને.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==સ્પર્શ== | |
| <poem>
| |
| આ હું બેઠી છું એ લાકડાની બેન્ચ
| |
| આજે જાણે નવેસરથી અનુભવાય છે.
| |
| લાકડામાં પડેલી તિરાડો પરથી હટીને
| |
| નજર સ્થિર થાય છે,
| |
| મારા હાથ પરની કરચલીઓ પર.
| |
| કથ્થાઈ રંગના મારા હાથ
| |
| ફરી વળે છે,
| |
| લાકડાની તિરાડોમાં.
| |
| ન સામ્ય, ન વિરોધ.
| |
| ઘેટાના મુલાયમ શરીરની ગરમ રુવાંટી પર હાથ ફેરવું
| |
| કે પ્રાચીન સ્થાપત્યની ઠંડીગાર ભીંતને હાથ અડાડું,
| |
| સંવેદનમાં કોઈ ઝાઝો ફરક હોય એવું નથી લાગતું.
| |
| અને છતાં મગજમાં હજી પણ પડી રહ્યા છે,
| |
| વિવિધ સંવેદનનાં ચોકઠાં કે વિવિધ સ્પર્શની સ્મૃતિઓ.
| |
| ક્યારેક વરસાદમાં ભીંજાઈ રહેલી આ બૅન્ચને,
| |
| હું દૂરથી જોઉ તો પણ,
| |
| મારા હાથ જાણે અનુભવે છે,
| |
| ભીના લાકડાના સ્પર્શને.
| |
| પલળેલા લાકડાની પહોળી થયેલી તિરાડો,
| |
| અને એમાંથી છૂટી પડી રહેલી લાકડાની નાનકડી ફાંસો.
| |
| લાકડું દૂર ભીંજાતું રહે છે અલિપ્ત
| |
| પણ મારા હાથમાં વાગે છે
| |
| એ ઝીણી ઝીણી ફાંસો.
| |
| ક્યારેક વંટોળભરી સાંજે,
| |
| ધૂળની એક ડમરી
| |
| ફરી વળે છે આ લાકડાની બેન્ચ પર.
| |
| મારા બેસવાની જગ્યા પરની એ ધૂળ
| |
| હું મારા હાથે સાફ કરું છું
| |
| અને પછી ત્યાં બેસી રહું છું,
| |
| કલાકો સુધી,
| |
| હાથ પરની ધૂળ ખંખેર્યા વિના.
| |
| દૂર દૂરની શેરીઓમાંથી ઊડીને આવેલી ધૂળ,
| |
| મારા હાથ પર જામી છે.
| |
| આજે ઘણા વખતે,
| |
| મારા હાથ મને ઓળખીતા લાગે છે.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==અંતિમ ક્ષણો== | |
| <poem>
| |
| મારા ઘરની સામે એક નવો રોડ બંધાઈ રહ્યો છે.
| |
| ત્યાંથી પસાર થતાં ડામર પગમાં ચોંટે છે.
| |
| જોકે છેલ્લા થોડા સમયથી હવે એ
| |
| ગરમ ડામરની વિચિત્ર ગંધની
| |
| કંઈક આદત પડી ગઈ હોય એવું લાગે છે.
| |
| રોડ બંધાઈ જશે એટલે તેના પર
| |
| બસ, રિક્સા, મોટરકારોનાં પૈડાં સડસડાટ ફરી વળશે.
| |
| એમ્બ્યુલન્સ ને પોલીસની જીપ
| |
| સાઇરનો વગાડતી આખા રસ્તાને માથે લેશે.
| |
| આ રોડ પરથી વરઘોડો નીકળશે,
| |
| ભિખારીઓ ભીખ માંગશે,
| |
| ફૂલવાળા ફૂલો વેચશે,
| |
| નવાં દિશાસૂચક પાટિયાં લગાડાશે,
| |
| ટ્રાફિક સિગ્નલોની લાઇટો ઝબૂક ઝબૂક થાશે...
| |
| મને આ બધાની સામે કંઈ જ વાંધો નથી.
| |
| અત્યારે આ જે છે એ નાનકડો,
| |
| ધૂળની ડમરીઓ ઉડાડતો રસ્તો
| |
| થોડે દૂર સુધી ચાલો ત્યાં જ પૂરો થઈ જાય છે.
| |
| છતાં રોજ સવારે હું લાકડી લઈને ચાલવા નીકળું ત્યારે
| |
| એમ લાગે કે ઘણે દૂર સુધી ચાલી આવી.
| |
| હવે આ નવો ડામરનો રોડ
| |
| મને ક્યાં લઈ જશે?
| |
| ગઈ કાલે બપોરે સહેજ આંખ મળી ત્યારે
| |
| કંઈક એવો ભાસ થયો હતો કે
| |
| ડામરનો એક નવો જ, ચકચકિત રોડ
| |
| હવામાં અધ્ધર ઊડી રહ્યો હતો.
| |
| અને રોજ મારી બારીએ આવતાં પંખીઓ
| |
| ઘરમાં અંદર આવીને ફર્શ પર ચાલતાં હતાં.
| |
| {{space}}{{space}}{{space}}* * *
| |
| તે દિવસે આખી રાત
| |
| ખુલ્લી રહી ગયેલી બારીનો
| |
| પવનમાં પછડાવાનો અવાજ સંભળાતો રહ્યો.
| |
| બે-ત્રણ વાર વિચાર આવ્યો કે
| |
| ઊઠીને બારી બંધ કરું
| |
| પણ પછી એ અવાજ ગમવા માંડયો હતો.
| |
| નીરવ શાંતિ, પવનની ધીમી લહેરખી,
| |
| બારીની કડી થોડીક હલવાનો અવાજ,
| |
| પછી બારીનું બારણું સહેજ ખસવાનો અવાજ,
| |
| પછી અડધે પહોંચીને અટકવાનો અવાજ,
| |
| પછી જોરથી પવનના આવવાનો અવાજ,
| |
| અને પછી પૂરા વેગથી બારીનાં બારણાંનો પછડાવાનો અવાજ -
| |
| ધડામ...
| |
| એક ધ્રાસકો પડે મનમાં
| |
| પણ પછી, ઘડી-બે ઘડીમાં શ્વાસ હેઠો બેસે
| |
| અને રાહ જુએ એ જ અવાજની.
| |
| ફરી પવનની એક ધીમી લહેરખી.
| |
| કડી હલે.
| |
| બારી સહેજ ખૂલે, અટકે, આખી પછડાય,
| |
| અને પછી સમૂળી બંધ થઈ જાય.
| |
| એમ લાગે કે હવે તો ગમે તેટલો વેગીલો પવન ફૂંકાશે
| |
| તોયે એ નહીં ખૂલે.
| |
| પણ ત્યાં જ, ફરી પછડાય બારી બમણા જોરથી.
| |
| બારીને હંફાવીને ઘરમાં ઘૂસી આવેલો એ અવાજ
| |
| હવે તો ઘરનો જ એક ભાગ બની ગયો છે.
| |
| સવારે ઘરનો નોકર આવે છે.
| |
| ચૂપચાપ કામ કરીને ચાલ્યો જાય છે.
| |
| એ માને છે કે વર્ષોથી આ ઘરમાં કોઈ કંઈ બોલ્યું જ નથી.
| |
| પરસાળમાં પડેલા આ તડકા પર
| |
| ક્યારેય કોઈ ચાલ્યું જ નથી.
| |
| એ જાય, અને પછી
| |
| આખા ઘરમાં ફરી વળે
| |
| બારીઓ પછડાવાનો અવાજ.
| |
| બેફામ, બેહાલ, મધરાતે ઘેર પાછા ફરતા
| |
| દારૂડિયા પતિની જેમ.
| |
| હું હવે મારા પલંગ પરથી ક્યાંય ખસતી જ નથી.
| |
| હું નહીં હોઉં ત્યારે
| |
| શું થશે આ બધા અવાજોનું?
| |
| કોણ આવવા દેશે
| |
| એમને આ ઘરમાં?
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==બગાઈ==
| |
| <poem>
| |
| પીઠ પર બેઠેલી બગાઈને
| |
| પૂંછડીથી ઉડાડવા મથી રહી છે
| |
| એક ગાય.
| |
| મારી પીઠ પર ઊપસી આવેલા
| |
| સ્મૃતિઓના સોળ પણ
| |
| હઠીલા છે આ બગાઈ જેવા.
| |
| ઊભી ઊભી સૂઈ જાય છે આ ગાય
| |
| અને હું પણ
| |
| રેશમી વસ્ત્રોમાં લપેટાઈને
| |
| ભૂલી જઉં છું
| |
| પીઠ પરના ડાઘ.
| |
| આજે એ ગાય,
| |
| વરસતા વરસાદમાં
| |
| શાંત ઊભી છે
| |
| અને હું
| |
| ખુલ્લા વાંસે
| |
| ચાલી નીકળી છું,
| |
| ધોધમાર વરસાદમાં.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==સ્ત્રી==
| |
| <poem>
| |
| મારી અંદર એક વૃક્ષ
| |
| ફળોના ભારથી ઝૂકેલું ઊભું છે.
| |
| નવાં મહોરતાં ફૂલોના રંગથી મહેકતી,
| |
| તાજાં જન્મેલાં પંખીઓનાં બચ્ચાંના
| |
| તીણા અવાજથી ચહેકતી,
| |
| તસુએ તસુ, તરબતર, હું એક સ્ત્રી.
| |
| કીડીઓની હાર ફરી વળે છે મારા અંગ પર,
| |
| અજગર વીંટળાય છે,
| |
| અંધારું આલિંગે છે
| |
| અને મારી શાખાઓ પરથી ઝર્યા કરે છે મધ.
| |
| મોડી સાંજે,
| |
| ડાળીએ ડાળીએ ફરી વળતા અંધારા ભેગી
| |
| સરકતી આવતી ઉદાસીને
| |
| પાંદડાંની છાલમાં છુપાવી લેતાં મને આવડે છે
| |
| મને આવડી ગયું છે
| |
| પાનખરમાં પાંદડાંઓને ખંખેરી નાખતાં.
| |
| સૂકાં, પીળાં પાન
| |
| તાણી જાય છે ઉદાસીને
| |
| નદીના વહેણમાં.
| |
| હું અહીંથી પડખુંયે ફરતી નથી,
| |
| પણ મને ખબર છે,
| |
| નદીપારના કોઈક સ્મશાનમાં
| |
| સૂકાં, પીળાં પાંદડાંઓ ભેગી
| |
| ભડકે બળતી હશે મારી ઉદાસી.
| |
| પાંદડાં બળવાની સુગંધ
| |
| ઓળખી લે છે,
| |
| દરેક લીલુંછમ વૃક્ષ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==સુખ, અસહ્ય સુખ==
| |
| <poem>
| |
| મોટાં ઘટાદાર વૃક્ષો
| |
| અને તેના પર લટકતા વજનદાર મધપૂડા.
| |
| મધ ચૂસતી મધમાખીઓનાં પુષ્ટ શરીર જોઈને
| |
| ઊંઘમાં પણ મારા ચહેરા પર સ્મિત ફરી વળે છે
| |
| ખાતરી કરીને ચોખ્ખું મધ ખરીદતી કોઈ ગૃહિણીની જેમ
| |
| હું અદમ્ય સંતોષ અનુભવું છું
| |
| સુખ. અસહ્ય સુખ. સહન નથી થતું હવે.
| |
| મધપૂડા પર ફેંકાતા પથ્થર,
| |
| મારી પીઠ પર વાગે છે.
| |
| મધમાખીઓના ડંખ,
| |
| મારા શરીરે ઊઠી આવે છે.
| |
| વૃક્ષો વચ્ચે, છંછેડાઈને આમતેમ ઊડાઊડ કરતી
| |
| મધમાખીઓનો ગણગણાટ
| |
| મારા રૂમમાં પ્રસરી જાય છે
| |
| અને એમ, સ્વપ્ન પૂરું થાય છે.
| |
| પગ સાથે અથડાતા
| |
| સુકાઈ ગયેલા મધપૂડાને
| |
| હવે હું ઘરમાં સજાવટ માટે મૂકેલા
| |
| સુગરીના કલાત્મક, ખાલી માળાની બાજુમાં ગોઠવી દઉં છું
| |
| મધમાખીઓ વિનાનો આ મધપૂડો
| |
| આજે પહેલી વાર સ્પષ્ટ દેખાય છે.
| |
| તેની અંદરનાં ભર્યા ભર્યા પોલાણ હું
| |
| સરળતાથી જોઈ શકું છું.
| |
| કોઈ ખાલી ઘરમાં બારી- બારણાંનો ભેદ ક્યાં હોય?
| |
| મારી નજર સોંસરવી પસાર થઈ જાય છે મધપૂડા વચ્ચેથી.
| |
| સુખ ઊડતું રહે છે,
| |
| મધમાખીની જેમ,
| |
| એકથી બીજા મધપૂડા પર.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==જંગલી કમળ==
| |
| <poem>
| |
| ઘરડો થઈ રહેલો એ કાચબો મને ગમે છે.
| |
| હું ઘણી વાર એ સરોવરના કાંઠે જઈને બેસું છું
| |
| મોટાં જંગલી કમળ તેમાં ખીલેલાં હોય છે.
| |
| અને એ કમળોનાં મસમોટાં પાન નીચે
| |
| અજાણ્યા, અશક્ત પાણી
| |
| સ્થિર સૂતાં હોય છે.
| |
| સરોવરના કિનારે ઊગેલું ઘાસ કાપીને
| |
| મેં એક નાનો રસ્તો બનાવ્યો છે.
| |
| એ વૃદ્ધ કાચબો
| |
| એ રસ્તે થઈને આવે છે મારી પાસે.
| |
| પતિની જેમ
| |
| પાસે બેસીને સાંભળે છે મને.
| |
| હું એની સામે
| |
| મારાં કેટલાંયે રહસ્યો ખોલું છું.
| |
| કોઈ લાંબી રાત જેવી અભેદ્ય ઢાલ નીચે
| |
| એનું સુંવાળું શરીર સળવળે છે.
| |
| સવારે એ પાછો સરકી જાય છે સરોવરમાં.
| |
| એ પાણીમાં રહે છે,
| |
| હું પાણીની બહાર.
| |
| અમારી વચ્ચે છવાયેલાં રહે છે
| |
| વિશાળ, રંગબેરંગી, જંગલી કમળ.
| |
| એ કમળોનાં મસમોટાં પાન,
| |
| પાણી પર છવાયેલાં
| |
| અને પાણીથી નિઃસ્પૃહ,
| |
| મને કહેતાં હોય છે,
| |
| મારી તમામ વાતો સલામત છે,
| |
| આ અજાણ્યા, અશક્ત પાણીમાં.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==પાણી અપરાજિત==
| |
| <poem>
| |
| આ તરવરાટભરી
| |
| યુવાન માછલીઓની દુનિયા કંઈક જુદી જ છે.
| |
| પાણીનાં બનેલાં તેમના શરીર
| |
| પાણી વચ્ચેથી
| |
| એવાં સરી જાય છે
| |
| જાણે કંઈ પસાર જ ન થયું હોય.
| |
| હું જ્યારે માછલી રાંધું ત્યારે
| |
| એ પાણીને પકડી લેવાની કોશિશ કરતી હોઉં છું.
| |
| મારા હાથમાં છરી હોય છે.
| |
| માછલીની આંખ, તેની પાંખ,
| |
| બધું જ કાપી નાંખું છું
| |
| પણ પાણી ક્યાંય નથી દેખાતું મને.
| |
| લોહી બની ગયેલું પાણી
| |
| અલગ નથી કરી શકાતું
| |
| અને એમ આ માછલી
| |
| મારી થાળીમાં પીરસાઈને પણ
| |
| અજય, અમૂર્ત બની રહે છે.
| |
| માછલીનો એક કાંટો
| |
| મોંમાં સહેજ વાગે છે
| |
| અને મારા હોઠની ધારે
| |
| લોહીની લાલ ટશર ફૂટી આવે છે
| |
| પણ નથી પકડાતાં એ પાણી.
| |
| સૌના ચહેરા પર ભોજનનો આનંદ છે
| |
| પણ મારી સામે છે,
| |
| પાણી,
| |
| અપરાજિત.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==વિજેતા ગૃહિણી==
| |
| <poem>
| |
| વહેલી સવારે
| |
| પતિ માટે તાજી માછલી ખરીદવા બજારમાં આવેલી
| |
| એ ગૃહિણીનો ઊંઘરેટો ચહેરો જોઈને
| |
| મને સહેજે વિચાર આવ્યોઃ
| |
| રાત્રે એ આ મૃત માછલીની જેમ જ
| |
| પડી રહેતી હશે ઠંડીગાર.
| |
| તેનો પતિ તેના શરીરના કાંટા વીણતો હશે
| |
| તેના શરીરમાંથી નીકળતાં ઘરેણાંથી અંજાઈ જતો હશે
| |
| અને એ રાતના સમુદ્રમાં વિલીન થઈ જતી હશે.
| |
| બપોરે પોતાના ઘરની અગાશી પર
| |
| માછલી સૂકવતી એ સ્ત્રી
| |
| તડકામાં નાચતી સોનપરી જેવી લાગે છે.
| |
| ઘણી વાર હું એને જોઉં છું
| |
| એના ઘરની પાછળ બનાવેલી એક નાનકડી તળાવડીમાં
| |
| માછલીઓને ખાવાના ટુકડા ફેંકતી.
| |
| મોં ખોલીને ટોળે વળતી માછલીઓને એ કંઈક કહેતી હોય છે.
| |
| મેં સાંભળ્યું છે કે માછલી રાંધતી વખતે એ કાયમ
| |
| રસોડાનું બારણું બંધ કરી દે છે.
| |
| એની રસોઈનો સ્વાદ સૌ વખાણે છે
| |
| પણ કોઈને કળાતી નથી એ ગુપ્તતા.
| |
| હું જોઈ શકું છું
| |
| રસોડાના એ બંધ દરવાજાની આરપાર.
| |
| માછલીને કાપીને એમાં મસાલા ભરતી વખતે
| |
| એના ચહેરા પર એક અજબ કૂરતા છવાયેલી હોય છે.
| |
| જાણે પોતે જ પોતાને મારતી હોય
| |
| ને ફરી સ્વાદિષ્ટ બનાવતી હોય એવી.
| |
| હું ઓળખું છું
| |
| એ વિજેતા ગૃહિણીના
| |
| ઊંઘરેટા ચહેરાને.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==મૃત પતિને==
| |
| <poem>
| |
| શિયાળાના એક ઠંડાગાર દિવસે
| |
| આકાશમાં અમસ્તા જ ઊગી નીકળેલા
| |
| સૂરજનો શક્તિહીન પ્રકાશ
| |
| એવી રીતે પથરાયો છે
| |
| જાણે મૃત પતિની યાદ.
| |
| હૂંફ વિનાના આ તડકા જેવી
| |
| એની ઝાંખી થતી જતી યાદ
| |
| બિલકુલ આ સૂરજની જેમ
| |
| દેખાય છે, પણ જાણે એનું કોઈ અસ્તિત્વ જ નથી.
| |
| ગ્રીષ્મનો સૂરજ જ્યારે મધ્યાહ્ને તપ્યો હોય ત્યારે તો
| |
| એની સામે નજર ઊંચી કરીને જોઈ પણ ન શકાય.
| |
| અને આ સૂરજ?
| |
| સાવ માંદલો, નિષ્પ્રાણ.
| |
| રસ્તે ચાલતાંયે તેની સાથે સંવનન કરી શકાય!
| |
| કોઈ પડછંદ શરીર ધરાવતા
| |
| રુઆબદાર પતિના મૃત્યુ બાદ
| |
| મુક્ત થયેલી
| |
| તેની વિધવા સ્ત્રીની જેમ
| |
| હું એ ક્ષીણ થઈ ગયેલા સૂરજની સામે
| |
| એક હાંસીભરી નજર નાખીને
| |
| આગળ વધી જઉં છું.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==તેજાનાની સુગંધ==
| |
| <poem>
| |
| પહાડોના ઢોળાવો પર ઊગેલા
| |
| તેજાનાની સુગંધ વચ્ચે
| |
| મોટી થઈ છે એ સ્ત્રી.
| |
| પહાડો પર જિવાતા જીવનની જેમ
| |
| એને પણ નથી કોઈ ઉંમર.
| |
| સમયાતીત એ સ્ત્રી,
| |
| જાણે છે,
| |
| પર્વતોની તળેટી વચ્ચે આવેલા તળાવમાં
| |
| હાથીઓનો પાણી પીવા આવવાનો સમય.
| |
| તેમ, અહીં આવતાં પ્રવાસીઓનાં જીવન પણ
| |
| અજાણ્યાં નથી તેનાથી.
| |
| પહાડના ઢાળ પરથી વહી જતા પાણી જેવી
| |
| સ્વચ્છ એ સ્ત્રી,
| |
| વરસાદમાં ભીજાતી ને તડકામાં કોરી થતી
| |
| પહાડની નિઃસ્પૃહ માટીના પોચા, ઢેફા જેવી,
| |
| ગભરુ એ સ્ત્રી
| |
| સાંજના દીવાબત્તી ટાણે
| |
| અચૂક ઘરમાં આવી જાય.
| |
| એ દિવસે થયું એવું કે,
| |
| પર્વતની પાછળથી વહેતી નદીએ
| |
| પોતાનું વહેણ બદલ્યું
| |
| અને વહેવા માંડી
| |
| એ સ્ત્રીની નસોમાં થઈને.
| |
| એક તો ગાંડોતૂર વરસાદ
| |
| અને પાણી પીવા ઊભેલા હાથીઓનું ઝુંડ.
| |
| ઉન્માદી બની એ નદી
| |
| અને વેરવિખેર થઈ ગઈ એ સ્ત્રી.
| |
| એ નદીનું શું થયું તે વિશે તો
| |
| સૌએ જાણે મોં સીવી લીધાં છે.
| |
| પણ એ સ્ત્રી છે હજી અહીં.
| |
| ક્યારેક ગામના જ્યોતિષીને પોતાનો હાથ બતાવતી દેખાય છે.
| |
| પહાડોની સુરેખ કેડીઓ વચ્ચેથી પસાર થતી વેળા
| |
| ઊભી રહી જાય છે એ
| |
| કોઈ પરિચિત ઢાળ પર.
| |
| પાછળ રહી જાય છે
| |
| તેજાનાની સુગંધનું એક વિશ્વ
| |
| અંતકાળે સાવ અજાણ્યું.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==અવાવરુ અંગતતા==
| |
| <poem>
| |
| એ સ્ત્રી સુંદર છે
| |
| પણ એના શરીર પરના સફેદ કોઢનાં નિશાન
| |
| મને એના કરતાં પણ વધુ રસપ્રદ લાગે છે.
| |
| એ ડાઘ જેટલા ખાનગી તેટલા જ જાહેર.
| |
| ગરદન પર, હથેળી પર, હોઠ પર,
| |
| નાભિ પાસે, કપાળ પર...
| |
| એ ડાઘ એમ ઉપસેલા છે
| |
| જાણે કંઈક કહેવા માંગતા હોય.
| |
| એ સ્ત્રીએ એની અંદર છુપાવી રાખેલાં રહસ્યો
| |
| શરીર જાણે જીરવી શકતું ન હોય તેમ
| |
| એ ડાઘ બોલકા બન્યા છે.
| |
| કોઈ નિર્જન વાવની પગથીએ જામેલી
| |
| લીલી શેવાળની જેમ
| |
| એ ડાઘ
| |
| એના શરીરની અંગતતામાં પ્રસરી ગયા છે.
| |
| વાવમાં કોઈ ઇચ્છાનો સિક્કો ફેંકવા જતાં પગ લપસી પડે એમ
| |
| તેના શરીરની ગુપ્તતામાં તણાઈ જાય છે
| |
| કોડભર્યા કિશોરો.
| |
| એ સ્ત્રીની અવાવરુ અંગતતા
| |
| જાણે ચાંદની રાતે દરિયામાં આવેલી ભરતી.
| |
| કંઈ કેટલાયે કિશોરોના જીવ લઈ લે
| |
| અને એ પોતે ઊભી રહે કિનારે
| |
| નિર્વસ્ત્ર, કોરીધાકોર.
| |
| એના શરીર પરના ડાઘની
| |
| બોલકી, સાંકેતિક ભાષા
| |
| — ન સજાતીય, ન વિજાતીય
| |
| બસ, આત્મીય —
| |
| આકર્ષે છે મને.
| |
| મારા પગની પાનીએ છે
| |
| લીલી શેવાળનો સુંવાળો સ્પર્શ.
| |
| અને મારી આંખોમાં છે
| |
| પ્રતિદિન વિસ્તરતા સફેદ ડાઘ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==કસબામાં==
| |
| <poem>
| |
| વન નજીકના એક નાનકડા કસબામાં હું રહું છું
| |
| થોડાંક ઘરોની વસ્તીવાળા આ કસબામાં
| |
| આજકાલ ભયનું વાતાવરણ છે.
| |
| પાસેના જંગલમાંથી વાઘ આવીને ઉપાડી જાય છે
| |
| બહાર સૂતેલા જણને.
| |
| કસબાના પુરુષો રાતપાળી કરીને
| |
| વારાફરતે પહેરો ભરે છે.
| |
| મારી ઝૂંપડીના ઓટલા પર સૂતેલી હું,
| |
| કલ્પના કરી રહી છું એ વાઘની.
| |
| કેવો કદાવર હશે એ?
| |
| એના શક્તિશાળી પંજાથી
| |
| એ મને પકડમાં લેશે,
| |
| મારા પગ ખેંચીને ઢસડી જશે જંગલમાં...
| |
| કે પછી કમરથી ઊંચકીને
| |
| દોડી જશે પલકવારમાં?
| |
| એ ઉગામશે એના તીક્ષ્ણ નખ
| |
| અને ઉઝરડા પાડશે મારી ત્વચા પર
| |
| એ વખતે રોમાંચની એક કંપારી
| |
| જરૂર ફરી વળશે મારા શરીરમાં.
| |
| મને ખાઈ જતાં પહેલાં
| |
| એ એક નજર પરોવશે મારી આંખોમાં?
| |
| મને જોવી છે,
| |
| એની બે સળગતી આંખો.
| |
| પછી ભલે, એ કરી નાખે મને, હતી ન હતી.
| |
| મારે પાર કરી જવી છે,
| |
| વન અને કસબા વચ્ચેની
| |
| એ સીમા.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==હાથણીના દાંત==
| |
| <poem>
| |
| જંગલના કોઈ ખૂણે
| |
| પડી રહ્યું છે એક હાથણીનું હાડપિંજર.
| |
| ક્યારેક આવી ચડશે એક હાથી અહીં,
| |
| પોતાની સૂંઢ ફેરવશે એ હાડકાં પર
| |
| અને ઓળખી જશે.
| |
| ટોળાથી વિખૂટી પડી ગયેલી એ હાથણીને.
| |
| એ હાથી તેને શોધ્યા વિના
| |
| આગળ નીકળી ગયો હતો.
| |
| આજે છૂટાંછવાયાં પડેલાં અસ્થિ પાસે ઊભો રહીને
| |
| એ વિચારી રહ્યો છે,
| |
| પાણીની શોધમાં
| |
| એ કેટલે આગળ નીકળી ગયો હતો.
| |
| ખુલ્લા પડેલા એ હાથણીના સુંદર દાંત પર
| |
| તેણે પગથી થોડી માટી નાખી
| |
| અને ચાલ્યો ગયો ત્યાંથી,
| |
| ફરી એક વાર.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==પ્રથમ રુદન==
| |
| <poem>
| |
| કોઈ એક દેશના, કોઈ એક ગામના,
| |
| કોઈ એક ઘરમાં, કોઈ એક મધરાતે,
| |
| મેં કર્યું હશે,
| |
| એક હળવું,
| |
| પ્રથમ રુદન.
| |
| એ વખતે આંગણામાં ઊભેલું એક વૃક્ષ
| |
| સહેજ સળવળ્યું હશે, કદાચ.
| |
| આજે હવે,
| |
| હું એ વૃક્ષ પાસે જઈને
| |
| આક્રંદ પણ કરું
| |
| તો એ ઓળખશે મને?
| |
| એક નાનકડા સ્કાર્ફમાં સમાઈ જતું હતું એ મારું શરીર
| |
| હવે તો જાણે
| |
| કેટલાયે ટુકડાઓમાં વહેંચાઈ ગયું છે.
| |
| મમ્મી-પપ્પાએ તેમની સગાઈ વખતે પડાવેલો
| |
| એક સુંદર ફોટો દીવાલ પર ગોઠવાયેલો છે.
| |
| હું તાકી રહું છું એ ફોટા સામે.
| |
| ધારી ધારીને જોઈ રહી છું,
| |
| એ એક અજાણ્યા દંપતીને.
| |
| તેઓ મને ઓળખતાં થયાં
| |
| અને હું તેમને ઓળખતી થઈ
| |
| એ પહેલાંની
| |
| કોઈ એક ક્ષણ
| |
| હાથમાં આવે તે પહેલાં જ સરકી જાય છે.
| |
| ઘણી વખત મન થાય છે કે
| |
| મારા જન્મના સાક્ષી
| |
| એ ઘરની દીવાલોના નવા રંગ ઉખેડી નાખું
| |
| એ વૃક્ષની છાલ ઉતરડી નાખું,
| |
| જુઓ, મને ઓળખો.
| |
| એ હું જ છું.
| |
| મારું રુદન ધ્યાનથી સાંભળો.
| |
| શોધી આપો મને
| |
| એ એક ક્ષણ.
| |
| વિલાપની ભાષા જાણનાર
| |
| તમારા સિવાય
| |
| બીજું કોઈ નથી મારું.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==એક નિર્દોષ યાત્રા==
| |
| <poem>
| |
| પલક વારમાં વનનાં વન પાર કરી જતાં
| |
| હરણાંઓનાં ઝુંડ વચ્ચે
| |
| ઘણી વાર મેં જોઈ હતી
| |
| તીરની ગતિથી દોડી રહેલી એ હરણી.
| |
| પણ આજે મેં એને જોઈ
| |
| વનના એક ખૂણે ફસડાઈ પડેલી.
| |
| મરડાઈ ગયેલા પગ
| |
| અને ચકળવકળ થતી આંખો.
| |
| મૃત શરીરમાંથી છૂટવા મથતી ગતિ
| |
| ફરી ફરીને જન્મે છે
| |
| અને પાછળ રહી જવા માટે સર્જાય છે
| |
| નિત નવાં અરણ્ય.
| |
| ગતિ,
| |
| કોઈની આંખોમાં, કોઈના પગમાં
| |
| લળી લળીને ડોકિયાં કરે
| |
| અને શરૂ થાય એક નિર્દોષ યાત્રા.
| |
| તે દરમ્યાન
| |
| સેળભેળ થઈ જાય અંત અને આરંભ
| |
| અને દોડતું રહે એક શરીર,
| |
| એક જંગલથી બીજે જંગલ
| |
| અને તેની પાછળ શિકારીઓનું એક ટોળું.
| |
| અંતે સૌ થાકે
| |
| અને ગતિ
| |
| એ સૌની નજરથી સોંસરવી
| |
| નીકળી જાય
| |
| ક્યાંય આગળ ને આગળ.
| |
| હરણીનું સોનેરી શરીર
| |
| ન રોકી શકે એને.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==વન ગાયબ==
| |
| <poem>
| |
| વન વચાળે આંખ ખૂલી
| |
| ને જોયું તો વન ગાયબ.
| |
| આંખો બંધ કરું તો
| |
| નજર દોડે
| |
| ચિત્તાથીયે તેજ.
| |
| ભરખી જાય હરણાંનાં બચ્ચાં
| |
| ને ચડી જાય આકાશથીયે ઊંચાં વૃક્ષો.
| |
| પણ આંખ ખૂલે ને વન ગાયબ.
| |
| ગાયબ એ ઘેઘૂર વૃક્ષો
| |
| ને દોડી રહી હોઉં
| |
| હું પોતે,
| |
| હરણાંઓનાં ઝુંડ ભેગી,
| |
| જીવ મુઠ્ઠીમાં લઈને.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==મોક્ષ==
| |
| <poem>
| |
| ટ્રેનના પાટા પીઠ પર ઊંચકીને ચાલી નીકળી છું.
| |
| અંધકારમાં ઓગળી જતા પર્વતોના
| |
| ગેબી ચડાવનો થાક હવે વર્તાય છે મને.
| |
| આમ તો જાણીતાં છે આ બધાં જ વૃક્ષો.
| |
| મેં નહીં તો મારાં પહેલાં કોઈએ
| |
| અહીં ખાધો હશે વિસામો.
| |
| સ્થળ અને આશ્રય,
| |
| આશ્રય અને મુક્તિ વચ્ચેનો સંબંધ -
| |
| જેટલો સરળ તેટલો જ જટિલ.
| |
| કોઈક અજાણ્યા સિગ્નલ પર
| |
| કોઈક અજાણ્યા મોટરમૅનની એક ભૂલ
| |
| મને આપી શકે મુક્તિ.
| |
| દરેક વખતે ટ્રેનની મુસાફરી વેળા
| |
| હું જોઈ લઉં છું,
| |
| મોટરમેનનો ચહેરો.
| |
| કોણ હશે
| |
| મને મોક્ષ આપનાર એ?
| |
| ધસમસતી જતી એ ટ્રેનની સાક્ષી હું હોઈશ.
| |
| હોનારત સ્થળે
| |
| કાટમાળમાંથી
| |
| ટ્રેનના પાટા શોધતી
| |
| એ હું જ છું.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==આશ્રય==
| |
| <poem>
| |
| અંધકારમાં ઓગળી રહેલી ગુફાઓના રેલા
| |
| આવી પહોંચ્યા છે મારા ઘર સુધી.
| |
| મારા ઘરની પછીતે ભરાયેલાં
| |
| એક ખાબોચિયામાં તરી રહેલા સાપ પણ
| |
| હવે એ રેલા ભેગા,
| |
| આવી પહોંચશે મારા ઘરમાં.
| |
| એક વાર આમ જ આવી પહોંચ્યા હતા
| |
| ધસમસતા યાક મારા ઘરમાં,
| |
| જ્યારે ઓગળ્યા હતા હિમના પર્વતો.
| |
| એમ તો જ્યારે પેલી નદી છલકાઈ ગયેલી ત્યારે
| |
| કેટલાક મગર પણ
| |
| તણાઈ આવ્યા હતા મારા ઘરમાં.
| |
| મારું ઘર,
| |
| કંઈ કેટલાયે જીવોનું આશ્રયસ્થાન,
| |
| અને હું પણ,
| |
| રહું છું મારા ઘરમાં, આશ્રિત.
| |
| મને પોતાને મારાથી બચાવતી હું,
| |
| ઘણી વાર નીકળી પડું છું
| |
| ઘરની બહાર,
| |
| અને ઘરની બહારનાં જીવન
| |
| પ્રવેશી જાય છે મારા ઘરમાં.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==વટેમાર્ગુ==
| |
| <poem>
| |
| સમુદ્રમાં સરકતી માછલીઓ
| |
| તેની પાછળ તણાતાં પાણી
| |
| પાણી પાછળ ખેંચાતા મગરમચ્છ
| |
| ને મગરમચ્છના મોંમાં
| |
| લોહીનીતરતા પગ.
| |
| કોના?
| |
| કોઈ તરસ્યા વટેમાર્ગુના?
| |
| તરસ પાણીની,
| |
| તરસ લોહીની,
| |
| તરસ યાત્રાની...
| |
| તરસ જેટલી સાચી તેટલી જ માયાવી.
| |
| ને માયા,
| |
| લઈ જાય દૂર, જોજનો દૂર.
| |
| પણ ન લઈ જાય નજીક, સાવ નજીક.
| |
| માછલીઓ પીએ પાણીને
| |
| અને પાણી પેદા કરે માછલીઓને.
| |
| પણ એમની વચ્ચેનું અંતર,
| |
| તરસ બનીને તરવરે,
| |
| સરોવરના પાણીમાં.
| |
| ને વટેમાર્ગુ આવે
| |
| એ સરોવરની પાસે,
| |
| અતિ પાસે.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==માછલીઓની આંખો==
| |
| <poem>
| |
| વિસ્ફારિત ખડકો પરથી વહેતાં જળ
| |
| ક્ષુબ્ધ
| |
| પછડાઈ રહ્યાં છે
| |
| માછલીઓની આંખોમાં.
| |
| માછીમારોની જાળ વીંધી નાંખતી એ આંખો
| |
| લોહીલુહાણ
| |
| સૂતી છે.
| |
| હું પી લઉં છું રાતના અંધકારમાં
| |
| ખડકોમાં ભરાઈ રહેતાં જળ.
| |
| મારી આંખો તેજવંતી,
| |
| તાકે છે દરિયા સામે.
| |
| માછલીઓની આંખો તણાતી
| |
| આવી પહોંચે છે કિનારે.
| |
| કોઈક કિનારે
| |
| પ્રસરે છે આંખોનાં કાજળ.
| |
| કોઈક કિનારે
| |
| મૃત ઓક્ટોપસના પંજામાંથી છૂટી જવા
| |
| તરફડે છે પાણી.
| |
| કિનારે જિવાતાં જીવન
| |
| ક્યારેક સમુદ્રની સોંસરવા ઊતરી જઈને
| |
| પછી પાતાળે પહોંચીને
| |
| સૂઈ ગયેલી માછલીઓને જગાડીને
| |
| કહેશે કંઈક?
| |
| અફાટ વહેતાં જળ,
| |
| જરા ધીરે વહો.
| |
| સૂતી છે આ માછલીઓ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==પ્રવાસી પાણી==
| |
| <poem>
| |
| જળચરોની આંખોમાં સૂતેલાં પાણી
| |
| મધરાતે જાગી ઊઠે સફાળાં,
| |
| જાણે કોઈ દુઃસ્વપ્ન જોયું હોય તેમ.
| |
| પરસેવે રેબઝેબ પાણી,
| |
| ન જાગી શકે ન સૂઈ શકે.
| |
| બસ રાહ જુએ પરોઢ થવાની.
| |
| વહેલી પરોઢે
| |
| વહાણો છૂટે બંદરેથી
| |
| અને હાલી નીકળે પાણી
| |
| એ વહાણો ભેગાં.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==ખારવાની વહુ==
| |
| <poem>
| |
| એ ખારવાના ગયા પછી
| |
| શૂન્યમનસ્ક, મૂંગી થઈ ગઈ છે એની વહુ.
| |
| એક વાર મેં એને જોઈ,
| |
| દરિયાની સાવ નજીક ઊભેલી.
| |
| ધારીને જોયું તો
| |
| એના માંથી કરચલા ખરી રહ્યા હતા.
| |
| એ કરચલા જમીન પર પડતાંવેંત
| |
| દોડી જઈ રહ્યા હતા દરિયા તરફ.
| |
| એ ખારવાની વહુ પણ
| |
| ધીમેથી આગળ વધી રહી હતી
| |
| દરિયા ભણી.
| |
| પણ એ પેલા કરચલા જેમ
| |
| દરિયામાં ભળી ન શકી.
| |
| પાછી વળી ગઈ એ પોતાની વસાહત તરફ.
| |
| હવે હું ક્યારેક જોઉં છું એને.
| |
| એ પોતાના ઘર આગળ
| |
| સતત પથ્થરોની પાળ બાંધવામાં વ્યસ્ત હોય છે.
| |
| એને ભય છે કે દરિયો
| |
| ભાળી ગયો છે એનું ઘર
| |
| અને આગળ વધી રહ્યો છે એના તરફ.
| |
| એને ભય છે કે એની કૂખમાં છે હવે
| |
| નર્યું ખારું પાણી.
| |
| એના મોંમાંથી ખરી રહેલા કરચલાની વાત પણ
| |
| ફેલાઈ ગઈ છે આસપાસની વસાહતોમાં.
| |
| દરિયાના નામનો
| |
| વાસો લઈને ધૂણતી એ સ્ત્રી
| |
| જ્યારે દરિયો એના ઘટમાં આવે ત્યારે
| |
| કોઈ જબરી તાકાતથી ધૂણવા માંડે છે.
| |
| નવી ખેપ પર જઈ રહેલા ખારવાઓ
| |
| આવી રહ્યા છે એના દર્શને.
| |
| એ આપી રહી છે જાતજાતના આશીર્વાદ
| |
| અને બાંધી રહી છે એક પાળ પોતાના ઘર આગળ.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==નદી, ઉન્માદી==
| |
| <poem>
| |
| મારા ઘરની પછીતે
| |
| વહે છે એક નદી,
| |
| સતત, ખળખળ.
| |
| એ ક્યાંથી ઉદભવે છે, ક્યાં વિરમે છે,
| |
| ક્યાં લુપ્ત થાય છે, ક્યાં પુનઃજીવિત થાય છે...
| |
| હું નથી જાણતી.
| |
| પણ હું જાણું છું કે મારા ઘરની પાછળ,
| |
| છે એક નદી.
| |
| એનાં પાણીમાં તરતાં હશે નાનકડાં સાપોલિયાં,
| |
| એના કિનારે કૂદાકૂદ કરતાં હશે દેડકાં,
| |
| એના અંધકારમાં રતિક્રીડા કરતાં હશે વૃક્ષો...
| |
| હું ક્યારેય જતી નથી
| |
| એ નદી તરફ,
| |
| ને તેમ છતાં,
| |
| એના તટ પરની દરેક ગતિવિધિ જાણીતી છે મને.
| |
| મારા અસ્ખલિત વિચારો
| |
| ભળી ગયા છે એ નદીના વહેણમાં
| |
| અને એ નદી પૂર્ણપણે પ્રવેશી ચૂકી છે મારામાં.
| |
| હું ગાંડીતૂર, ઉન્માદી,
| |
| તમામ પાશથી મુક્ત,
| |
| તાણી જઈ રહી છું મને.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==પૂર ઓસર્યા પછીનાં પાણી==
| |
| <poem>
| |
| હજી થોડી વાર પહેલાં જ
| |
| આ પાણી
| |
| ઘૂસી ગયાં હતાં લોકોનાં ઘરોમાં.
| |
| ફરી વળ્યાં હતાં ખાનગી પત્રોમાં,
| |
| ને તાળું મારેલી તિજોરીઓમાં.
| |
| કોઈ ભેદી તાકાતથી
| |
| આ પાણીએ
| |
| રફેદફે કરી દીધેલું
| |
| લોકોનું કીમતી રાચરચીલું
| |
| અને વેરવિખેર કરી દીધેલી
| |
| શિસ્તબદ્ધ જિંદગીઓ
| |
| ને ભાંગીને ભુક્કો કરી દીધેલા સુગઠિત સંબંધો.
| |
| પણ હવે, કોઈ ગુનેગારની માફક
| |
| ઊભાં છે આ પાણી,
| |
| પગના અંગૂઠાથી જમીન ખોતરતાં.
| |
| પસ્તાવાથી ઝૂકેલી આંખો
| |
| અને મણભરનું મૌન.
| |
| ડહોળાયેલાં પણ શાંત આ પાણી હવે
| |
| અચરજભરી નજરે તાકી રહ્યાં છે,
| |
| પોતે ઢસડી લાવ્યાં એ પારકી ચીજવસ્તુઓને.
| |
| આ ઘરેણાં, આ વસ્ત્રો, આ બાળકો...
| |
| શું કરવું હવે એમનું?
| |
| કીમતી વસ્ત્રો અને અલંકાર ધારણ કરીને
| |
| સજીધજીને બહાર નીકળતી નદીને જુઓ
| |
| ત્યારે યાદ રાખજો,
| |
| કે એના તળિયે,
| |
| કોહવાઈ ગયેલાં પાંદડાં નીચે.
| |
| સૂતેલાં છે કંઈ કેટલાયે,
| |
| જન્મેલાં,
| |
| અને
| |
| ન જન્મેલાં બાળકો.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==દરિયાદેવ==
| |
| <poem>
| |
| સમુદ્રના પેટાળમાં
| |
| જેટલાં રત્નો છે
| |
| તેટલાં જ પ્રાણીઓ છે.
| |
| નાનાં-મોટાં, જાતજાતનાં જળચરો
| |
| આ દરિયા જેટલાં જ જૂનાં છે.
| |
| તેમાંના કેટલાક
| |
| દરિયામાં પેદા થતા પાણીનાં વમળમાંથી જન્મ્યાં છે
| |
| તો કેટલાંક
| |
| પાતાળે પડી રહેલાં
| |
| જળચરોના હાડપિંજરમાંથી જ સજીવન થયેલાં છે.
| |
| સૂર્યપ્રકાશ તો તેમણે જોયો જ નથી
| |
| પણ તેમની આંખોની રોશની
| |
| પાણીને વીંધી નાખે તેવી તેજ છે.
| |
| દરિયામાં ગરક થયેલાં વહાણોમાંની
| |
| કેટલીયે કીમતી ખજાનાની પેટીઓ
| |
| એમ જ બંધ પડી રહે છે અહીં.
| |
| પ્રવાહી બોલી બોલતાં જળચરો
| |
| કદી ખોલતાં નથી આ પેટીઓને.
| |
| તેમનાં તરલ સ્વપ્નો તરતાં રહે છે
| |
| આ પેટીઓની આસપાસ.
| |
| દરિયો ભર્યો ભર્યો લાગે છે
| |
| તે આ પ્રાણીઓના પુષ્ટ શરીરોને કારણે જ.
| |
| એક વાર સમુદ્રી તોફાનમાં
| |
| ખૂલી ગઈ ખજાનાની પેટીઓ
| |
| અને જળચરો ગળી ગયાં રત્નો.
| |
| ગળામાં અટવાયેલાં રત્નોએ
| |
| ગૂંગળાવી નાખ્યાં જળચરોને
| |
| અને ત્યારથી દરિયો હવે ખાલીખમ.
| |
| દરિયાદેવ સવાર છે,
| |
| એક મોટા મૃત માછલા પર.
| |
| દૂરથી જોતાં લાગે કે દરિયાદેવ
| |
| જઈ રહ્યા છે કશેક,
| |
| પણ ધારીને જુઓ તો જણાય કે
| |
| દરિયો છે સદંતર સ્થિર.
| |
| દરિયાદેવના એક ખોબામાં સમાઈ જાય છે દરિયો
| |
| અને એમ લોકો પૂજતા રહે છે દરિયાદેવને.
| |
| </poem>
| |
| | |
| ==અનુત્તર==
| |
| <poem>
| |
| કોઈ સવાલો અનુત્તર નથી રહ્યા,
| |
| કોઈ જવાબ પ્રશ્ન વિનાના નથી રહ્યા.
| |
| પ્રશ્ન પૂછનાર જાણે છે જવાબ
| |
| અને ઉત્તર આપનાર જાણતો હોય છે સવાલ.
| |
| બધું જ જાણતા હોવાની
| |
| કે કંઈ જ ન જાણતા હોવાની આ નિરંતર પ્રક્રિયા,
| |
| ફરી ફરીને લાવી મૂકે છે
| |
| એક એવા સ્તર પર, જયાં
| |
| પ્રશ્ન પૂછનાર અને ઉત્તર આપનાર,
| |
| બંને સમાન,
| |
| બંને વિવશ.
| |
| પ્રશ્ન કોને ઉદ્દેશીને પુછાય છે
| |
| કે ઉત્તર કોને સંબોધીને અપાય છે તે માત્ર એક વ્યવસ્થા.
| |
| પ્રતિકૂળ વિષય પર અનુકૂળ થવાની એ કોશિશ
| |
| આમ જ ચાલતી રહે છે.
| |
| મૂળભૂત અધૂરા પ્રશ્નો, પૂરા સાંભળવા
| |
| હું બેસી રહું છું અંત સુધી.
| |
| એક નિર્વિવાદ, સંપૂર્ણ, સત્ય ઉત્તર આપવો છે મારે,
| |
| પરંતુ સવાલ પૂછનારા
| |
| આ મૂગામંતર વૃક્ષો,
| |
| મારી સામે એમ તાકી રહે છે
| |
| જાણે સાવ જ અબોધ હોય.
| |
| તો શાને આમ તાડ જેવા ઊંચાં થતાં હશે?
| |
| હું જન્મી છું ત્યારથી જોઉં છું, આ ઝાડવાને.
| |
| તે હશે ભલે પ્રાચીન એમનું હોવું,
| |
| પણ હાલ હું છું અહીં, આદિ-અનાદિ અવતરણમાં.
| |
| દાવાનળમાં વૃક્ષોના સળગી ગયા પછી પણ,
| |
| ખાલી વન વચાળે
| |
| હું છું હજી.
| |
| વૃક્ષોની રાખનાં પોટલાં
| |
| ખભે ઊંચકીને ફરી રહી છું.
| |
| ન પુછાયેલા સવાલોના ઉત્તરોનો ભાર
| |
| ખભે વેંઢારીને જીવી રહી છું.
| |
| રાખમાંથી સજીવન નથી થતાં આ વૃક્ષો,
| |
| અને હું બેવડ વળી જઈશ આ બોજથી,
| |
| આમ જ અનુત્તર.
| |
| </poem>
| |
|
| |
|
| ==તડકાના દાણા==
| |
| <poem>
| |
| સૂરજનો હૂંફાળો તડકો
| |
| આસપાસ એમ વેરાયેલો છે,
| |
| જાણે ચોખાના દાણા.
| |
| નાનકડી ચકલીઓ જમીન પર કૂદાકૂદ કરી રહી છે.
| |
| ચોખાના દાણા કેટલાક ચાંચમાં આવે, કેટલાક સરી જાય.
| |
| તડકો હવે આકરો બની રહ્યો છે.
| |
| અને ચકલીઓ
| |
| ચાંચમાંથી સરી જતા
| |
| આ ચોખાના દાણાને
| |
| સાચા માનીને પકડવા
| |
| મથામણ કરી રહી છે
| |
| એટલી ઉગ્ર
| |
| કે બાઝી પડે છે
| |
| બીજી ચકલીઓ સાથે.
| |
| એકબીજાના નાનકડા શરીરમાં
| |
| ચાંચ ખૂંપાવીને લડી રહેલી
| |
| આક્રમક ચકલીઓને
| |
| પાગલ કરી દેશે આ તડકો.
| |
| હું મુઠ્ઠી ભરીને ફેંકું છું
| |
| થોડા સાચા ચોખાના દાણા.
| |
| અને ચોંકી જઈને ઊડી જાય છે,
| |
| સૌ ચકલીઓ.
| |
| </poem>
| |
|
| |
|
| ==બંદીવાન તડકો==
| | [[Category:મનીષા જોષી]] |
| <poem>
| | [[Category:કાવ્યસંગ્રહ]] |
| વર્ષો જૂની એ ઇમારત પર
| |
| ઐતિહાસિક તડકો પથરાયેલો છે.
| |
| એ ઇમારત કોણે બંધાવી, શા માટે બંધાવી,
| |
| તેના સ્થાપત્યની શૈલી કઈ,
| |
| તે કંઈ જ જાણવામાં મને રસ નથી.
| |
| પણ આ તડકો આજે હજી સુધી કેમ અહીં છે
| |
| તે વિચાર મને સતાવે છે.
| |
| રોજ તો આ સમયે
| |
| તડકો
| |
| આ ઇમારતના પેલા ખૂણા પાસેથી ઓસરી ગયો હોય છે.
| |
| આ સમયે એટલે કયા સમયે?
| |
| મેં છેલ્લે ક્યારે જોયો હતો આ તડકો?
| |
| હું ક્યારેય પણ ક્યાંયથી પણ
| |
| પાછી વળતી હોઉં ત્
| |