સંસ્કૃત કાવ્યશાસ્ત્રની આધુનિક કૃતિવિવેચનમાં પ્રસ્તુતતા

ગુજરાતી વિવેચન, સંસ્કૃત કાવ્યશાસ્ત્રની આધુનિક કૃતિવિવેચનમાં પ્રસ્તુતતા
જયંત કોઠારી

પ્રારંભિક

• ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ
• પ્રારંભિક
• પ્રકાશકીય
• લેખકીય
• સર્જક-પરિચય
• કૃતિ-પરિચય

અનુક્રમ

પ્રાસ્તાવિક

• આધુનિક સાહિત્ય અને સાહિત્યવિચાર પર પશ્ચિમનો પ્રભાવ
• સાહિત્યવિચારની સાર્વત્રિકતા
• શું સંસ્કૃત કાવ્યવિચાર આજે પ્રસ્તુત બની શકે?
• એ માટે વિવેચનપ્રયોગોની આવશ્યકતા
• આ વ્યાખ્યાનોનો ઉપક્રમ

ધ્વનિવિચાર

• કવિતાનું ભાષાકર્મ : લક્ષણાવ્યાપાર
• લક્ષણાનું કાર્ય – વ્યંગ્યાર્થસ્ફુરણ
• અભિધામૂલ વ્યંજનાનો કાવ્યમાર્ગ
• પ્રત્યયની વ્યંજકતા
• પદની વ્યંજકતા
• પ્રશ્નવાક્યની વ્યંજકતા
• પુનરુક્તિની વ્યંજકતા
• અભિધામૂલ શાબ્દી વ્યંજના
• વર્ણોની વ્યંજકતા
• રસધ્વનિ : માનસી સાક્ષાત્કાર
• કૃતિસમગ્રની તપાસ : પ્રબંધધ્વનિ
• ધ્વનિસિદ્ધાંતમાં કાવ્યના શબ્દાર્થશરીરની ઉપેક્ષા?
• વાચ્યના ચારુત્વ પર આધારિત કાવ્યપ્રકાર
• ધ્વનિસિદ્ધાંતની ચુસ્તી : વૈકલ્પિક વિચારણાઓ
• ધ્વનિવિચાર રસના સંપ્રત્યયને હાનિકારક?
• કવિકર્મની અનંતતાનું દિગ્દર્શન
• અલંકારવિચાર
• ગુણરીતિવિચાર
• ઔચિત્યવિચાર
• દોષવિવેક
• કવિપ્રતિભા જ મૂલતત્ત્વ
• ઉક્તિવૈચિત્ર્યથી વાચ્યવૈચિત્ર્ય
• કાવ્યમાં પરંપરાનિષ્ઠતા અને નવતા
• સાર્વત્રિક મૂલ્ય ધરાવતા કાવ્યવિચારો

રસવિચાર

• રસ – કૃતિનિષ્ઠ વસ્તુલક્ષી સિદ્ધાંત
• રસવિવેચન કઈ રીતે સાર્થક બને?
• વિભાવવૈશિષ્ટ્ય
• અનુભાવવૈશિષ્ટ્ય
• અભિવ્યક્તિવૈચિત્ર્ય
• આલંબનવિભાવ-ઉદ્દીપનવિભાવનો ભેદ કૃત્રિમ
• ‘વિભાવ’ ‘અનુભાવ’ એ સંજ્ઞાઓની સાપેક્ષતા
• રસનિરૂપણની એક વિલક્ષણ સ્થિતિ
• સર્વ રસસામગ્રીની અનિવાર્યતા નથી
• ભાવધ્વનિની આસ્વાદ્યતા ને એનો મોભો
• રસરૂપની અનંતતા અને વિશિષ્ટતા
• રસશબલતા
• અંતિમ રસસ્થિતિની અવ્યાખ્યેયતા
• મામલો શાંતરસનો
• ભાવાભાસ ને રસાભાસ : સ્વરૂપ અને કાવ્યમાં સ્થાન
• રસનિરૂપણનાં અનૌચિત્યો, વિઘ્નો, દોષો
• રસશાસ્ત્રની કેટલીક વ્યવસ્થાઓ : પુનર્વિચારને અવકાશ

વક્રોક્તિવિચાર

• વક્રતા અને વ્યંજકતાના પ્રકારો – સમાન્તરતા અને વિશેષતા
• વક્રોક્તિસિદ્ધાંત ધ્વનિ અને રસના સિદ્ધાંતથી આગળ જાય છે?
• વક્રોક્તિસિદ્ધાંતમાં ધ્વનિ અને રસને મળેલું સ્થાન
• શબ્દાર્થના ‘સાહિત્ય’ની નવીન વ્યાખ્યા
• કવિવ્યાપારનું મહત્ત્વ
• તદ્વિદાહ્લાદકારિત્વ – ભાવકલક્ષિતા
• કાવ્યપરીક્ષાનું વસ્તુલક્ષી ધોરણ કયું?
• આનંદવર્ધનના ભણકારા

ઉપસંહાર

• સંસ્કૃત કાવ્યશાસ્ત્રની પ્રસ્તુતતા
• પ્રસ્તુતતા સિદ્ધ કરવાનો માર્ગ
• સંસ્કૃત કાવ્યશાસ્ત્રની મર્યાદા
• પોતીકા કાવ્યશાસ્ત્રની આવશ્યકતા

પરિશિષ્ટ

• વિશિષ્ટ અને વ્યંજિત અનુભાવોનું કાવ્ય (રાવજી પટેલકૃત ‘એક બપોરે’)
• ઉત્કટ લક્ષણાવ્યાપારની કવિતા (અનિલ જોશી કૃત ‘કન્યાવિદાય’)
• ‘પ્રસાદજીની બેચેની’ (સુન્દરમ્‌ની વાર્તા) : રસશાસ્ત્રીય વિશ્લેષણ
• આધારસામગ્રી