યોગેશ જોષીની કવિતા: Difference between revisions

From Ekatra Wiki
Jump to navigation Jump to search
No edit summary
No edit summary
 
(45 intermediate revisions by 3 users not shown)
Line 4: Line 4:
|editor = ઊર્મિલા ઠાકર<br>
|editor = ઊર્મિલા ઠાકર<br>
}}
}}
 
<br>
 
{{Box
 
|title = પ્રારંભિક
|content =
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ|‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/પ્રારંભિક | પ્રારંભિક]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/સંપાદક-પરિચય|સંપાદક-પરિચય]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/સર્જક-પરિચય|સર્જક-પરિચય]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/કૃતિ-પરિચય|કૃતિ-પરિચય]]
}}
<br>
{{Box
|title = અનુક્રમ
|content =
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/વૃક્ષ પણ...|વૃક્ષ પણ...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/હું તો બસ...|હું તો બસ...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/પડછાયો|પડછાયો]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/આખીય રાત...|આખીય રાત...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/વૃક્ષોના પડછાયા|વૃક્ષોના પડછાયા]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/કદાચ કાલે|કદાચ કાલે]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/સાલું આ આજુબાજુ|સાલું આ આજુબાજુ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/બાવળ|બાવળ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/પૂરની આગાહી માત્ર...|પૂરની આગાહી માત્ર...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/બસ, તે દિવસથી હું|બસ, તે દિવસથી હું]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/તણખલું|તણખલું]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/સંબંધ|સંબંધ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/કિલ્લો|કિલ્લો]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/આકળવિકળ પડછાયાઓ|આકળવિકળ પડછાયાઓ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/કલ્પના|કલ્પના]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/તડકાનો ટુકડો|તડકાનો ટુકડો]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/પતંગ (‘પતંગ’ કાવ્યોના ગુચ્છમાંથી)|પતંગ (‘પતંગ’ કાવ્યોના ગુચ્છમાંથી)]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/પ્રતીક્ષા|પ્રતીક્ષા]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/સપ્તપદી સૂર|સપ્તપદી સૂર]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/સરસ્વતીની જેમ...|સરસ્વતીની જેમ...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/એક ખોબો શૂન્યતા..|એક ખોબો શૂન્યતા..]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/એટલે (મુક્તક)|એટલે (મુક્તક)]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/ક્યાંક ઊડી જાત હું|ક્યાંક ઊડી જાત હું]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/જળ વગર હું તરફડું જળમાં રહી...|જળ વગર હું તરફડું જળમાં રહી...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/બધી હોડીઓ રોજ...|બધી હોડીઓ રોજ...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/મૃગજળ સૂરજને પી ગયું!|મૃગજળ સૂરજને પી ગયું!]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/આ તો મોજું તૂટ્યાનું સખી, ફીણ છે|આ તો મોજું તૂટ્યાનું સખી, ફીણ છે]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/આખ્ખું આકાશ નીચે આવ્યું|આખ્ખું આકાશ નીચે આવ્યું]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/ઝરમર વરસે ઝીણી|ઝરમર વરસે ઝીણી]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/અચાનક|અચાનક]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/ટગલી ડાળ|ટગલી ડાળ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/બેય આંખોમાંથી...|બેય આંખોમાંથી...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/સરકતું પ્લૅટફૉર્મ|સરકતું પ્લૅટફૉર્મ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/હજીયે|હજીયે]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/કેદ|કેદ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/સોનેરી પાંદડાં|સોનેરી પાંદડાં]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/રા.-ના.-પી.-લી.-વા.-ની.-જા|રા.-ના.-પી.-લી.-વા.-ની.-જા]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/તેજનાં ફોરાં!|તેજનાં ફોરાં!]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/સફેદ રાત|સફેદ રાત]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/શ્વેત મૌન|શ્વેત મૌન]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/ટોરન્ટોમાં વિન્ટર|ટોરન્ટોમાં વિન્ટર]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/વૃદ્ધાવસ્થા|વૃદ્ધાવસ્થા]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/ઢળતી સાંજે|ઢળતી સાંજે]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/હરિદ્વારમાં ગંગાકાંઠે|હરિદ્વારમાં ગંગાકાંઠે]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/માનાં અસ્થિ|માનાં અસ્થિ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/માનો વા૨સો|માનો વા૨સો]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/માને શ્રાદ્ધમાં ભેળવતી વેળા...|માને શ્રાદ્ધમાં ભેળવતી વેળા...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/એક (આંબાને પહેલવહેલકા...)|એક (આંબાને પહેલવહેલકા...)]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/આઠ (ધાવણ માટેની નસો...)|આઠ (ધાવણ માટેની નસો...)]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/મારું આખુંય ઘર|મારું આખુંય ઘર]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/જેસલમેર|જેસલમેર]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/કવિ|કવિ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/આ ખુલ્લી બારીયે...|આ ખુલ્લી બારીયે...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/આખુંયે આકાશ|આખુંયે આકાશ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/એક તણખલું|એક તણખલું]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/એક તારો|એક તારો]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/યાત્રા|યાત્રા]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/કેવળ વરસાદ|કેવળ વરસાદ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/ચીસો|ચીસો]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/જરીક મોડું થયું|જરીક મોડું થયું]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/નીકળી ગયો હું|નીકળી ગયો હું]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/મારા ઘરે|મારા ઘરે]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/વસંત|વસંત]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/શું બોલું?!|શું બોલું?!]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/અઢારમા દિવસ બાદ|અઢારમા દિવસ બાદ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/કવચ તોડી...|કવચ તોડી...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/કાંકરી તો પડી....|કાંકરી તો પડી....]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/મારગ|મારગ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/કેસૂડાં|કેસૂડાં]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/ધતૂરો|ધતૂરો]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/શિરીષ|શિરીષ]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/આ ચળકતા સમયમાં...|આ ચળકતા સમયમાં...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/જૂનાપુરાણા મજૂસમાંથી...|જૂનાપુરાણા મજૂસમાંથી...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/શાંત સમયમાં...|શાંત સમયમાં...]]
* [[યોગેશ જોષીની કવિતા/તાંબાની નાની લોટીમાં....|તાંબાની નાની લોટીમાં....]]
}}


== વૃક્ષ પણ... ==
<poem>
પંખીઓ પાસેથી
પોતાની ડાળે રહેવા માટેનું
ભાડું માગે
કે
વાદળ પણ
દસ પૈસાના એક ગ્લાસ લેખે
ધરતીને પાણી આપે
કે
સૂરજ પણ
દર મહિનાની પહેલી તારીખે
ધરતીના સરનામે
લાઇટનું બીલ મોકલે
કે
ભગવાન પણ
જે પૈસા આપે તેને જ
શ્વાસ લેવા પૂરતી
હવા આપે
તે પહેલાં
પૃથ્વીના કાનમાં કહી દો
કે –
</Poem>
== હું તો બસ... ==
<poem>
હું તો બસ
રાહ જોયા કરીશ–
વૃક્ષને પાન ફૂટવાની.
દોસ્તો,
નદીને પૂછવું નથી પડતું
દરિયાનું સરનામું
કે
વાદળોને જળ પહોંચાડવા
જરૂર નથી પડતી
નળની.
ભલે હું
આકાશ વગરનો રહું
મારે નથી ચોંટાડવી
પીઠ પર પાંખો,
ભલે હું
શબ્દ વગરના રહું
મારે
નથી જન્માવવા
ટેસ્ટ-ટ્યૂબ શબ્દો.
હું તો બસ,
રાહ જોયા કરીશ....
</poem>
== પડછાયો ==
<poem>
એક સાંજે
મારાથી અળગો થઈને
ચાલવા લાગ્યો, બસ ચાલવા લાગ્યો.
સામેની થોરની વાડ પર આળોટ્યો
ને લોહીઝાણ થઈ ગયો
પછી કોક સળગતી ચિતામાંથી આરપાર પસાર થઈને
સ્મશાન પાછળનાં લીમડાની નીચે
ખરી પડેલાં લીલાં પાંદડાંની પથારીમાં
આખીય રાત આળોટ્યો.
ને સવારે ઊઠીને
પાદરનું તળાવ એકીશ્વાસે તરી જઈને
પહોંચ્યા સામેના જૂના મંદિરે.
મંદિરની દીવાલ ઠેકીને પછી
ધીમે ધીમે સરતો સરતો
પહોંચ્યો શિખર પર
ને ફરફરી રહ્યો પવનમાં;
ફરફરતી મેલી ધજાના મેલમાં ભળી જઈને.
</poem>
== આખીય રાત... ==
<poem>
આખીય રાત
મેં સાંભળ્યા કરી નીરવતા
ને જોયા કર્યું મારી ભીતર–
પેલા ખેતરની થોરની વાડ
અન્ધકારને ચીરતી ધી...મે ધી...મે સરકતી સરકતી
આવતી જાય છે મારી નજીક ને નજીક!
સ્તબ્ધ થઈને ઊભું છે સામેનું ઝાડ
છતાંય એનું એક પાન કમ્પે છે સતત!
કોક આવીને
ક્યારનુંય બેઠું છે ચૂપચાપ, આંખને કિનારે!
થાકી ગયેલો દરિયો
કણસે છે મારા પડખામાં,
કોક શબના ફાટી ગયેલા ડોળા જેવી મારી આંખોમાંથી
ફૂટ્યા કરે છે ટ્રેનની તીણી ચીસો, ચૂપચાપ!
દીવો લઈને કશુંક ખોળવા માટે
મારા દેહની ભીતર ફર્યા કરે છે કો’ક!
છેક કાનના પડદા પાસે આવીને
ધબક્યા કરે છે હૃદય!
ભીંત પર ચોંટી રહેલું અજવાળું
ટપ્‌ દઈને ખરી પડ્યું, ચૂપચાપ!
હવે હું
મારી પથારીમાં નથી.
</poem>
== વૃક્ષોના પડછાયા ==
<poem>
વૃક્ષોના પડછાયા
લંબાવાનો અવાજ સાંભળું છું
લોહીનો વેગ વધે છે
સારસીની શ્વેત પાંખોનો ફફડાટ
પડઘાયા કરે છે વારંવાર
કોઈ ગીતના સળગતા લય જેવો આ
કોનો હાથ ફરે છે મારા દેહ પર?
વેરવિખેર ઢોળાયેલી ચાંદની
અસંખ્ય સળગતાં પતંગિયાં થઈને
કેમ ઝંપલાવે છે મારી ભીતર?
અનંત લંબાઈની આ કાળીભમ્મર રાત
શું શોધવા માટે
ઉથલાવે છે મારી અંગત ડાયરીનાં પાનાં?
આ કોણ
આકાશને કાળી ચાદર માનીને
ઓઢાડી રહ્યું છે મને?
ભયંકર કડાકા સાથે
વીજળી ઝબકે છે મારા હાડકાંનાં પોલાણમાં.
આકાશ સળગે છે.
પંખીઓ
માળામાં આવી ગયાં કે?!
</poem>
== કદાચ કાલે ==
<poem>
કદાચ કાલે
એકેય પાંદડું નહીં હોય પીપળા પર!
દરિયો ય એનાં મેાજાંઓથી
વિખૂટો થતો જાય છે
ને આ ડિસેમ્બરમાં તો
એકેય પંખી નથી આવ્યું નળસરોવરે
નિઃસ્તબ્ધ થઈને
તું છે સરોવરનું નિરભ્ર જળ
ને એકેય માછલી
સહેજે નથી સળવળતી!
જાણું છું, પીંછી લઈને
પીળાં પાંદડાં પર લીલો રંગ ચોપડવાથી
વસંત ન આવે.
સૂરજ જેવો સૂરજ પણ
વિખૂટો થતો જાય છે તડકાથી!
ને...હવે તો
નરી આંખે જોઈ શકું છું
વિખૂટા થતા જતા
ભગવા રંગથી ઝળહળતા મારા શ્વાસ!
કલ્પના,
બારી ખોલી નાખ
ને મને
ભરી ભરીને
સાંભળી લેવા દે
પીપળાનાં સૂક્કાં પાંદડાંનું ગીત!
કદાચ કાલે–
</poem>
== સાલું આ આજુબાજુ ==
<poem>
સાલું આ આજુબાજુ
જંગલ ક્યાંથી ઊગી ગયું?!
હમણાં તો અહીં તું હતી!
જો, પેલી ગાય આવી.
જે ખાવા ટાણે
હજીયે પહેલાની જેમ જ નિયમિત આવે છે
અને નિરાશ થઈને પાછી જાય છે
પણ તને તો તેની ખબર પણ નહીં હોય, ખરું ને?
તને ખબર છે હું જીવું છું?
જો, ભીંત પર ચીતરેલું ‘લાભ-શુભ’
કેવું લાહીલુહાણ થઈ ગયું છે!
ગણપતિએ પણ બે હાથો વડે મોં સંતાડી દીધું છે!
પણ તને તો
ખેતર વગરના ચાડિયા જેવો હું
યાદ પણ નહીં આવતો હોઉં, નહીં?
તારા ગામમાં સૂરજ ઊગે છે? મારા ગામમાં નથી ઊગતો.
સાત ડગલાં સાથે ચાલ્યાનું
તને યાદ છે? મને યાદ છે.
સાત ફેરા સાથે ફર્યાનું
તને યાદ છે? મને યાદ છે.
ગમે તે હોય પણ તું
મારી છેલ્લી ઇચ્છા પૂરી કરી જા ને!
એકાદવાર માટે પણ આવીને
‘હવે છાપું પછી વાંચજો, પહેલાં ચા પી લો.’ કહીને
મારા હાથમાંથી છાપું ઝૂંટવી લે ને કલ્પના!
</poem>
== બાવળ ==
<poem>
મને કોઈ જ ફેર નથી લાગતો
તારી યાદમાં અને બાવળમાં.
હું તો
બાવળની આસપાસ
સૂતરના એકસો ને આઠ આંટા
વીંટીને કહું છું;
મને કલ્પનાની વેદના આપ!
તમે ક્યારેય નહિ જોયો હોય
બાવળને ખળખળ વહેતો
કે ગ્રીષ્મના તડકાને શૂળો ભોંકતો.
બાવળ તો
મારી જેમ જ
વરસાદ વગર પણ જીવ્યા કરે
બાવળ તો મારી પાંપણને શેઢે
એને તો સાત લાખ જન્મોની કથાય
આંગળીને વેઢે
બાવળ રણમાં જ ઊગે એવું નથી
એ તો ક્ષણમાંય ઊગે
હથેળીમાંય ઊગે
આંખોમાંય ઊગે
પગમાંય ઊગે
ને લગભગમાંય ઊગે
બાવળ તો
વહી જતી ક્ષણોને અટકાવે
ને સમયને તો શૂળ પર લટકાવે
જો બાવળનો સાથ હોય તો
ક્ષણનો સમુદ્ર થાય
નહિતર
ક્ષણ પણ બની જાય રણ
બાવળ તો ઝાંઝવાની ડાળ
બાવળ તો હરણાંની ફાળ
બાવળ તો ગૂંથ્યા વગરની જાળ
બાવળ તો પાણીની પાળ
બાવળ તો ભલું થયું ભાંગી જંજાળ.
બાવળ ક્યારેય માગે નહિ
ઉછીનાં ગાન કે પાન
બાવળ તો
ભયંકર વંટોળનેય ઊભો ને ઊભો ચીરી નાંખે
ને લોહીલુહાણ વંટોળ
ઊભી પૂંછડીએ ચીસો પાડતો ભાગે.
એક એક ક્ષણને
એકઠી કરી
સુંવાળી રેશમ જેવી બનાવી
કરોળિયો જાળું બાંધે તે બાવળ.
મધરાતે કડાકા સાથે વીજળી થાય ત્યારે
આભના અંધારમાં જે દેખાય તે બાવળ.
તને સ્પર્શું ત્યારે
તારી હસ્તરેખાઓ ગૂંચવાઈ જવાનું કારણ તે બાવળ.
બાવળ તો
બારે માસ રણમાં ઊભો રહી તપ કરતો ઋષિ
બાવળ તો
હંમેશાં માગતો રહ્યો છે ધરાની ધગધગતી વેદનાને
એથી જ તો
આકાશ પણ હેઠું ઊતરી આવે છે–
બાવળમાં આરપાર સમાઈ જવા.
બાવળ તો
વેદનાનો દેવ.
પ્રેમ અને વેદના
પંખી અને પીંછાં જેટલા જ નિકટ છે.
પ્રેમને પામવા તો
પાંખો ફફડાવતાં રણની રેતીમાં નાહવું પડે
આપણા નામને કાંચળીની જેમ ઉતારી નાખવું પડે
બાવળની શૂળ પર
એક પગે ઊભા રહી તપ કરવું પડે.
કલ્પના,
જ્યારે તારી ખૂબ જ યાદ આવે છે ત્યારે હું
દોડતો જઈને ભેટી પડું છું–
આંગણે વાવેલા બાવળને.
એને મારાં આંસુઓથી ભીંજવી નાખું છું
અને
એક માટીના કોડિયામાં રૂની વાટને બદલે
મારા હૃદયને મૂકી
દીવો પેટાવી
બાવળને પ્રાર્થના કરું છું—
મને
કલ્પનાની વેદના આપો,
હે વેદનાના દેવ!
</poem>
== પૂરની આગાહી માત્ર... ==
<poem>
પૂરની આગાહી માત્ર સાંભળીને જ આમ
ગામ છોડીને ચાલ્યા જવું’તું તો પછી
શા માટે છેડ્યો’તો મલ્હાર?
શા માટે પીપળાને વીંટ્યા’તા સૂતરના તાર?
ભરતી વખતે મોજાંઓને કહી દો ઊછળવાનું બંધ
ને ભરવરસાદે ધરતીને કહી દો પલળવાનું બંધ
એ તે કેમ ચાલે?
નહીં તો પછી ગીચ જંગલોમાં ભૂલા પડેલા મારા શબ્દોને
કોણ બતાવશે રસ્તો?
પીપળા પરનાં પાન શું ટપોટપ ખરી નહીં પડે?
પ્રલય એ તો
જળના ઉમંગનું જ બીજું નામ છે, કલ્પના!
જો સાચા મનથી ડૂબવું જ હોય તો
જળનો ડર થોડો રખાય?
અને ઝંઝાવાત એ તો આપણા વહાણનું જ બીજું નામ છે!
આંધી હોય તો તો ઊડવાની ઓર મઝા આવે
હરણની આંખોમાં હિલ્લેાળાતાં મૃગજળને
મરણ ન માની લેવાય, કલ્પના!
વીજળીના ઝબકારે શોધી લે ઉર્વશીનું ખોવાયેલું ઝાંઝર!
ઝાંઝર ખોવાવાનો અર્થ
કંઈ એવો ન થાય કે ખોવાઈ ગયો પગ!
અને મેં તો
આ થીજી ગયેલા જરઠ અંધકાર પર
ચોક લઈને ઠેર ઠેર લખી દીધું છે તારું નામ!
ચાલી આવ, કલ્પના;
હાથમાં કંકાવટી લઈને
ક્યાં સુધી ઊભી રહીશ આમ અહીં ત્રિભેટે?
</poem>
== બસ, તે દિવસથી હું ==
<poem>
બસ, તે દિવસથી હું
પીપળો બનીને ખોડાઈ ગયો છું તારે આંગણે.
પગના તળિયે ફૂટતાં મૂળિયાં
પ્રસરતાં જાય છે ધરતીના હૃદયમાં.
અસંખ્ય પંખીઓએ
માળા બાંધ્યાં છે મારી ભીતર.
રોજ સવારે સૂરજ
મારાં પાંદડાંઓને પહેરાવે છે સોનાનાં ઘરેણાં.
ચંદ્ર પણ
ચંદનનો લેપ કરે છે મારા દેહ પર.
તાંબાના લોટામાં જળ લઈને આવતી વર્ષા ય
અભિષેક કરે છે.
ગ્રીષ્મ પણ
હમેશાં આપ્યા કરે છે મને ઉષ્મા;
જાણે હું ગુલમહોર ન હોઉં!
મારી પાસે
આખુંય આકાશ છે, ધરતી છે,
સહસ્ર પાંદડાં છે, અસંખ્ય પંખીઓ છે;
સઘળી ઋતુ છે... ...
કોણે કહ્યું
કે હું
સાવ એકલો છું?
</poem>
<br>
<center>&#9724;</center>
<br>
<br>
{{HeaderNav2
|previous =
|next = ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ
}}

Latest revision as of 02:05, 28 May 2024

10 Yogesh Joshi Kavya Title.jpg


યોગેશ જોષીની કવિતા

સંપાદક: ઊર્મિલા ઠાકર


પ્રારંભિક


અનુક્રમ