ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત: Difference between revisions
Jump to navigation
Jump to search
No edit summary |
Shnehrashmi (talk | contribs) m (added Category:વિવેચન using HotCat) |
||
| (15 intermediate revisions by 2 users not shown) | |||
| Line 4: | Line 4: | ||
|keywords= ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત, જયંત કોઠારી, નટુભાઈ રાજપરા, Jayant Kothari, Natubhai Rajapara. | |keywords= ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત, જયંત કોઠારી, નટુભાઈ રાજપરા, Jayant Kothari, Natubhai Rajapara. | ||
|description=This is home page for this wiki | |description=This is home page for this wiki | ||
|image= | |image= Bhartiya Kavya Siddhanta cover.jpg | ||
|image_alt=Wiki Logo | |image_alt=Wiki Logo | ||
|site_name=Ekatra Wiki | |site_name=Ekatra Wiki | ||
| Line 13: | Line 13: | ||
{{BookCover | {{BookCover | ||
|cover_image = File:Bhartiya Kavya Siddhanta cover.jpg | |||
|title = ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત<br> | |title = ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત<br> | ||
| | |author = જયંત કોઠારી – નટુભાઈ રાજપરા<br> | ||
}} | }} | ||
| Line 84: | Line 85: | ||
* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/વક્રતાના પ્રકારો|વક્રતાના પ્રકારો]] | * [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/વક્રતાના પ્રકારો|વક્રતાના પ્રકારો]] | ||
* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/કાવ્યના માર્ગો|કાવ્યના માર્ગો]] | * [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/કાવ્યના માર્ગો|કાવ્યના માર્ગો]] | ||
* | '''* કાવ્યલક્ષણ અને કાવ્યના પ્રકારો''' | ||
* | * કાવ્યલક્ષણ | ||
* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/કાવ્યના આત્માની ખોજ|કાવ્યના આત્માની ખોજ]] | * [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/કાવ્યના આત્માની ખોજ|કાવ્યના આત્માની ખોજ]] | ||
* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/મમ્મટની કાવ્યની વ્યાખ્યા|મમ્મટની કાવ્યની વ્યાખ્યા]] | * [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/મમ્મટની કાવ્યની વ્યાખ્યા|મમ્મટની કાવ્યની વ્યાખ્યા]] | ||
| Line 93: | Line 94: | ||
* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/ગુણીભૂતવ્યંગ્યકાવ્યના પ્રભેદો|ગુણીભૂતવ્યંગ્યકાવ્યના પ્રભેદો]] | * [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/ગુણીભૂતવ્યંગ્યકાવ્યના પ્રભેદો|ગુણીભૂતવ્યંગ્યકાવ્યના પ્રભેદો]] | ||
* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/ચિત્રકાવ્યના પ્રભેદો|ચિત્રકાવ્યના પ્રભેદો]] | * [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/ચિત્રકાવ્યના પ્રભેદો|ચિત્રકાવ્યના પ્રભેદો]] | ||
* | '''* કાવ્યહેતુ અને કાવ્યપ્રયોજન''' | ||
* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/કાવ્યહેતુ|કાવ્યહેતુ]] | * [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/કાવ્યહેતુ|કાવ્યહેતુ]] | ||
* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/કાવ્યપ્રયોજન|કાવ્યપ્રયોજન]] | * [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/કાવ્યપ્રયોજન|કાવ્યપ્રયોજન]] | ||
* | '''* પરિશિષ્ટ''' | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/શબ્દસંકેત|[૧] શબ્દસંકેત]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૧) શબ્દસંકેત|[૧] શબ્દસંકેત]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/તાત્પર્યબાધ|[૨] તાત્પર્યબાધ]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૨) તાત્પર્યબાધ|[૨] તાત્પર્યબાધ]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/‘कर्मणि कुशलः’|[૩] ‘कर्मणि कुशलः’]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૩) ‘कर्मणि कुशलः’|[૩] ‘कर्मणि कुशलः’]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/શુદ્ધા અને ગૌણી લક્ષણા|[૪] શુદ્ધા અને ગૌણી લક્ષણા]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૪) શુદ્ધા અને ગૌણી લક્ષણા|[૪] શુદ્ધા અને ગૌણી લક્ષણા]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/ઉપાદાનલક્ષણા|[૫] ઉપાદાનલક્ષણા]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૫) ઉપાદાનલક્ષણા|[૫] ઉપાદાનલક્ષણા]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/લક્ષણા અને અલંકાર|[૬] લક્ષણા અને અલંકાર]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૬) લક્ષણા અને અલંકાર|[૬] લક્ષણા અને અલંકાર]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/વ્યંજના|[૭] વ્યંજના]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૭) વ્યંજના|[૭] વ્યંજના]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/અભિધામૂલ વ્યંજના અને શ્લેષ|[૮] અભિધામૂલ વ્યંજના અને શ્લેષ]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૮) અભિધામૂલ વ્યંજના અને શ્લેષ|[૮] અભિધામૂલ વ્યંજના અને શ્લેષ]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/સ્ફોટવાદ|[૯] સ્ફોટવાદ]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૯) સ્ફોટવાદ|[૯] સ્ફોટવાદ]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/અનુમાન અને વ્યંજના|[૧૦] અનુમાન અને વ્યંજના]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૧૦) અનુમાન અને વ્યંજના|[૧૦] અનુમાન અને વ્યંજના]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/ભટ્ટ લોલ્લટનો મત|[૧૧] ભટ્ટ લોલ્લટનો મત]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૧૧) ભટ્ટ લોલ્લટનો મત|[૧૧] ભટ્ટ લોલ્લટનો મત]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/શ્રી શંકુકનો મત|[૧૨] શ્રી શંકુકનો મત]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૧૨) શ્રી શંકુકનો મત|[૧૨] શ્રી શંકુકનો મત]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/ભટ્ટ નાયકનો મત|[૧૩] ભટ્ટ નાયકનો મત]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૧૩) ભટ્ટ નાયકનો મત|[૧૩] ભટ્ટ નાયકનો મત]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/આચાર્ય અભિનવગુપ્તનો મત|[૧૪] આચાર્ય અભિનવગુપ્તનો મત]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૧૪) આચાર્ય અભિનવગુપ્તનો મત|[૧૪] આચાર્ય અભિનવગુપ્તનો મત]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/સાધારણીકરણ|[૧૫] સાધારણીકરણ]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૧૫) સાધારણીકરણ|[૧૫] સાધારણીકરણ]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/સધારણીકરણ અને વ્યવહારજીવન|[૧૬] સધારણીકરણ અને વ્યવહારજીવન]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૧૬) સધારણીકરણ અને વ્યવહારજીવન|[૧૬] સધારણીકરણ અને વ્યવહારજીવન]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/સાધારણીકરણ સાધતી શક્તિ|[૧૭] સાધારણીકરણ સાધતી શક્તિ]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૧૭) સાધારણીકરણ સાધતી શક્તિ|[૧૭] સાધારણીકરણ સાધતી શક્તિ]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/વૃત્તિ અને રીતિ|[૧૮] વૃત્તિ અને રીતિ]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૧૮) વૃત્તિ અને રીતિ|[૧૮] વૃત્તિ અને રીતિ]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/ઔચિત્ય|[૧૯] ઔચિત્ય]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૧૯) ઔચિત્ય|[૧૯] ઔચિત્ય]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/ધ્વનિ અને લાવણ્ય|[૨૦] ધ્વનિ અને લાવણ્ય]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૨૦) ધ્વનિ અને લાવણ્ય|[૨૦] ધ્વનિ અને લાવણ્ય]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/અલંકારધ્વનિ|[૨૧] અલંકારધ્વનિ]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૨૧) અલંકારધ્વનિ|[૨૧] અલંકારધ્વનિ]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/અલંકારની અસ્ફુટતા|[૨૨] અલંકારની અસ્ફુટતા]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૨૨) અલંકારની અસ્ફુટતા|[૨૨] અલંકારની અસ્ફુટતા]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/કાવ્યલક્ષણ|[૨૩] કાવ્યલક્ષણ]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૨૩) કાવ્યલક્ષણ|[૨૩] કાવ્યલક્ષણ]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/निःशेषच्युतचन्दनंમાં વ્યંગ્યાર્થબોધ|[૨૪] निःशेषच्युतचन्दनंમાં વ્યંગ્યાર્થબોધ]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૨૪) निःशेषच्युतचन्दनंમાં વ્યંગ્યાર્થબોધ|[૨૪] निःशेषच्युतचन्दनंમાં વ્યંગ્યાર્થબોધ]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/ગુણીભૂતવ્યંગ્યકાવ્ય|[૨૫] ગુણીભૂતવ્યંગ્યકાવ્ય]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૨૫) ગુણીભૂતવ્યંગ્યકાવ્ય|[૨૫] ગુણીભૂતવ્યંગ્યકાવ્ય]] | ||
:* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/ચિત્રકાવ્ય|[૨૬] ચિત્રકાવ્ય]] | :* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/(૨૬) ચિત્રકાવ્ય|[૨૬] ચિત્રકાવ્ય]] | ||
* [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/સંદર્ભસૂચિ|સંદર્ભસૂચિ]] | * [[ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત/સંદર્ભસૂચિ|સંદર્ભસૂચિ]] | ||
}} | |||
<br> | |||
{{border|maxwidth=80%|bthickness=2px|color=black|align=left|padding= 1em| | |||
{{justify|{{gap}}‘ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત’ જયંત કોઠારી અને નટુભાઈ રાજપરાનો પ્રથમ વિવેચનસંગ્રહ છે. આ સંગ્રહમાં સંસ્કૃતના ભિન્ન ભિન્ન કાવ્યસિદ્ધાંતોનો પરિચય મમ્મટના ‘કાવ્યપ્રકાશ’ને આધારે કરાવવામાં આવ્યો છે. અહીં કવિસૃષ્ટિ અને બ્રહ્માની સૃષ્ટિ, શબ્દની શક્તિ, રસ, અલંકાર ગુણ ઔચિત્ય, ધ્વનિ અને વક્રોક્તિ, કાવ્યલક્ષણ અને કાવ્યના પ્રકારો, કાવ્યહેતુ અને કાવ્યપ્રયોજન જેવા જુદા જુદા સિદ્ધાંતનાં મૂળતત્ત્વોને ચોક્કસ પરિપ્રેક્ષ્યમાં લેખકોએ મૂકી આપ્યા છે. વિવિધ સિદ્ધાંતોની ચર્ચામાં જે તે સિદ્ધાંતવિચારને વધારે સ્પષ્ટ કરવા માટે લેખકોએ અહીં આપણાં ગુજરાતી સાહિત્યના મણિલાલ નભુભાઈ, રમણભાઈ નીલકંઠ, આનંદશંકર ધ્રુવ, જ્યોતિન્દ્ર દવે, ડોલરરાય માંકડ, વિષ્ણુપ્રસાદ ત્રિવેદી અને રામનારાયણ પાઠક આદિનાં મંતવ્યોનું પણ પ્રસંગોપાત્ત અનુસંધાન કર્યું છે. આપણી સંસ્કૃત પરંપરામાં કાવ્યની રમણીયતાનું આકલન કરવાના પ્રયત્નો થયાં છે એ સિદ્ધાંતો સમગ્ર ગુજરાતી સાહિત્યને પામવામાં ક્યાં ને કેટલાં સહાયક બને એ સરળરીતે સમજાવવાનો આ વિવેચનસંગ્રહનો હેતુ છે. અઘરા સિદ્ધાંતને સરળ અને મનોરમ શૈલીમાં સમજાવતો, વિવિધ સિદ્ધાંતની સમજ આપવા માટે સંખ્યાબંધ નિદર્શનો રજૂ કરતો અને સંસ્કૃત સિદ્ધાંતશાસ્ત્રમાં વિષયપ્રવેશ માટે રાજદ્વાર બની રહેતો આ સંગ્રહ વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકો માટે પાયાનો સંદર્ભગ્રંથ છે.}} | |||
{{right|કીર્તિદા શાહ}}<br> | |||
}} | }} | ||
<br> | <br> | ||
{{HeaderNav2 | {{HeaderNav2 | ||
| Line 131: | Line 139: | ||
|next = ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ | |next = ‘એકત્ર’નો ગ્રંથગુલાલ | ||
}} | }} | ||
[[Category:વિવેચન]] | |||
Latest revision as of 11:16, 27 September 2024
ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત
અનુક્રમ
* આરંભમંગલ
- શબ્દશક્તિ
- વાક્યાર્થબોધનો પ્રશ્ન અને તાત્પર્યશક્તિ
- શબ્દસંકેત
- અભિધા
- લક્ષણા
- લક્ષણાના પ્રકારો
- લક્ષણાનું પ્રયોજન અને વ્યંજના
- વ્યંજના
- વ્યંજનાના પ્રકારો
- વ્યંજનાપ્રતિપાદન
- અભિધા અને વ્યંગ્યાર્થ
- લક્ષણા અને વ્યંગ્યાર્થ
- તાત્પર્યવૃત્તિ અને વ્યંગ્યાર્થ
- અનુમાન અને વ્યંગ્યાર્થ
- અલંકારાદિ અને વ્યંગ્યાર્થ
- રસ
- રસની પરિભાષા
- સ્થાયી અને સંચારી ભાવ
- વિભાવ
- અનુભાવો
- સાત્ત્વિક ભાવ
- રસાસ્વાદના પ્રકારો
- રસાભાસ અને ભાવાભાસ
- રસનિષ્પત્તિની પ્રક્રિયા
- ભટ્ટ લોલ્લટનો મત
- શ્રી શંકુકનો મત
- ભટ્ટ નાયકનો મત
- અભિનવગુપ્તનો મત
- રસનું સ્વરૂપ
- સાધારણીકરણવ્યાપાર
- ભાવકનો રસાનુભવ
- રસની સંખ્યા
- રસોમાં તારતમ્ય
* અલંકાર
* ધ્વનિ અને વક્રોક્તિ
* કાવ્યલક્ષણ અને કાવ્યના પ્રકારો
- કાવ્યલક્ષણ
- કાવ્યના આત્માની ખોજ
- મમ્મટની કાવ્યની વ્યાખ્યા
- કાવ્યલક્ષણ : તુલનાત્મક ચર્ચા
- કાવ્યના પ્રકારો
- ધ્વનિકાવ્યના પ્રભેદો
- ગુણીભૂતવ્યંગ્યકાવ્યના પ્રભેદો
- ચિત્રકાવ્યના પ્રભેદો
* કાવ્યહેતુ અને કાવ્યપ્રયોજન
* પરિશિષ્ટ
- [૧] શબ્દસંકેત
- [૨] તાત્પર્યબાધ
- [૩] ‘कर्मणि कुशलः’
- [૪] શુદ્ધા અને ગૌણી લક્ષણા
- [૫] ઉપાદાનલક્ષણા
- [૬] લક્ષણા અને અલંકાર
- [૭] વ્યંજના
- [૮] અભિધામૂલ વ્યંજના અને શ્લેષ
- [૯] સ્ફોટવાદ
- [૧૦] અનુમાન અને વ્યંજના
- [૧૧] ભટ્ટ લોલ્લટનો મત
- [૧૨] શ્રી શંકુકનો મત
- [૧૩] ભટ્ટ નાયકનો મત
- [૧૪] આચાર્ય અભિનવગુપ્તનો મત
- [૧૫] સાધારણીકરણ
- [૧૬] સધારણીકરણ અને વ્યવહારજીવન
- [૧૭] સાધારણીકરણ સાધતી શક્તિ
- [૧૮] વૃત્તિ અને રીતિ
- [૧૯] ઔચિત્ય
- [૨૦] ધ્વનિ અને લાવણ્ય
- [૨૧] અલંકારધ્વનિ
- [૨૨] અલંકારની અસ્ફુટતા
- [૨૩] કાવ્યલક્ષણ
- [૨૪] निःशेषच्युतचन्दनंમાં વ્યંગ્યાર્થબોધ
- [૨૫] ગુણીભૂતવ્યંગ્યકાવ્ય
- [૨૬] ચિત્રકાવ્ય
‘ભારતીય કાવ્યસિદ્ધાંત’ જયંત કોઠારી અને નટુભાઈ રાજપરાનો પ્રથમ વિવેચનસંગ્રહ છે. આ સંગ્રહમાં સંસ્કૃતના ભિન્ન ભિન્ન કાવ્યસિદ્ધાંતોનો પરિચય મમ્મટના ‘કાવ્યપ્રકાશ’ને આધારે કરાવવામાં આવ્યો છે. અહીં કવિસૃષ્ટિ અને બ્રહ્માની સૃષ્ટિ, શબ્દની શક્તિ, રસ, અલંકાર ગુણ ઔચિત્ય, ધ્વનિ અને વક્રોક્તિ, કાવ્યલક્ષણ અને કાવ્યના પ્રકારો, કાવ્યહેતુ અને કાવ્યપ્રયોજન જેવા જુદા જુદા સિદ્ધાંતનાં મૂળતત્ત્વોને ચોક્કસ પરિપ્રેક્ષ્યમાં લેખકોએ મૂકી આપ્યા છે. વિવિધ સિદ્ધાંતોની ચર્ચામાં જે તે સિદ્ધાંતવિચારને વધારે સ્પષ્ટ કરવા માટે લેખકોએ અહીં આપણાં ગુજરાતી સાહિત્યના મણિલાલ નભુભાઈ, રમણભાઈ નીલકંઠ, આનંદશંકર ધ્રુવ, જ્યોતિન્દ્ર દવે, ડોલરરાય માંકડ, વિષ્ણુપ્રસાદ ત્રિવેદી અને રામનારાયણ પાઠક આદિનાં મંતવ્યોનું પણ પ્રસંગોપાત્ત અનુસંધાન કર્યું છે. આપણી સંસ્કૃત પરંપરામાં કાવ્યની રમણીયતાનું આકલન કરવાના પ્રયત્નો થયાં છે એ સિદ્ધાંતો સમગ્ર ગુજરાતી સાહિત્યને પામવામાં ક્યાં ને કેટલાં સહાયક બને એ સરળરીતે સમજાવવાનો આ વિવેચનસંગ્રહનો હેતુ છે. અઘરા સિદ્ધાંતને સરળ અને મનોરમ શૈલીમાં સમજાવતો, વિવિધ સિદ્ધાંતની સમજ આપવા માટે સંખ્યાબંધ નિદર્શનો રજૂ કરતો અને સંસ્કૃત સિદ્ધાંતશાસ્ત્રમાં વિષયપ્રવેશ માટે રાજદ્વાર બની રહેતો આ સંગ્રહ વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકો માટે પાયાનો સંદર્ભગ્રંથ છે.
કીર્તિદા શાહ